جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

امام سجاد(ع) چهارمین پیشوای شیعیان است که در این پژوهش، زندگی وشخصیت این بزرگوار با تأکید بر جایگاه دینی و عرفانی و سیاسی ایشان در متون و دیدگاه اهل تسنن مورد بررسی قرار می گیردو با توجه به اختناق وخفقان موجود در جامعهآن عصر و وجود امرای ستمگر، ایفای رهبریدینی و سیاسی مردم امری سخت و دشوار بود اما از آنجا که امام از اهل بیتنبوت و معدن علم و وحی بودند با یک سیاست مدبرانه و به کار بردن مهمترین ابزارهای دینی و سیاسی ازجمله تقیه و دعا توانست به بخشی از عقاید و تعالیم خود در عرصه دینی و علمی و فرهنگی و سیاسی جامه عمل بپوشاند،جایگاه بزرگ دینی و عرفانی حضرت توسط محدثین و علمای اهل سنت بارها ستوده شد و او را فردی ثقه و فاضل و امین زمان خویش می دانستند و حتی به عنوان مرجع دینی و پیشوای شریعت وی را مورد استناد قرار می دادند و از لحاظ سیاسی و اجتماعی ایشانچه ضمن خطبه های روشنگرانه اش در بیان مظلومیت اهل بیت(ع) و رسوا ساختن هیئت حاکمه وچه با دعاهای خود که برخی ازاین ادعیه و مناجات ها هم که در متون اهل سنت دیده شد هم در گسترش معارف اهل بیت (حوزه فرهنگی و اجتماعی)و هم در بیان جایگاه سیاسی وتأکید بر جایگاه امامت اهل بیت(ع) توانست در انجام این رهبری موفق باشد ودر این پژوهش برآنیم که جایگاه دینی و عرفانی و سیاسی امام سجاد(ع) رادر دیدگاه و متون اهل تسنن و در نظرات و آراء اندیشمندان و علمای اهل سنت و چه در دعاهای حضرت به دلیل تقیه پیشه کردنش در آن دوره زمانی نامساعد وچه باحضور حضرت در برخی از عرصه های فرهنگی و علمی مورد بررسی قرار دادیم. تا اینکه تصویرروشنی از این جایگاه دینی و عرفانی و سیاسی امام سجاد(ع) در متون و دیدگاه اهل تسنن ارائه شد.

روش‌شناسی روایات تفسیری معصومان (ع) به دلیل جایگاه خاص سنت در تبیین قرآن، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و از آنجا که عصر امام سجّاد (ع) توأم با خفقان سیاسی، انزوای شیعیان و انحراف‌های دینی بود، بررسی چگونگی روش ایشان در تبیین آیات قرآن، نگاه ویژه‌ای را می‌طلبد. امام سجّاد (ع) در عصر خود سیاست تقیه را در پیش گرفت، به فعالیت‌های آموزشی روی آورد و در حوزه تفسیر با تطبیق آیات بر شرایط زمان، به تبیین جایگاه اهل بیت (ع) پرداخت.آن حضرت در تفسیر آیات، علاوه بر بیان معنای ظاهری، اهتمام خود را به ارائة معنای باطنی کلام خدا و تطبیق آیات بر مصادیق ظاهر و باطن معطوف کرده است. حضرت به مباحث علوم قرآن نیز توجه فرموده و همچنین بخش اعظمی از روایت‌های ایشان به صراحت یا تلویح به آیاتی از قرآن استناد کرده است. علاوه براین در مواردی، اشاره‌های امام (ع) به آیات، حین انجام کارهای مختلف موجب شده است که سیره عملی آن حضرت مبیّن آیات باشد.امام زین العابدین (ع) در استخراج معانی آیات، به قرآن، سنت، قواعد ادبی و قصص و تاریخ استناد کرده است که البته استناد به سنت نسبت به سایر موارد چشم گیرتراست. ایشان به عنوان امام معصوم(ع)، در تفسیر قرآن از منابع خاصّ امامت نظیر میراث مکتوب پیامبر (ص) و الهام بهره برده‌است که این منابع، روش ایشان را با روش دیگر مفسّران متمایز می‌سازد. علاوه بر اینکه خود حضرت هم منبع تفسیر به شمار می‌آید.

