جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

«بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار (علیهم السلام)» مشهور به بحار الانوار، مفصل‌ ترین مجموعه حدیثی شیعه است که با نظارت علامه مجلسی تألیف شده است. تألیف این کتاب که مجموعه‌ ای از آموزه‌ ها و تعالیم شیعی است، بیش از ۳۰ سال طول کشیده و گروهی از شاگردان علامه مجلسی او را در این کار یاری کرده‌ اند. مؤلف، کتاب را بر اساس ۲۵ موضوع کلی طراحی و آن را در ۲۵ جلد جای داده است (در دوره‌ های اخیر به صورت ۱۱۰ جلدی منتشر می‌ شود). در هر جلد ریز موضوعات مربوط به آن را در ابواب مختلف گرد آورده است. او در هر باب، ابتدا آیات قرآنی مرتبط با موضوع را ذکر کرده و تفسیر آنها را می‌ آورد و در مرحله بعد احادیث مربوط به آن باب را نقل می‌ کند. مجلسی تلاش کرده است که در بحار الانوار تمام موضوعات و مسائل موجود را پوشش دهد. برای مثال، این مجموعه با عنوان کتاب العقل و الجهل آغاز و با مباحث مربوط به خداشناسی و توحید، عدل الهی، و تاریخ پیامبران ادامه پیدا می‌ کند. از جلد ۱۵ تا ۵۳ چاپ ۱۱۰ جلدی، به تاریخ زندگی و فضایل پیامبر اسلام (ص) و حضرت زهرا (س) و امامان شیعه (ع) اختصاص دارد. بحار الانوار به خاطر ذکر مستند بیشتر روایت‌ های منقول از ائمه شیعه (ع)، باب‌ بندی موضوعات، شرح و بیان بسیاری از روایات، تحقیقات گوناگون کلامی، تاریخی، فقهی، تفسیری، اخلاقی، حدیثی و لغوی، نزد محققان و پژوهشگران مقامی والا داشته است؛ چنانکه با وجود حجم زیاد، از همان روزگار تألیف، نسخه‌ های خطی بسیاری از آن نوشته شده و با رواج صنعت چاپ، همه یا بخش‌ هایی از آن بارها به چاپ رسیده است. آنچه در این جلد به آن پرداخت شده است: - ﺑﺎب اﻟﺤﺚّ ﻋﻠﯽ اﻟﻤﺤﺎﻓﻈﻪ ﻋﻠﯽ اﻟﺼﻠﻮات و أداﺋﻬﺎ ﻓﯽ أوﻗﺎﺗﻬﺎ و ذمّ إﺿﺎﻋﺘﻬﺎ و اﻻﺳﺘﻬﺎﻧﻪ ﺑﻬﺎ - ﺑﺎب وﻗﺖ ﻓﺮﯾﻀﻪ اﻟﻈﻬﺮﯾﻦ و ﻧﺎﻓﻠﺘﻬﻤﺎ - ﺑﺎب وﻗﺖ اﻟﻌﺸﺎءﯾﻦ - ﺑﺎب وﻗﺖ ﺻﻼه اﻟﻔﺠﺮ و ﻧﺎﻓﻠﺘﻬﺎ - ﺑﺎب ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻣﻨﺘﺼﻒ اﻟﻠﯿﻞ و ﻣﻨﺘﻬﺎه و ﻣﻔﺘﺘﺢ اﻟﻨﻬﺎر ﺷﺮﻋﺎ و ﻋﺮﻓﺎ و ﻟﻐﻪ و ﻣﻌﻨﺎه - ﺑﺎب اﻷوﻗﺎت اﻟﻤﮑﺮوﻫﻪ - ﺑﺎب ﺻﻼه اﻟﻀﺤﯽ - ﺑﺎب ﻓﺮاﺋﺾ اﻟﺼﻼه - أﺑﻮاب ﻟﺒﺎس اﻟﻤﺼﻠﯽ - ﺑﺎب ﺳﺘﺮ اﻟﻌﻮره و ﻋﻮره اﻟﺮﺟﺎل و اﻟﻨﺴﺎء ﻓﯽ اﻟﺼﻼه و ﻣﺎ ﯾﻠﺰﻣﻬﻤﺎ ﻣﻦ اﻟﺜﯿﺎب ﻓﯿﻬﺎ و ﺻﻔﺎﺗﻬﺎ و آداﺑﻬﺎ - ﺑﺎب اﻟﺮداء و ﺳﺪﻟﻪ و اﻟﺘﻮﺷّﺢ ﻓﻮق اﻟﻘﻤﯿﺺ و اﺷﺘﻤﺎل اﻟﺼﻤﺎء و إدﺧﺎل اﻟﯿﺪﯾﻦ ﺗﺤﺖ اﻟﺜﻮب - ﺑﺎب ﺻﻼه اﻟﻌﺮاه - ﺑﺎب ﻣﺎ ﺗﺠﻮز اﻟﺼﻼه ﻓﯿﻪ ﻣﻦ اﻷوﺑﺎر و اﻷﺷﻌﺎر و اﻟﺠﻠﻮد و ﻣﺎ ﻻ ﺗﺠﻮز - ﺑﺎب اﻟﻨﻬﯽ ﻋﻦ اﻟﺼﻼه ﻓﯽ اﻟﺤﺮﯾﺮ و اﻟﺬﻫﺐ و اﻟﺤﺪﯾﺪ و ﻣﺎ ﻓﯿﻪ ﺗﻤﺎﺛﯿﻞ و ﻏﯿﺮ ذﻟﮏ ﻣﻤﺎ ﻧﻬﯽ ﻋﻦ اﻟﺼﻼه ﻓﯿﻪ - ﺑـﺎب اﻟﺼـﻼه ﻓﯽ اﻟﺜﻮب اﻟﻨﺠﺲ أو ﺛﻮب أﺻـﺎﺑﻪ ﺑﺼـﺎق أو ﻋﺮق أو