جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ابن تیمیه‌ دین‌ اسلام‌ را دین‌ فطرت‌ می‌خواند و عقل‌ را موافق‌ و مطابق‌ نقل‌ می‌شمارد و حتی‌ احکام‌ عقل‌ را مأخوذ از قرآن‌ و احکام‌ شرع‌ می‌داند. بدیهی‌ است‌ که‌ چنین‌ کسی‌ باید با علوم‌ عقلی‌ مستقل‌ مخالف‌ باشد و با حکما و فلاسفه‌ که‌ درباره خداشناسی‌ و کلام‌، عقایدی‌ مستقل‌ اظهار داشته‌اند، مخالفت‌ کند. البته‌ او نظر فلاسفه طبیعی‌ و ریاضی‌ را در حوزه مخصوص‌ طبیعت‌ و ریاضیات‌ قبول‌ دارد، اما به‌ هیچ‌ وجه‌ درباره الهیات‌ و احکام‌ و اخلاق‌ و سرنوشت‌ انسان‌، برای‌ ایشان‌ حق‌ اظهارنظر قائل‌ نیست‌. او دین‌ اسلام‌ را مطابق‌ آیه‌ ۳۰ از سوره روم‌، دین‌ فطرت‌ می‌خواند: فَاَقِم‌ْ وَجْهَک‌َ لِلدّین‌ِ حَنیفاً فِطْرَت‌َ اللّه‌ِ فَطَرَ النّاس‌َ عَلَیها.... او با این‌ اعتقاد منکر فلسفه‌ و منطق‌ است‌ و مخصوصاً منطق‌ را که‌ منطقیان‌ آن‌ را راه‌ کسب‌ حقایق‌ و روش‌ درست‌ اندیشه‌ می‌شمارند، سخت‌ منکر است‌ و عقیده‌ دارد که‌ منطق‌ ارسطویی‌ راه‌ به‌ حقیقت‌ نمی‌برد و بر خلاف‌ آن‌چه‌ ادعا می‌شود، راه‌ درست‌ تفکر و دوری‌ از خطای‌ اندیشه‌ هم‌ نیست‌. او در این‌ دو کتاب‌ تألیف‌ کرده‌ است‌ که‌ مهم‌ترین‌ آن‌ دو کتاب‌ الرد عی‌ المنطقیین‌ نام‌ دارد و ظاهراً همان‌ است‌ که‌ نصیحة اهل‌ الایمان‌ فی‌ الرد علی‌ منطق‌ الیونان‌ نیز نامیده‌ می‌شود، و سیوطی‌ گفته‌ است‌ که‌ در ۲۰ «کراسه‌» است‌ و آن‌ را خلاصه‌ کرده‌ و جهد القریحة فی‌ تجرید النصیحة نام‌ نهاده‌ است‌.

«النجاة من الغرق فی بحر الضلالات» از تالیفات ابن سینا است؛ که یک دوره فلسفه نظری (منطق، طبیعیات، ریاضیات و الهیات) به زبان عربی می‌باشد. این کتاب، در بخش‌های منطق با صد و چهل و نه فصل، طبیعیات با شش مقاله (مجموعا دارای چهل و شش فصل)، ریاضیات با بیست و نه عنوان و فصل و الهیات با دو مقاله (مجموعا دارای شصت و دو فصل) تنظیم شده و به انگیزه پاسخ مثبت دادن به درخواست بعضی از برادرانی که اشتیاق به فراگیری معارف داشته ‌اند و از مؤلف خواستار تالیف کتابی مشتمل بر علومی که انسان ناچار به فراگیری آنهاست، شده ‌اند، به رشته تحریر درآمده است.

موضوع کتاب حاضر، بررسی و تحلیل کاربرد قیاس در اصول و فروع دین است. کتاب در پنج فصل و با زبانی علمی ـ فلسفی تدوین شده و مستند به آیات و روایات و متون منطقی و فلسفی است. هدف از نگارش اثر، شرح و تبیین آرای «میرزای اصفهانی» و نقد افکار ایشان است. «معنای لغوی و اصطلاحی قیاس»، «ایرادات عقلی میرزای اصفهانی به قیاس»، «شواهد نقلی بر نفی قیاس در دین»، «پاسخ به نخستین ناقدان میرزای اصفهانی در بحث قیاس» و «پاسخ به ناقدان اخیر مرحوم میرزا در بحث قیاس»، محورهای اصلی پژوهش حاضر هستند.