امام سجاد(ع) (95-38 ه.ق.) ,چهارمین پیشوای شیعیان در سالهای 61 تا 95 ه.ق. بوده است.در این سالها, پس از واقعه کربلا ، اختناق وفشارسیاسی برجامعه مسلمین مستولی بود.بعلاوه ستمگریهای خاندان اموی(مانند واقعه حره) بر شدت اختناق می افزود. امام سجاد (ع) وشیعیان به پیروی از ایشان ( متناسب با اوضاع زمانه )روشهای ارشادی خود را در سه محور سیاست ، فرهنگو جامعه برای حفظ و تقویت بنیادهای شیعه پی ریزی و اجرا کرد. در صحنه سیاست خاندان اموی با خشونت ، تکبر و یک جانبه گرایی( که حاصل اندیشه های جاهلی و تعصبات قبیله ای بود ) چنان بر جامعه عراق و حجاز سخت گرفت که ناگزیر ، برخی از بزرگان همچون عبداله بن حنظله ، عبداله بن زبیر از حجاز و مختار ثقفی و سلیمان بن صرد خزائی از شیعیان عراقسر به شورش و قیام برداشتنددرحالیکه شیعیان آماج تند ترین حملات بودند. هرچند که تلخی واقعه کربلا و حوادث پس از آن به همراه کناره گیری ظاهری امام ( بدلیل تقیه سیاسی و نقش پنهان آن حضرت) از عرصه سیاست سبب شده بود که کمتر متعرض شخص امام شوند ، در عین حال امام همواره جایگاه امامت و خاندان پیامبر(ص)را در قالب دعا و نیایش و اعمال خویش به جامعه یاد آور می شد.در عرصه فرهنگ فعالیت امام وشیعیان بسیار جدی و چشمگیر بود. چه با منع رسمی نگارش حدیث توسط خلفا دایره آگاهیهای دینی مسلمانان چندان تنگ شده بود که پس از 70 سال بخش قابل توجهی ازاحادیث نبوی از خاطرهامحوشده بود.همزمان حکومت اموی با ترغیب عالمان مزد بگیر و راویان جاعل در توجیه اعمال و رفتار خویش وتحریف اسلام و مبانی علمی وشیوه های عملی، نظرات و ایده های خود ساخته را جایگزین می کرد، طرح و ترویجاندیشه جبر ، ارجاء و نسبت دادن عقاید انحرافی و موهوم به اسلام و فرقه سازی از جمله این موارد بود .امام سجاد (ع)بیشتر در قالب دعا در اماکن عمومی و در قالب آموزش و درس دراماکن خصوصی و میان اصحاب، با انحرافات مبارزه می کرد. ایشان شاگردانی همچون ابوحمزه پرورید که بعدها بالندگی فرهنگی و تشکیل جامعه شیعیان را با مختصات سیاسی،عقیدتی،فقهی در عصر صادقین(ع)موجب شد.در عرصه اجتماع نیزجریان شیعی به رهبری امام سجاد (ع) برای مبارزه با فساد (که حتی در مدینه النبی(ص) بسط یافته بود) تلاشهای فراوانی کرد. ایشان با پدیده شوم برده داری و تبعیض نژادی و رفتارهای غیر اسلامی با بردگان و زیر دستان و خشونت و رفتارهای متکبرانه با مردم و فرو دستان مقابله کرد، که هر یک ازاین اقدامات فصلی سترگ در تربیت جامعه ، بستر سازی و هویت سازی و شکوفایی تشیع در عصر صادقین (ع)گردید .