ذرق و ﺣﮑﻢ ﺛﯿﺎب اﻟﮑﻔﺎر و ﻣﺎ ﻻ ﯾﺘﻢّ ﻓﯿﻪ اﻟﺼـﻼه - ﺑﺎب ﺣﮑﻢ اﻟﻤﺨﺘﻀﺐ ﻓﯽ اﻟﺼﻼه - ﺑﺎب ﺣﮑﻢ ﻧﺎﺳﯽ اﻟﻨﺠﺎﺳﻪ ﻓﯽ اﻟﺜﻮب و اﻟﺠﺴﺪ و ﺟﺎﻫﻠﻬﺎ و ﺣﮑﻢ اﻟﺜﻮب اﻟﻤﺸﺘﺒﻪ - ﺑﺎب اﻟﺼﻼه ﻓﯽ اﻟﻨﻌﺎل و اﻟﺨﻔﺎف و ﻣﺎ ﯾﺴﺘﺮ ﻇﻬﺮ اﻟﻘﺪم ﺑﻼ ﺳﺎق -أﺑﻮاب ﻣﮑﺎن اﻟﻤﺼﻠﯽ و ﻣﺎ ﯾﺘﺒﻌﻪ - ﺑﺎب أﻧّﻪ ﺟﻌﻞ ﻟﻠﻨﺒﯽّ ﺻّﻠﯽ اﻟّﻠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﻷﻣّﺘﻪ اﻷرض ﻣﺴﺠﺪا - ﺑﺎب ﻃﻬﺎره ﻣﻮﺿﻊ اﻟﺼﻼه و ﻣﺎ ﯾﺘﺒﻌﻬﺎ ﻣﻦ أﺣﮑﺎم اﻟﻤﺼﻠﯽ - ﺑﺎب اﻟﺼﻼه ﻋﻠﯽ اﻟﺤﺮﯾﺮ أو ﻋﻠﯽ اﻟﺘﻤﺎﺛﯿﻞ أو ﻓﯽ ﺑﯿﺖ ﻓﯿﻪ ﺗﻤﺎﺛﯿﻞ أو ﮐﻠﺐ أو ﺧﻤﺮ أو ﺑﻮل - ﺑﺎب ﻣﺎ ﯾﮑﻮن ﺑﯿﻦ ﯾﺪيّ اﻟﻤﺼﻠّﯽ أو ﯾﻤﺮّ ﺑﯿﻦ ﯾﺪﯾﻪ و اﺳﺘﺤﺒﺎب اﻟﺴﺘﺮه - ﺑﺎب اﻟﻤﻮاﺿﻊ اﻟﺘﯽ ﻧﻬﯽ ﻋﻦ اﻟﺼﻼه ﻓﯿﻬﺎ - ﺑﺎب اﻟﺼﻼه ﻓﯽ اﻟﮑﻌﺒﻪ و ﻣﻌﺎﺑﺪ أﻫﻞ اﻟﮑﺘﺎب و ﺑﯿﻮﺗﻬﻢ - ﺑﺎب ﺻﻼه اﻟﺮﺟﻞ و اﻟﻤﺮأه ﻓﯽ ﺑﯿﺖ واﺣﺪ - ﺑﺎب ﻓﻀﻞ اﻟﻤﺴﺎﺟﺪ و أﺣﮑﺎﻣﻬﺎ و آداﺑﻬﺎ

لتًعریفُ بأوهام مِن قَسًم السًُنَن إلی صَحیح وَ ضَعیف جلد 3 توسط محمود سعید ممدوح به رشته تحریر در آمده است. احادیث صحیحه ای که بتوان به آن احتجاج کرد به چهار صورت می باشد. حدیث صحیح و حسن و ضعیفِ صالح و ضعیفی که احتیاج به فضایل و مناقب و ترغیب می باشد. اهل علم احادث را طبقه بندی کرده اند و أحادیث طبقه به طبقه مشخص می شوند و حدیث محکم و درست را با توجه به فقه اسلامی از حدیث ناصحیح مشخص می کنند. نویسنده در این کتاب درصدد بیان أحادیث صحیحه و غیر آن در میان محدثین از علمایِ مسلمان می باشد. این کتاب شاملِ کتاب الصلاه و مباحث احکامی مربوط به نماز و اجزای مربوط به آن مانند: وقت وجوب نماز, بنای مساجد, تطهیر مساجد, کیفیت اذان, فضیلت نماز در جماعت, امامت برً و فاجر, پوشش در نماز, باب قبله, باب جهر به آمین, دعا در نماز و .... می باشد. نویسنده می گوید: این کتاب در مورد نکات و فوائد و تنبیهاتی است بر أحادیث احکام در کتاب سنن اربعه, مخصوصا کتاب الصلاه که آدابِ نماز و احکام مربوط به آن را بیان می کند.

کتاب حاضر درباره نماز و مشخصا درباره سه امر می باشد: بحث زمین در نماز، سجده بر زمین، و بحث جمع بین صلاه ظهر و عصر و مغرب و عشاء.

الاستبصار في ما اختلف من الأخبار، اثر ابوجعفر محمد بن حسن طوسى، معروف به شيخ طوسى (متوفاى460ق)، چهارمين كتاب از كتب اربعه روايى شيعه است كه تحقيق آن توسط محمدجواد فقیه انجام گرفته و به همت یوسف بقاعی مورد تصحيح قرار گرفته و منتشر شده است. نام كتاب، به‌روشنى بيانگر محتواى آن است. شيخ طوسى در بيان انگيزه تأليف، در مقدمه چنين آورده است كه پس از تأليف مجموعه مفصل تهذيب الأحكام، از او خواسته شد تا مجموعه‌اى مختصرتر تهيه كند كه تنها احاديث «مختلف» (ناهمخوان) در آن مقايسه شده باشند. وى نيز در پى اين درخواست بر آن شد تا