«تهذيب المنطق و الكلام»، تفتازانى رساله‌اى است مشهور از تفتازانى در منطق و كلام به زبان عربى كه تفتازانى آن را در 789ق، به پایان رسانده است. اين رساله با همه فشردگى و اختصار، از متون معتبر در حوزه‌هاى آموزشى قديم بوده، و بر آن شرح‌ها و حواشى فراوان نوشته شده است. وى تهذيب را براى پسرش نوشته و ازاين‌رو از ابتدا، نگارش آن به قصد تعليم بوده است. نام كامل اين رساله «غاية تهذيب الكلام في تحرير المنطق و الكلام و تقريب المرام من تقرير عقايد الإسلام» بوده و تفتازانى در آغاز كتاب، آن را راهنمايى براى طالبان حقيقت و آگاهى معرفى كرده است.[۲] ديگر ويژگى مهم تهذيب همراهى دو موضوع منطق و كلام است كه بايد آن را از پيامدهاى توجه متكلمان به منطق و فلسفه دانست؛ چراكه در اين دوره، برخلاف سنت كلامى متقدم، جايگاه منطق و تا حدودى فلسفه ارسطويى تثبيت شده بود. پيش از تفتازانى، همنشينى علم كلام با مباحث امور عامه فلسفى در متن واحد سابقه داشته است كه از آن جمله مى‌توان به «المحصل» فخرالدين رازى، «المقاصد» خود تفتازانى و «المواقف» قاضى عضدالدين ايجى اشاره كرد. بااين‌همه، بخش‌هاى فلسفى اين متون هيچ‌يك به‌عنوان اثر مستقل موردنظر نبوده‌اند. بنابراین كار تفتازانى را با توجه به تعليمى بودن اثر مى‌توان شيوه‌اى جديد و گواه اين دانست كه از ديدگاه او، منطق ابزارى معتبر و كارآمد براى همه كسانى است كه قدم در راه يادگيرى روش‌هاى استدلالى و جدلى علم كلام مى‌نهند. وجود اين ديدگاه درباره نسبت منطق با كلام موجب مى‌شده است كه در برخى تحريرهاى آموزشى ديگر، كليات اين دو رشته را در متن واحدى بگنجانند؛ چنان‌كه دو اثر مجزاى «تجريد المنطق» و «تجريد الكلام» از خواجه نصيرالدين طوسى (د 672ق) در منظومه‌اى واحد تلخيص شده‌اند.

چکیده نخستین دانشمند مسلمانی که به شکل جدی به ساختارهای شرطی پرداخت ، « ابن سینا » بود. در واقع او مبتکرنظری? « قیاس اقترانی شرطی » است . پس از او کسانی چون« ارموی » ،« قطب رازی » و « خواجه نصیر طوسی » این بحث را ادامه دادند .تحقیق حاضردر پی این است که نشان دهد ابن سینا و شارحان وی تا چه حد توانسته اند ساختار معتبر و منسجمی از استدلال های شرطی ارائه نمایند.در این پژوهش سعی شده با مطالع? کتابهای ابن سینا (مانند شفا، نجات، اشارات و تنبیهات و...) وآثارشارحانش، گزاره ها وقیاس های شرطی مورد بررسی قرار گیرد تا رابط? آنها و حملی ها وقواعد واحکام مشترک آنها معلوم شود. بدین منظور با جمع آوری مهم ترین و ضروری ترین مباحث استدلال های شرطی ، نحو? استنتاج صحیح از شرطی ها وارتباط وتلازمشان با قیاس های حملی نشان داده شده است.

در آیة 81 سورة زخرف چنین می‌خوانیم که «قُلْ إِنْ کانَ لِلرَّحْمنِ وَلَدٌ فَأَنَا أَوَّلُ الْعابِدینَ: اگر خدا فرزند داشت، من نخستین عابدم». بیش‌تر مفسران بر این باورند که این آیه حاوی استدلالی است که می‌توان آن را در قالب یک قیاس استثنایی بیان کرد. اما، با وجود پیشنهادهای مختلف برای صورت‌بندی این استدلال در قالب این قیاس، تقریباً هیچ‌یک از صوری‌سازی‌های مزبور تصویر کاملی از مفاد آیه را به‌دست نمی‌دهند و صدق و اعتبار آن را تأمین نمی‌کنند. دشواری این آیه و کثرت و تنوع تفاسیر ذیل آن، بی‌شک، در ارتباطی مستقیم و محوری با واژة «اول» در آیة مزبور قرار دارد. در این تحقیق، پس از نقد و بررسی هر‌یک از تفاسیر مزبور، قالب قیاس اولویت یا طریق اولایی پیشنهاد می‌شود و ادعا خواهد شد که این شکل از استدلال، از نظر بهره‌مندی از یک حدّ اضافه، می‌تواند به‌خوبی مفاد آیه را به‌نمایش بگذارد.

