جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

قرآن عنایت ویژه ‌ای به مسئله داستان دارد و در قرآن صدها نمونه از قصص پیامبران و اقوام گذشته دیده می‌ شود. البته داستان‌های قرآن همگی با هدف‌های معین و نتیجه گیری‌های دقیق ارائه شده به طوری که گاهی از یک داستان چندین پرداخت متفاوت ارائه می‌ شود و در هر مورد نتیجه ‌ای خاص به دست می‌ آید. آیات فراوانی نیز این نکته را گوشزد می‌کند که ما داستان را برای سرگرمی نمی‌ گوییم بلکه در هر داستان اهدافی نهفته همچنین اصل اولیه در داستان‌های قرآنی اختصار است به طوری که بعضی داستان‌های قرآن تنها در چند سطر بیان شده است. البته در بعضی موارد داستانی با ذکر جزییات دقیق آن و به گونه ‌ای مفصل آمده است کتاب «تاریخ الأنبیاء» اثر علامه طباطبایی به بیان معارفی از سرگذشت پیامبران پرداخته و فقط به انبیائی اشاره دارد که نام آن ها در قرآن آمده است.

این تحقیق بر آن است تا با توجه به آیات قرآن کریم و دیگر منابع معتبر اسلامی ، به بررسی مسأله ی زندگانی حضرت آدم و مباحث مربوط به آن بپردازد . ضمن بیان روشنی از ابعاد مختلف مسأله ، ضرورت این تحقیق اثبات گردیده است و برای رسیدن به هدف نهایی تحقیق ( سیمای حضرت آدم از دیدگاه قرآن کریم ) اهداف ویژه ای شامل ؛ بررسی مفهوم شناسی آدم ، بررسی خلقت آدم و بررسی زندگی اجتماعی آدم طراحی گردیده است . برای رسیدن به این اهداف ، سیؤالاتی به شکل زیر مطرح شده است : مفهوم آدم چیست و چه تفاوتی با انسان و بشر دارد؟ خلقت آدم چگونه بوده است ؟ منظور از خلافت آدم چیست ؟ بهشت آدم چگونه و در کجا بوده است ؟ علت لغزش حضرت آدم و توبه ی او چگونه بوده است ؟چرا آدم زندگی اجتماعی داشته است ؟ با توجه به ماهیت ، اهداف و امکانات موجود روش تحقیق توصیفی _ تحلیلی برای انجام پزوهش برگزیده شده است . پس از گردآوری اطلاعات و تجزیه و تحلیل آن ها نتایج زیر بدست آمد : آدم همان ابوالبشر و پدر همه ی مردمان و نخستین انسانی است که خداونداز خاک آفریده است ؛ بنابراین نام او از أدیم الارض ( سطح زمین) گرفته شده است . آدم علم شخص می باشد و نام یک فرد است ولی انسان و بشر نوع می باشند . آدم از دو بعد تشکیل شده ؛ جسم و روح ، خدا نخست جسم او را آفرید ، سپس از روح خود در او دمید و به صورت کامل او را زنده ساخت . خداوند حضرت آدم را خلیفه ی خود در زمین قرار داد و بعد از او نیز اولاد آدم این مقام و منصب را به دست گرفتند و تا روز قیامت این مقام در دست اولاد آدم می باشد. خداوند آدم و همسرش را در یکی از باغ های سرسبز این دنیا که این باغ یا در زمین بوده و یا در آسمان جای داد . و خداوند خوردن از همه ی درختان به جز یک درخت را برای آدم مباح نمود . سپس آن حضرت به علت وسوسه های شیطان از آن درخت ممنوعه خورد و با همسرش از آن باغ زیبا بیرون رانده شد . چون حضرت آدم فطرتاً به زندگی جمعی تمایل داشت و خداوند اجتماعی بودن را در نهاد و سرشت او قرار داده بود ، پس خداوند برای او همسری از جنس خود او قرار داد و با هم ازدواج کردند و زندگی اجتماعی را در زمین آغاز نمودند . محقق در انجام این پزوهش با محدودیت هایی چون ؛ عدم دسترسی به کتابخانه در محل سکونت ، در دسترس نبودن برخی تفاسیر و وجود پژوهش های قرآنی کم و اندک در این زمینه روبهرو بوده است و پیشنهاد می کنیم که پژوهشگران محترمی که قصد تحقیق در این زمینه را دارند در موضوعات دیگری مانند آدم از دیدگاه عهدین و یا موضوعات جزئی تر مانند ؛ خلقت آدم در قرآن ، خلافت آدم در قرآن ، بهشت آدم در قرآن و لغزش آدم و توبه ی او در قرآن به تحقیق بپردازند .