اثرى پديد آورد كه محل رجوع دانشوران و درعين‌حال راهنماى مناسبى برای مبتديان باشد. ازاين‌رو به تأليف «الاستبصار» همت گماشت. مجموعه اين كتاب چهار جلدى، به شيوه ديگر كتب حديثى و فقهى، به 22 كتاب تقسيم شده است. در كتاب مذكور بنا به شمارش خود مؤلف، 5511 حديث در 925 باب مختلف فقهى آمده است. اگرچه برخى از علما تعداد احاديث آن را 6531 عدد دانسته‌اند. هريك از كتاب‌هاى اين مجموعه، خود داراى ابواب متعددى است؛ مثلاًكتاب الطهارة داراى 129 باب است. طوسى در اين اثر علاوه بر اينكه احاديث مربوط به هر باب را در يك جا فراهم آورده، به نقد و بررسى سندى و محتوايى آنها نيز عنايت داشته و در باب باب آن پيشنهاد خود را برای رفع ناهمخوانى ظاهرى ميان احاديث، يا ترجيح گروهى از روايات بر گروهى ديگر ارائه كرده است. شيوه‌هاى جمع بين احاديث و رفع ناهمخوانى‌ها كه در فقه شيخ طوسى جايگاهى ويژه دارد، به‌خصوص در كتاب الاستبصار او بازتاب يافته است. ازهمين‌رو، اين كتاب را نمى‌بايد تنها يك مجموعه محض از احاديث بشمار آورد و ارزش فقهى آن را از نظر دور داشت. اگرچه شيخ طوسى در تأليف الاستبصار تا حد زيادى بر تأليف پيشين خود تهذيب اتكا داشته است، اما الاستبصار از نظر هدف كلى تأليف، هم از ديدگاه باب‌بندى و هم از نظر شيوه ترتيب احاديث در هر باب، ويژگى‌هاى خود را داراست و اثرى مستقل شناخته مى‌شود. اين استقلال در فهرستى كه مؤلف از آثار خود به دست داده است و هم در كلام عالم معاصرش نجاشى به‌روشنى تأييد شده است. طبقه‌بندى كتاب الاستبصار بر اساس تقسيم مؤلف در 3 جزء بوده است كه 2 جزء نخست آن به مباحث عبادات (به‌جز جهاد) و جزء اخير به ديگر ابواب فقهى اختصاص داده شده است. مؤلف معمولاً در هر باب احاديث موردپذيرش خود را پيش‌تر آورده و سپس به ذكر احاديث مقابل آنها پرداخته و آنگاه وجه «جمع» و برقرارى الفت بين مدلول آنها را در حد امكان تبيين كرده است. از نظر اسنادهاى احاديث، وى در آغاز بر آن بود كه احاديث را با اسانيد آنها ضبط نمايد و تا اندازه‌اى در دو جزء نخستين اين شيوه را رعايت كرده است، اما در جزء اخير، اسانيد را به‌اختصار آورده و به سبک كتاب تهذيب خود و پيش‌تر از آن سبک ابن بابويه در فقيه، اسانيد خود به اصول روايى را در پایان اثر آورده است. به‌عبارت‌ديگر، اگر بخواهيم بر اساس چاپ چهار جلدى كتاب، سخن بگوييم بايد خاطرنشان كنيم كه: «مؤلف در جلد اول و دوم، تمامى سند حديث را ذكر كرده است، ولى در جلدهاى بعدى فقط راوى بدون واسطه كه حديث را از او فراگرفته است، بيان كرده و بقيه سند را به پایان كتاب و مشيخه ارجاع داده است. در آغاز مشيخه مى‌گويد: اميدوارم تمامى روايات