اندرسون و بلنپ در سال 1975 در کتاب Entailment تلاشهای فراوانی برای نشان دادن همه کاربردهای ماتریسهای چندارزشی در منطقهای ربط کرده اند و ما هم در این پایان نامه برخی از این کاربردها را به تفصیل از این کتاب گزارش می کنیم و هدف عمده ما معرفی مواردی است که اندرسون و بلنپ به عنوان کاربردهای ماتریسهای چندارزشی در منطقهای ربط ذکر کرده اند. در این پایان نامه یرای تشخیص فرمولهای فاقد «ضرورت» و «ربط» بین مقدم و تالی که نمی توانند قضایای منطقهای E و R باشند، دو روش کلی معرفی میشود، از طرف دیگر تعریف پذیری «ضرورت» در منطق E و تعریف ناپذیری «ضرورت» در منطقهای T و R نیز اثبات شده و برای ااثبات استقلال اصول موضوعه منطقهای ربط نیز یک روش کلی معرفی میشود که در اثبات تمامی موارد فوق و چند مطلب دیگر هم از ماتریسهای چندارزشی استفاده میشود.

الشفاء مهم‌ترين و جامع‌ترين اثر ابن سينا، به زبان عربى است كه در آن چكيده آراى فلاسفه بزرگ قديم يونان و شارحان مدرسه اسكندريه و افلاطونيان و نوافلاطونيان و... در همه علوم عقلى، اعم از منطق، طبیعیات، رياضيات و الهيات فراهم آمده و مورد تحليل و نقد و بررسى علمى قرار گرفته است. اين كتاب، با آن‌كه به‌طور پراكنده و در بيش از ده سال، در حالات و شرايط كاملا متفاوت و پرفراز و نشيب، نوشته شده است و با آن‌كه بخش اعظم آن، بدون دست‌رسى به منابع و تنها با تكيه بر حافظه، تأليف گرديده است، از عالى‌ترين دقايق و تحليل‌هاى علمى و فلسفى برخوردار است. بخش منطق شفا كه در اين مقاله مورد نظر ماست، از جامع‌ترين آثار درباره علم منطق مى‌باشد و در چهار جلد رحلى، به زبان عربى، به چاپ رسيده است. كتاب شفا، مشتمل بر فنون طبیعیات، منطق، الهيات و رياضيات است؛ به اين صورت كه مباحث هر علمى به فنونى و مباحث هر فنى به مقالاتى و مباحث هر مقاله‌اى به فصولى تقسيم شده و در هر فصل، مسائل، با حوصله و تفصيلى كه شايسته آثار علمى است، بدون تكرار و اطناب، مورد بررسى قرار گرفته است. بخش منطق اين كتاب در نه فن تنظيم شده است به اين صورت: 1- فن اول، مشتمل بر دو مقاله‌ى چهارده فصلى و چهار فصلى؛ 2- فن دوم، مشتمل بر هفت مقاله‌ى شش، پنج، چهار، پنج، شش، شش و چهار فصلى؛ 3- فن سوم، مشتمل بر دو مقاله‌ى ده و پنج فصلى؛ 4- فن چهارم، مشتمل بر نه مقاله هفت، چهار، پنج، شش، پنج، شش، سه، سه و بيست و چهار فصلى؛ 5- فن پنجم، مشتمل بر چهار مقاله‌ى دوازده، ده، نه و ده فصلى؛ 6- فن ششم، مشتمل بر هفت مقاله‌ى ده، شش، چهار، سه، پنج، يك و چهار فصلى؛ 7- فن هفتم، مشتمل بر دو مقاله‌ى چهار و شش فصلى؛ 8- فن هشتم، مشتمل بر چهار مقاله‌ى هفت، نه، هشت و پنج فصلى؛ 9- فن نهم، مشتمل بر هشت فصل. شيخ الرئيس در مبسوطترين اثر خود؛ يعنى شفا كه قصد همراهى با حكماى مشاء را داشته، خود را ملزم كرده تا حد امكان از مخالفت با ايشان بپرهيزد. در تأليف اين كتاب تا حد زيادى از طريق ارسطو پيروى كرده است؛ به گونه‌اى كه مى‌توان بخش منطق شفا را شرحى بر ارغنون