این رساله که با عنوان " بررسی تفسیری و تاویلی آیات نازله در شان سید الشهداء (ع) " در 3 فصل به منظور خدمت به قرآن و عترت پیامبر(ص) و شناخت هر چه بیشتر سید الشهدا (ع) فرآهم آمده است. این تحقیق با استفاده از روش تحقیق کیفی انجام شده است و ابزار گردآوری اطلاعات، به صورت کتابخانه‏ای است. در این تحقیق سعی شده است ضمن ارائه کلیات به عنوان مبانی، با فرض وجود آیاتی که در شان سید الشهداء نازل شده‏اند، طی بررسی بیش از 120 آیه از قرآن کریم در کتب روایی و تفسیری به عناوینی از قبیل نور، آفرینش، جلوه‏هایی از امام حسین (ع) و همچنین عنوان‏های امام حسین (ع)، انبیاء الهی، فرشتگان، رجعت، شیعیان، اصحاب، دشمنان و کشندگان پرداخته است. در فصل پایانی ثابت خواهد شد که ارتباط قرآن و سیدالشهداء متقابل و ناگسستنی بوده و ایشان منبع فضئل قرآنی است چنان که دشمنان او نماد رذائل مذکور در قرآن هستند. همچنین ثابت خواهد شد که توسل به سید الشهداء پشتوانه قرآنی دارد.

کتاب صحیفه سجادیه که در برگیرنده‌ دعاها و نیایش‌های امام سجاد(ع) به مناسبت‌های مختلف است، دریای بیکرانی از معارف الهی است و بعد از قرآن کریم و احادیث نبوی و نهج البلاغه بهترین راهنـما برای هدایت بشر و ساختن انسـان کامل است و این دعاها که به زیباترین شکـل ممکن بیان شده‌اند، نشانه ذوق سرشار، روح متعالی شخصیتی بزرگ و درد آشناست و هر انسانی به فرا‌‌خور معرفت خویش از این دریای بیکران کفی برگرفته وجان تشنه‌اش را سیراب می‌سازد.این تحقیق تحت عنوان «صور خیال در صحیفه سجادیه» نگارشی است که هدف از آن دستیابی به نکات بلاغی موجود در دعاهای صحیفه سجادیه است.مهمترین صور خیال مورد استفاده در این تحقیق مواردی از قبیل تشبیه، مجاز، استعاره و کنایه است که به صورت‌های مختلف و زیبایی به کار رفته‌اند؛ یعنی به انواع تشبیه و مجاز با علاقه‌های آن و انواع استعاره و کنایه با تعریف هر یک در لغت و اصطلاح با ذکر مثال‌ها و شواهد گوناگون در صحیفه سجادیه اشاره شده است.مهمترین نتیجه بدست آمده از این تحقیق اثبات توانایی امام سجاد(ع) در بهره‌گیری از زیبایی‌های هنری و تصاویر خیالی و دل-انگیز است که برای بیان بخشی از عقاید خود از آنها استفاده کرده‌اند تا بار دیگر تحرکی در جامعه برای توجه به معرفت و عبادت و بندگی ایجاد نمایند.

از نظر اسلام انسان موجودی اجتماعی است و اجتماعی بودن انسان اقتضا می کند که روابط خود را با دیگران بشناسد و به درستی سامان دهد . سيره اجتماعي امامان معصوم(ع) به معنای رفتارهايي است که در ارتباط با اجتماع انجام داده اند و بيانگر ارزش هاي ديني و اخلاقي مورد نظر ائمه هستند.علاوه بر آن گفتار ایشان درباره موضوعات اجتماعی و نحوه تعامل با اقشار مختلف ذیل سیره اجتماعی قرار می گیرد. سیره نظری و عملی ایشان را می توان در حوزه های مختلف از جمله خانواده،تعاملات برون خانواده ،تعلیم و تربیت واقتصاد اجتماعیبررسی کرد. ائمه در زمينه اجتماعي و برخورد با جامعه، روابط خويش را بر اساس دستورات الهي و نبوي قرار داده و در پی ساختن جامعه ای متخلق به اخلاق اسلامی بودند.هدف این نوشتار بررسی سیره اجتماعی امام دوم تا چهارم(ع) است و به روش تاریخی با استفاده از منابع کتابخانه ای و با اسلوب توصیفی-تحلیلی انجام شده است.