مختلفه را در ابواب مختلف فقهى آورده باشم؛ اگرچه مدعى احاطه به جميع آنها نيستم؛ چراكه كتاب‌هاى اصحاب ما بسيار زياد است و شايد برخى را فرونهاده باشم، ولى در هر باب اگر تعداد روايات زياد نبود همه روايات مختلفه را آوردم و اگر بسيار زياد بود برخى را آورده و بقيه را به كتاب بزرگ خويش تهذيب الأحكام ارجاع دادم». مؤلف در اين كتاب با دسترسى به اصول اوليه اصحاب ائمه(ع) توانسته است بسيارى از كتبى را كه اكنون به‌طور كلى از بين رفته است و جز يادى از آنها در كتاب‌ها اثرى نيست، برای امت اسلامى حفظ كند و روايات آنها را به يادگار بگذارد. جلد اول به کتاب الطهارت و کتاب الصلاة می‌پردازد.

تهذیب‌الاحکام مجموعه‌ای حدیثی اثر ابوجعفر محمدبن‌حسن طوسی (۴۶۰ق/۱۰۶۸م) که مشتمل بر روایات حاوی احکام شرعی است. تهذیب الاحکام از جوامع روایی معتبر شیعه، سومین کتاب از کتب اربعه و مورد قبول علما و فقهای شیعه است که شیخ طوسی آن را قبل از کتاب الاستبصار نگاشته است. این مجموعه حدیثی، حاوی روایات فقهی و احکام شرعی منقول از اهل بیت(ع) است. کتاب تهذیب الاحکام، بیشتر روایات مورد نیاز برای اجتهاد فقها و مجتهدان را فراهم کرده و افزون بر آن مباحث اصولی و رجالی نیز در بر دارد. ادله‌ای که شیخ طوسی در این کتاب به آنها استدلال می‌کند، برگرفته از قرآن (ظاهر، صریح، محتوا، دلیل و یا معنای قرآن)، احادیث قطعی (مانند خبر متواتر و اخبار دارای قرائن قطعی دال بر صحت آنها) و اجماع مسلمین و یا اجماع علمای شیعه است و در آخر به روایات مشهور میان اصحاب نیز اشاره دارد. به نوشته شیخ طوسی در مقدمه تهذیب الاحکام، یکی از دوستان وی از وجود احادیث به ظاهر متعارض در منابع شیعی با او سخن گفته و یادآور شده که این موضوع موجب انتقاد شدید مخالفان و جدا شدن برخی شیعیان ناآگاه از مذهب شیعه گردیده است، لذا از مؤلف درخواست کرده که شرحی استدلالی بر کتاب مقنعه شیخ مفید بنگارد که در آن علاوه بر ذکر مستندات قطعی هر مسئله و احادیث مشهور، احادیث متعارض هم آورده شود و شیوه رفع ناسازگاری این احادیث با یکدیگر و تأویل آنها یا وجوه ضعف احادیث متعارض بیان گردد. تهذیب الاحکام، از مجموعه‌های روایی معتبر شیعه، سومین کتاب از کتب اربعه و مورد قبول علما و فقهای شیعه است. این مجموعه حدیثی، حاوی روایات فقهی و احکام شرعی است که از اهل بیت(ع) روایت شده است. شیخ طوسی این کتاب را در شرح و توضیح کتاب المقنعه اثر شیخ مفید نگاشته است. کتاب تهذیب الاحکام بسیاری از روایات مورد نیاز برای اجتهاد فقها و مجتهدان فراهم کرده است و افزون بر این شامل مباحث اصولی و رجالی نیز است.