پژوهش حاضر مشتمل بر پانزده فصل با این عنوان هاست: فصل اول، بحث لغوی در مورد کلمه ی آدم؛ فصل دوم، خلقت انسان: دو دیدگاه عمده در مورد خلقت موجودات، خلقت انسان در قرآن، آفرینش آدم؛ فصل سوم، خلافت آدم در زمین؛ فصل چهارم، تعلیم اسماء به آدم؛ فصل پنجم، سجده ی ملائکه بر آدم؛ فصل ششم، امتناع ابلیس از سجده بر آدم؛ فصل هفتم، ورود آدم و حوا به بهشت؛ فصل هشتم، آدم و شجره منهیه؛ فصل نهم، هبوط آدم؛ فصل دهم، توبه ی آدم و پذیرش آن؛ فصل یازدهم، عهدی که آدم آن را فراموش کرد؛ فصل دوازدهم، آیا آدم پیامبر بود؛ فصل سیزدهم، داستان فرزندان آدم؛ فصل چهاردهم، ازدواج فرزندان آدم؛ فصل پانزدهم، معجزات پیامبران در زمینه ی اثبات خلقت مستقل انسان

هدف از این مقاله بررسی کنش گفته پردازی در روایت «حضرت آدم» از کتاب «قصه های قرآن» است. تلاش این است تا نشان دهیم نقش فراراوی در بازگویی این داستان به چه شکل است و معنا در این گفتمان ها چگونه تولید می شود. برای تحلیل این قصه، از طرفی با مدد گرفتن از روش روایت شناسی «لینت ولت»، سطوح مختلف داستان را که هم وجوه انتزاعی و هم وجوه ملموس آن را دربر می گیرد، تجزیه کرده، فراراوی، راوی، کنشگران و مخاطب را نشان می دهیم و از سوی دیگر، با سود جستن از روش نشانه ـ معناشناسی «گرمس» به بررسی تولید معنا از طریق کشف پیرنگ، موقعیت های روایی و طرح واره کنشگران یا نحو روایت می پردازیم.این الگوها علاوه بر مشخص کردن سطوح مختلف روایت، فراتر از یک تحلیل ساده عمل کرده و جایگاه کنشگران و نقش آن ها را به صورت ویژه نمایان می سازند. در ضمن استفاده از لایه لایه کردن متن یکی از فنون روایی است که باعث می شود نویسنده بتواند نوعی سیالیت و پویایی در متن پدید آورد. در یکی از این لایه ها، فراراوی قرار گرفته است که نقش قابل توجهی در القا ایدئولوژی و نزدیک یا دور کردن فرامخاطب به باوری اجتماعی، فرهنگی و مذهبی ایفا می کند. این الگوها علاوه بر در نظر گرفتن تمام وجوه یک متن روائی ادبی، می توانند فراتر از یک تحلیل روائی ساده رفته و ایدئولوژی اثر، بافت اجتماعی ـ فرهنگی آن و همچنین میزان دریافت این متن بوسیله خواننده را دربر گیرند.