صحیفه سجادیه میراث گرانبهای برجای مانده از چهارمین پیشوای معصوم شیعیان امام علی ابن الحسین(ع) است.زبان این کتاب شریف زبان نیایش است و به گونه ای عرضه شده است که هر خواننده به فراخور فهم و دانش خود از آن بهره می گیرد. پایان نامه ای که در پیش رو دارید، مفاهیم قرآنی در صحیفه سجادیه می باشد. در این پایان نامه، سعی داریم، بیان کنیم که آیا کلام ائمه از قرآن نشأت گرفته یا نه و اینکه ایشان که تربیت یافته مکتب انبیاء هستند در شرایط سخت حاکم بر جامعه تا چه حد توانسته اند مسایل دین را برای مردم تبیین کنند و آیا مفاهیم آن با قرآن مطابقت دارد؟ به همین دلیل این موضوع را انتخاب کردیم و قصد داریم صحیفه سجادیه را با قرآن مطابقت داده تا این رابطه بیشتر مشخص گردد. در این پایان نامه به بررسی ده دعا از صحیفه سجادیه که در بردارنده بیشترین مبانی اخلاقی و مضامین قرآنی می باشند پرداخته ایم. دعای اول: در سپاس و ستایش خداوند .دعای هشتم: در پناه بردن به خدا از سختی هاو اخلاق بد . دعای نهم: اشتیاق به طلب آمرزش از خدا، دعای دهم: پناه بردن به خدای تعالی. دعای یازدهم: نیک فرجامی. دعای دوازدهم: اقرار به گناه و درخواست بازگشت. دعای سیزدهم: طلب حاجت ها از خداوند. دعای چهاردهم: در ستمدیدگی و ستم دیدن.دعای شانزدهم: طلب عفو و آمرزش از خدا. دعای هفدهم: پناه بردن به حق از شیطان و مکرو عداوتش. که سعی کردیم مبانی قرآنی آنهارا بررسی کنیم و در نهایت آیاتی که دربردارنده کلام معصوم است را بیان کنیم.

معاد و زندگی پس از مرگ مهم‌ترین حادثه زندگی بشر و ناشناخته‌ترین وجه حیات است که تنها از منظر وحی می‌توان تصویری از آن پیدا کرد و آن را ارائه داد. از آنجا که تلقی انسان از غایت و فرجام شناسی خویش، معنا بخش تمام اعمال و فعالیت‌های زندگی اوست و نحوه آغاز و کیفیت اعمال او را هم معین می‌کند، اعتقاد به معاد می‌تواند تأثیر شگرفی در زندگی بشر و رویکردهای او با مسائل و حوادث پیش رو داشته باشد. بی‌تردید یکی از جنبه‌هایی که می‌توان از اعتقاد به معاد در پرورش و گسترش آن بهره برد، تربیت اخلاقی است به همین جهت این پژوهش به نقش معادباوری بر تربیت اخلاقی از دیدگاه صحیفه سجادیه پرداخته و در این راستا تنظیم گردیده است. در ابتدا کلیات بحث را مورد بررسی قرار داده است و سپس به معرفی صحیفه سجادیه و شرایط خاص امام سجاد علیه السلام اشاره دارد و به این نتیجه می‌رسد که این کتاب شریف از ابتدا مورد توجه بسیاری از بزرگان دین قرار داشته و دارای محتوای غنی معارف دینی است و در زمینه تربیت اخلاقی می‌توان بهرهای بسیاری از آن برد. در فصل دوم به تصویر مرگ و معاد از دیدگاه امام علیه السلام اشاره می‌کند و به این نتیجه می‌رسد که اعتقاد به معاد به عنوان یکی از اصول دین، مورد توجه حضرت قرار داشته و بسیاری از ویژگی‌های قیامت و معاد در ضمن دعاهای امام سجاد علیه السلام آمده است. در نهایت در فصل سوم و چهارم رویکردهای تربیتی و اخلاقی که مترتب بر معادباوری هستند را با توجه به دعاهای حضرت مورد بررسی قرار می‌دهد و به این نتیجه می‌رسد که معادباوری نقش موثری در ایجاد انگیزه برای کسب فضائل اخلاقی و زدودن رذائل اخلاقی ایفاء می‌کند و می‌توان از این باور به عنوان یکی از ابزارهای تربیتی برای ایجاد و گسترش فضائل اخلاقی استفاده نمود.

