جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اگرچه تاکنون در رابطه با دیدگاه های حضرت علی‏‏ (ع)‏‏ پیرامون سیاست و مدیریت سیاسی بر اساس خطبه ها و نامه های ایشان در نهج البلاغه تحقیقات متعددی صورت گرفته است لکن تاکنون مطالعه مورد مشخصی در رابطه با نحوه مواجهه ایشان با معاویه و چگونگی مدیریت این روابط بر مبنای مکاتبات صورت گرفته در دوران حکومت کوتاه آن حضرت ‏‏(ع)‏‏ و به روش تحلیل محتوای کیفی کلام صورت نگرفته است. حضرت (ع) در مکاتبات متعدد خود با معاویه، پرده از حقایقی برمی دارند که در آن زمان بر اکثریت مردم آشکار نبوده است و در مواردی مشکلات اخلاقی و شخصیتی معاویه را به وی گوشزد کرده و در نهایت وی را مجبور به عذرخواهی و قبول مقبولیت و مشروعیت خود برای خلافت مسلمانان می نمایند. رسیدن به این مراحل در مواجهه با یک دشمن، به تدابیر و سیاستی نیاز دارد که در این مقاله تنها به بخش کوچکی از آن اشاره شده است. در حقیقت در این مقاله به دنبال این هستیم که با بررسی و تحلیل محتوای مضامین نامه های مبادله شده بین حضرت علی‏ (ع)‏ و معاویه در دوران حکومت ایشان و با استفاده از روش تحلیل محتوا، به نگاهی جامع در مورد مبانی فکری و عقیدتی حضرت علی ‏(ع)‏ در رابطه با مفهوم حقیقی سیاست و نحوه مدیریت سیاسی آن حضرت دست پیدا کنیم.

استلحاق زیاد بن عبید به ابوسفیان در تاریخ اسلام مشهور است. شهرت این موضوع شاید بیش از آن که معلول عدم مشروعیت آن باشد، به سبب شهرت شخص زیاد به عنوان یکی از چهار داهی عرب و یکی از سه شخصیت موثر در تحکیم پایه های حکومت اموی با کمک معاویه است. آرزوی دست یابی زیاد به خلافت- که البته محقق نگشت– تنها در گرو پذیرش استلحاق و پیوند نسبی با معاویه بود. وی با رسمیت یافتن استلحاق به ابوسفیان، خود را برادر معویه و رقیب ولیعهد او می دانست و هوای جانشینی او را در سر می پروراند; از این رو ولایتعهدی یزید و موروثی کردن خلافت را یاری نکرد. استلحاق هر چند هزینه های فراوانی را برای جامعه مسلمانان عراق در برداشت و موجب بدنامی زیاد نیز شد، اما او و بیشتر از او معاویه را در دست یابی به مطامعشان کام روا ساخت. در این مقاله انگیزه ها و پیامدهای این موضوع تاریخی بررسی شده است.

مسموم سازی از جمله شيوه های رايج برای حذف مخالفان و رقيبان سياسی است كه از گذشته های دور در ميان حاكمان و سردمداران دول مختلف متداول بوده است. اين عمل چنان مخفيانه و زيركانه انجام می شود كه ممكن است تا مدت ها عامل جنايت نامعلوم باقی بماند. معاويه نخستين خليفه ای است كه با به كارگيری اين شيوه، به حذف مخالفان خود پرداخت. در اين پژوهش با بهره گيری از اطلاعات موجود در منابع تاريخی، انگيزه و راهكارهای معاويه برای حذف مخالفان از طريق مسموم سازی و نيز نحوه انتخاب عاملان اين اقدام با رويكردی توصيفی - تحليلي مورد بررسی قرار گرفته است. اين بررسی نشان می دهد، معاويه برای حذف برخی از رقبا و مخالفان سياسی اش، از روش مسموم سازی بهره می گرفت تا ضمن آنكه ردپايی از خود در اين جنايات باقی نگذارد، از بروز هر نوع واكنشی نيز جلوگيری كند. او به منظور تحقق نقشه هايش، درانتخاب عاملان قتل، به انگيزه های مادی و شخصی آنان توجه بسيار داشت و می كوشيد با اتخاذ تدابيری هوشمندانه در حين انجام جنايت و بهره گيری از فرصت های حساب شده، با موفقيت مخالفان را از سر راه خود بردارد.