تصویرسازی هنری ازجمله روش های زیبایی سازی یک اثر ادبی است. قصه های متنوع و گسترده قرآن کریم از اعجاز بیانی و زیبایی خاصی برخوردارند. داستان های قرآن، هنر و زیبایی را تعریف نمی کنند تا انسان را در وادی بحث های نظری زیبایی شناختی حیران و سرگردان رها کنند بلکه زیبایی واقعی را نشان می دهند و چشم و دل زیبا بین و جان های پاک را به تماشا فرا می خوانند. حوادث داستان حضرت آدم که متضمن آموزه های دینی – تربیتی است در هفت سوره قرآن دکر شده است و با حرکتی رو به جلو از رابطه علی و معلولی برخوردار است.پژوهش حاضر با تکیه بر روش توصیفی- تحلیلی در نظر دارد ویژگی های هنری داستان حضرت آدم را از طریق پرداختن به جلوه ها و تصویرهای هنری و عناصر ساختاری آن بررسی و تحلیل کند تا از این طریق روشن گردد که تخیل حسی و پدیده تجسم امور در داستان های قرآن از جمله داستان حضرت آدم، نقش زیادی در زیبایی هنری آن داستان ایفا می کند و هماهنگی زیبایی بیان با زیبایی تصویر در راستای اهداف سامیه قرآن، سرشار از زمینه های مختلف تاثیر است.

خداوند در قرآن کریم سرگذشت بسیاری از پیامبران را به صورت داستان بیان می­کند. ازجملۀ آن پیامبران، آدم ابوالبشر(ع) است. موضوع آدم و آفرینش وی، در اسلام، به عنوان نخستین انسان و نخستین پیامبر از اهمّیت قابل توجهی برخوردار است. در قرآن 25 بار نام آدم (ع) آمده، ولی تفصیل این داستان در 6 سوره مطرح می­ شود. در باب تبیین و تفسیر این آیات فشرده و پر معنی، مفسران و صاحب نظران احتمالات بسیارداده ­اند. هدف قرآن از بیان این آیات داستان پردازی نیست، ولی آیاتی که تشکیل دهنده داستان آدم (ع) است، بسیاری از جنبه­ ها وعناصر داستانی متعارف در ادبیات داستانی را دارا است، چرا که اساساً داستا­ن­ها، داستان زندگی آدم­هاست با قضاوت هایی در میزان واقع­ گرایی و واقع­ نمایی. هدف این مقاله بررسی عناصر داستانی در این سرگذشت قرآنی با تکیه بر روایات فراوانی است که از طریق کتب و ادیان پیش از اسلام در این باب وارد شده است . در این بررسی و تحلیل، با بهره­ مندی از فنون داستان پردازی نوین، عناصر داستانی نظیر زاویه دید، طرح، ساختار، اندیشه (تم و موضوع)، کشمکش، شخصیت ، زمان و...، اهداف والای قرآن کریم که تعلیم، تربیت، هدایت و عبرت آموزی انسان­هاست، تبیین شده است.

نگرش های متفاوت به داستان آفرینش انسان، با تنوع روایات، گرایش های گوناگونی را در حوزه مباحث درون دینی و حتی برون دینی ایجاد کرده است. کوشش برای فهم همه ابعاد این داستان و آگاهی از رمز و رازهای خلقت آدمی اگرچه مطلوب، اما بسیار دشوار است. ترتیب عناصر محوری این داستان و احراز تقدم و تاخر آن نیز چندان آسان نیست.در این نوشتار، پس از گذری بر پیشینه تاریخی بحث خلقت، به مفهوم حقیقت و تمثیل در داستان آفرینش آدم پرداخته شده و سپس اجزا گوناگون آن در قرآن همانند: تکلم خداوند با ملائک، خلافت، پرسش فرشتگان و پاسخ خداوند، تعلیم و عرضه اسما بر آدم و ملائک، سجده فرشتگان و امتناع ابلیس، اسکان آدم در بهشت، شجره ممنوعه، هبوط آدم، دریافت کلمات توسط آدم و توبه خداوند بر وی تحلیل و بررسی گردیده است. گفتنی است بررسی سیاق در دریافت مفهوم هر یک از عناصر مذکور نقشی تعیین کننده دارد؛ زیرا با در نظر گرفتن ارتباط این اجزا، معنای حقیقی آن بهتر رخ می نماید.نتیجه برآمده از این پژوهش گویای آن است که داستان آفرینش و سرگذشت انسان در قرآن، متضمن مفاهیم عمیق فلسفی- عرفانی و شیوه بیان آن بر وجهی تمثیلی است؛ به گونه ای که ساختار درونی داستان حاکی از واقعیت، اما ترکیب و بیان آن به صورت یک حادثه و بر وجه تمثیل است.