بردگی وبرده‌داری که با قدمتی بسیار طولانی و آغازی نامعلوم در بین اقوام وملل جهان متداول بود،با ظهور اسلام نیز همچنان به عنوان یک پدیده اجتماعی مطرح شد.در این میان واکنش اسلام در مواجهه با این مسأله تلاش برای از میان بردن این رسم از طریق وضع قوانین مختلف در جهت آزادی تدریجی بردگان بود.اما پس از رحلت پیامبر اکرم (ص)،درعصر خلفا وبویژه سیاست فتوحات آنها بردگی که در آستانه امحاء و الغا بود،گسترش یافت و بردگان وارد زندگی مسلمانان شدند. مسلمانان و رهبران آنانبرخورد‌های متفاوتی با این پدیده داشتند. از آن جمله امامان شیعه و اهل بیت پیامبر (ص) به عنوان کسانی که در نگاه مکتب تشیع استمرار معصومانه و کامل سنت نظری و عملی رسول الله (ص) بوده‌اند، در این مسأله نیز موضع‌گیری گفتاری و رفتاری داشته‌اند.این کار به دنبال یافتن پاسخی برای این پرسش است که امامان شیعه چه نگرشی به مسأله بردگی داشته اندوسیره عملی و نظری آنان در این زمینه چه بوده است.با توجه به گستردگی بحث درکار،سیره امامان نخست تا پایان حیات امام پنجم مورد بررسی قرار گرفته است.این کاربه روش تاریخی با استفاده از منابع کتابخانه‌ای و با اسلوب توصیفی–تحلیلی انجام شده است.

اصل توحید، یک امر الهی است‌ که خداوند، توسط همه‌ی پیامبران خود، بشر را به یگانگی و پرستش خود فراخوانده است. توحید عملی یکی از مهم‌ترین نتایج خداشناسی محسوب می‌گردد در واقع، یکی از مهم‌ترین اهداف پیامبران، رساندن انسان به توحید عملی است. توحید در عمل، آثار و برآیندی بر انسان و جامعه دارد و در دنیا و آخرت بروز و ظهور می-کند. درسخنان امام سجاد(علیه‌السلام)، به ویژه صحیفه سجادیه، جملات فراوانی وجود داردکه راه‌های رسیدن به توحید را در عمل نشان‌ می‌دهد. امام‌ علی‌‌بن‌الحسین(علیه‌السلام) بسیاری از نکات و آموزه‌های مهم توحیدی را در شکل و قواره‌ی دعا مطرح فرموده است. این پژوهش با روش توصیفی _ تحلیلی و با رویکرد کتابخانه ای _ اسنادی به بررسی راه‌های رسیدن به توحید عملی در آثار امام سجاد (علیه السلام) پرداخته است. راه‌های بدست آمده عبارتند از: شکرگذاری از خداوند، شمارش نعمت‌های الهی، اظهار نیاز به خداوند و چشم‌پوشی از خلق، یگانه دانستن خداوند ، نیت خالص و اعمال ‌صالح،ایمان و یقین، امیدواری به خدا، اطاعت و بندگی خداوند، دوری از گناه و رعایت تقوا، توبه به درگاه خداوند، دعا و ذکر خداوند متعال، ترس از خداوند و خضوع در برابر او، پناه بردن به خدا، طلب یاری از خداوند و طلب خشنودی خداوند.