این پایان نامه تحقیقی است کوتاه در مورد تقابل حضرت علی (علیه السلام) و معاویه و دشمنی پنهان این دو گروه با یکدیگر. سخن از فضائل امام علی (علیه السلام) و بیان حقایق در مورد ایشان کار بسیار دشواری است چرا که این بزرگ‌مرد تاریخ در تمام اعصار مورد توجه دانشمندان و عالمان شیعه و نیز مردمی با دین‌های دیگر و اعتقادات بوده است.با توجه به عنوان این تحقیق، تلاش می‌شود به بیان روش‌ها و نیز نتایج این رویارویی بپردازیم و هریک از آن‌ها را در حد وسع خود و پایان‌نامه مورد بررسی قرار دهیم. واضح است که سخنان حضرت علی (علیه السلام) درنهج البلاغه خلاصه نمی‌شود و ایشان سخنان بسیاری هم دارند که در کتب دیگر به ذکر آن‌ها پرداخته‌اند اما بر طبق موضوع، تلاش شده است بیش‌تر اهتمام و توجه ما به کتاب ارزشمند نهج البلاغه باشد.امید می‌رود این پایان‌نامه در حد توان و به صورت کلی، موضوعات و اطلاعاتی را در اختیار خوانندگان قرار دهد تا آن‌ها را به مطالع? بیشتر در این زمینه‌ها و شناخت بیشتر شخصیت حضرت علی (علیه السلام) ترغیب کند؛ چرا که ما به دلیل محدودیت‌هایی به ناچار از هر بحث، تنها به توضیحات اندکی بسنده کردیم در حالی که برخی مباحث برای طرح و فهم نیاز به صدها صفحه و هزاران ساعت زمان نیاز داشت و این امکان برای ما وجود نداشت.مهم‌ترین منبع ما در این تحقیق، کتاب پربار نهج البلاغه بوده است که خود دارای ابعاد وسیعی است و با مطالع? هرچه بیشتر آن به ابعاد تازه‌ای از کلام حضرت علی (علیه السلام) پی می‌بریم؛ اما این تنها منبع نبوده است و از منابع دیگری از جمله کتب و مقالات در پیشبرد این موضوع استفاده برده‌ایم. از کتب مهم و مرجع تا کتاب‌های کوچکی که تنها در باب یک موضوع یا یک فضیلت و صفت حضرت علی (علیه السلام) و معاویه نگاشته شده است. در ضمن تلاش شده است در برخی موارد به کتب اهل سنت نیز مراجعه شود تا این مباحث نیز در موضوع گنجانده شده و تاریخ و حوادث به حقیقت نزدیک‌تر باشد.این پایان‌نامه شامل پنج بخش کلی و هفت فصل است که هر کدام از این فصول خود به چند زیر فصل اختصاص دارند. بخش اول تحقیق شامل دو فصل کلیات و مفاهیم است؛ در فصل کلیات تلاش می شود خواننده با شخصیت حضرت علی (علیه السلام) و معاویه آشنا می‌شود و نیز مواضع و شرایط سیاسی، اجتماعی و اقتصادی آن زمان را هم به صورت کلی درک می‌کند.در بخش دوم به مهم‌ترین روش‌های امام علی (علیه السلام) در این رویارویی و تقابل اشاره می‌کنیم. از جمل? آنان تلاش امام (علیه السلام) برای آشکار کردن توطئه‌های معاویه و یارانش، استفاد? امام (علیه السلام) از قرآن و بیانات پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) و سخنان خود ایشان برای شناساندن خودشان به مردم و بیان کردن حق حاکمیت و اثبات آن برای خودشان است. بخش سوم خود شامل دو فصل کلی است که در آن ها به اهداف و روش‌های معاویه برای رسیدن به اهدافش اشاره می‌کنیم.اهداف معاویه را مورد بررسی قرار می دهیم که شامل نیکو و صالح جلوه دادن خود و یارانش نزد مردم، و تلاش او برای بر هم زدن جامعه اسلامی است که هر دوی این اهداف در نهایت برای رسیدن به هدف بزرگتری به نام قدرت پایه ریزی شده است. در فصل دوم این بخش هم به روش‌های او برای رسیدن به این اهداف می‌پردازیم، اهدافی که شامل تطمیع و فریب یاران حضرت علی (علیه السلام) و مردم، اختلاط حق و باطل، برانگیختن و بازی کردن با احساسات مردم و مقصر جلوه دادن حضرت علی (علیه السلام) در قتل عثمان است.بخش چهارم بررسی نتایج و دستاورد‌های این تقابل در جامعه است، چرا که هر رویارویی و تقابلی، نتایج بزرگ و کوچکی در پی دارد که ما در این فصل تلاش می‌کنیم به بررسی آن‌ها بپردازیم. از جمل? آن‌ها می توان به شناخت بهتر حق و باطل، افشای کفر و نفاق معاویه، فهم عدم شایستگی و لیاقت معاویه برای حکومت بر مسلمانان، مشخص شدن نقش معاویه در قتل عثمان و شناخت بهتر مردم نسبت به امام (علیه السلام) اشاره کرد. بخش آخر نیز فصل نتیجه‌گیری و جمع بندی می‌باشد که در آن تلاش می‌شود نکات تحقیق بیان شده و به یک جمع بندی مفید برسیم. نتایج تحقیق هم در این بخش منظور می‌شود تا خواننده دریابد منظور از این مباحث و طرح این مسائل چه بوده است و چه نتیجه‌ای حاصل می‌گردد. باید دانست تقابل و رویارویی حضرت علی (علیه السلام) و معاویه تنها مختص به زمان خودشان نبوده است بلکه در تاریخ هر جا را که نظر بیفکنیم تقابل همیشگی حق و باطل را می‌بینیم و برای درک بهتر و انتخاب بهتر در تمام عرصه‌ها بین حق و باطل نیاز به شناخت روش‌ها و اهداف هر دو است.