ارسطو دانست و چنان‌كه خود او در مقدمه آن گفته است، در ترتيب مطالب از ترتيب كتاب‌هاى صاحب منطق(ارسطو) پيروى كرده است. شيخ الرئيس در پايان كتاب سفسطه از منطق شفاء، سخن خود ارسطو را نقل مى‌كند كه او در باب قياس از پيشينيان خود جز قوانين مجمل و ضوابط غير مفصل، چيزى به ارث نبرده و اين او بوده است كه با رنج فراوان و كوشش بسيار، ضروب هر قياس و شرايط انتاج آن را بيان داشته است. آن‌گاه ابن سينا پس از نقل سخن ارسطو، خود، مى‌گويد: «اى گروه دانش‌پژوهان و انديشمندان درباره آنچه اين مرد بزرگ گفته تأمل كنيد كه آيا بعد از او تا به امروز كه نزديك به هزار وسى‌صد سال مى‌گذرد، كسى آمده است كه بر آن خرده گيرد و يا ثابت كند كه در سخن او نقصى هست ويا بر آن چيزى بيفزايد؟ خير آنچه ارسطو آورده، كامل و ميزان صحيح و حق صريح مى‌باشد». ناگفته نماند كه پيروى ابن سينا از ارسطو، هرگز مقلدانه نبوده كه فقط به شرح و تفسير كلام او اكتفا كند، بلكه چنان‌كه خود او تصريح فرموده، هيچ مطلب قابل توجهّى در آثار پيشينيان نبوده مگر آن‌كه آن را در اين كتاب گرد آورده است، احكام و مطالبى كه در كتب قدما در جايگاه شايسته خود قرار نداشته به جايگاه شايسته‌اش انتقال داده، اگر در مطالب گذشتگان خلل و نقصانى ديده با فكر و نظر خود بر آنها افزوده و تكميل كرده و بر خلاف عادت منطقيان، مطالب بى‌ارتباط با اين علم و مرتبط با فلسفه اولى را از منطق حذف و در فلسفه اولى مطرح كرده است و به اين ترتيب مهم‌ترين نقش را در تنظيم، تبيين و تكميل منطق و فلسفه ارسطويى ايفا نموده است. جلد دوم کتاب مشتمل بر موضوعات زیر می باشد: - آنالوطيقاى اول يا تحليلات اول كه در آن از صورت قياس مطلق، اقسام گوناگون قياس و اشكال مختلف قياس بحث شده است.

مقاله حاضر به بررسی و داوری نظرات منطق دانان سینوی درباره شرایط انتاج قیاس استثنائی (با تأکید بر شرطی متصل) اختصاص دارد. پس از بررسی متون متعدد منطق سینوی، مجموعه نظرات در شش دسته تقسیم بندی شده است. در دسته اول، شرطی در قیاس استثنائی به صورت مهمله استفاده می شود که با مبانی منطق سینوی در شرطیات هماهنگ نیست. با کنار گذاشتن این نظر در می یابیم همه منطق دانان سینوی درباره ضرورت لزومی بودن شرطی در قیاس استثنائی و امکان انتاج این قیاس با مقدمه شرطی موجبه کلیه، اشتراک نظر دارند. اما درباره امکان انتاج قیاس استثنائی با مقدمه شرطی سالبه، شرطی جزئیه و حذف شرطی شخصیه اختلافات نظر وجود دارد. سرانجام با تحلیل منطقی و بر پایه شواهد مبتنی بر زبان طبیعی به داوری این اختلافات پرداخته ایم. بر این اساس نتایج زیر بدست آمده است.1 شرطی در قیاس استثنایی باید کلی و لزومی باشد؛ 2 انتاج قیاس استثنائی از شرطی سالبه بر پایه بحث اختلاف میان سلب لزوم و لزوم سلب می باشد و تعیین موضع درباره آن منوط به تعیین موضع درباره تفسیر شرطی سالبه است؛ 3 قیاس استثنائی با مقدمه شرطی شخصیه، در صورت یکی بودن زمان یا حالت صدق شرطی و استثناء منتج خواهد بود.