ماجرای خلقت آدم(ع) ، از جمله داستان‌های قرآنی است که در متون تفسیری و بویژه تفسیرهای عرفانی، با ظرایف خاصی همراه می باشد. در این میان، کشف‌الاسرار میبدی با زبانی نمادین و تصویری، به تفسیر عرفانی این داستان می‌پردازد. روایت میبدی از این ماجرا، در نوبه ثالثه کشف‌الاسرار، لایه‌های درونی و دلالت‌های معنایی فراوانی دارد. نظر به تعدد سطوح رمزگانی در این داستان، این پژوهش به رمزگان‌شناسی این متن نظر داشته است. در بررسی رمزگان‌های یک متن، تقسیم‌بندی‌ها و نظریه‌های مختلفی مطرح است و این پژوهش بر اساس الگوی پنج‌گانه بارت انجام شده است. با توجه به ویژگی‌های این الگو، همچون روایت‌محور بودن، توجه به رمزگان‌های فرهنگی و ایدئولوژیکی ـ که در متون تفسیری عرفانی جایگاه ویژه‌ای دارد ـ پژوهش حاضر این الگو را اساس بررسی رمزگان‌ها قرار داد. محدوده این پژوهش نیز تفسیر آیات سی‌ام تا سی و هشتم سوره بقره در نوبه ثالثه کشف‌الاسرار بوده است. نتایج این بررسی، نشان می‌دهد در داستان خلقت آدم(ع) به روایت میبدی انواع رمزگان‌های هرمنوتیکی، کنشی، معنایی، نمادین و فرهنگی درخور تشخیص است. برخی از این رمزگان‌ها از نصّ صریح قرآن هم برداشت می‌شود و برخی، شاخ و برگی است که میبدی به این داستان می‌دهد. از بین انواع مذکور‌، رمزگان هرمنوتیکی و کنشی، بیش‌ترین نقش را در پیشبرد فرایند داستان ایفا می‌کنند.

قصه آدم (ع) در چند سوره از قرآن کریم بیان شده است. به طور کلی دو تفسیر از قصه آدم ارائه شده است. اول تفسیر تاریخی، حقیقی و واقع گرایانه و دوم تفسیر تمثیلی. تفسیر تمثیلی به اَشکال مختلفی مانند فلسفی، علمی و تکوینی ارائه شده است. آیا تفاسیر تمثیلی با تاریخی بودن قصه‏ آدم سازگار است و یا به نفی تاریخی نگری می‏انجامد، پرسشی است که در این تحقیق دنبال شده است. در این مقاله که به روش توصیفی ـ تحلیلی و بر اساس داده ها و اطلاعات حاصل از مطالعات کتابخانه ای نگاشته شده، از میان تفاسیر فلسفی دو نمونه شاخص انتخاب شده است: «ابن عربی» و «ملاصدرا» و از تفاسیر علم‌گرا تفسیر «المنار». تفسیر ابن عربی و ملاصدرا قصه آدم را بر نفس انسان تطبیق داده و قابل جمع با آدم تاریخی است. اما تفسیر «المنار» با حقیقت گرایی و تاریخی بودن سازگاری ندارد. در تفسیر «المیزان» و «تسنیم» بعضی از فرازهای قصه آدم به عنوان تمثیل تکوینی یاد شده. امتیاز این دو تفسیر نسبت به تفاسیر قبلی یکی در مستدل بودن تاویل تمثیلی ارائه شده و دیگری در حقیقت و واقعیت داشتن تمثیل است.