[نیازمند منبع]شیخ طوسی در این کتاب به مباحث اصول عقاید اشاره نکرده و فقط به بیان فروع و احکام شرعی، یعنی از اول تا آخر فقه و از کتاب طهارت تا کتاب دیات پرداخته است. ترتیب عنوان‌های این کتاب، همانند کتاب المقنعه است. ادله‌ای که شیخ طوسی در این کتاب به آنها استدلال می‌کند، برگرفته از قرآن (ظاهر، صریح، محتوا، دلیل و یا معنای قرآن)، احادیث قطعی (مانند خبر متواتر و اخبار دارای قرائن قطعی دال بر صحت آنها) و اجماع مسلمین و یا اجماع علمای شیعه است و در آخر به روایات مشهور میان اصحاب نیز اشاره دارد. این کتاب شامل ۳۹۳ باب و ۱۳۵۹۰ حدیث است. در آخر کتاب، بخش مشیخه اجازه آمده که حاوی استناد شیخ طوسی به کتاب‌هایی است که از آنها روایت نقل کرده است. بر مشیخه کتاب تهذیب نیز شرح‌هایی نگاشته شده است؛ مانند شرح علامه سید هاشم بحرانی به نام «تنبیه الأریب و تذکره اللبیب فی ایضاح رجال التهذیب». جلد اول و دوم به کتاب الطهارة و کتاب الصلاة می پردازد.

کتاب الدین الخالص او ارشاد الخلق الی الحق نوشته محمود محمد خطاب السبکی (1274 هجری قمری ـ 1352 هـ ق) از علمای مالکی مذهب الازهر می‌باشد که در آن دیدگاه ابن‌تیمیه درباره نزول خداوند به آسمان دنیا را رد کرده و ابن‌تیمیه را متهم به بهتان و افتراء زدن به علما و سلف می‌کند و تمسک به ظواهر در این موارد را مخالفت با معقول و منقول و خروج از دین قائل شدن به تشبیه و تجسیم می‌داند. سبکی در کتاب، آیات و روایات مربوط به صفات خبری خداوند که از متشابهات می‌باشند را تبیین کرده و نظرات ابن‌تیمیه و کسانی که فقط ظاهر آنها را اخذ می‌کنند و از تأویل آنها خودداری می‌کنند را نقد کرده و هرگونه تشبیه و تجسیم را از ساحت مقدس ربوبی را رد می‌کند. وی می‌نویسد: آنچه که ابن‌تیمیه در کتابش «شرح حدیث النزول» به اسحاق بن راهویه و عبدالله بن طاهر و جمهور محدثین و احمدبن حنبل نسبت داده که می‌گویند: خداوند به آسمان دنیا نزول می‌کند و عرش از او خالی نمی‌باشد، (این کلام ابن‌تیمیه) علاوه بر این که دارای تناقض می‌باشد، لازمه اش اثبات مکان برای خدا هست و در حالی که با ادله قطعی نقلی و عقلی بطلان آن ثابت شده است و نتیجه این ادعا، محتاج و مرکب بودن خداوند می‌باشد؛ لذا این کلام (ابن‌تیمیه) بهتان بر علما و افتراء بر سلف این امت می‌باشد، همچنین متشابهات را باید تأویل کرد و نباید به ظاهرشان اکتفا کرد و اگر کسی به ظاهر آنها تمسک کند مخالفت با معقول و منقول کرده و از دین خارج شده و قائل به تجسیم و تشبیه می‌شود. برخی موضوعاتی که در این مجلد به آن پرداخته شده است عبارتند از: -

تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، معروف به «وسائل الشيعة»، از تأليفات ارزش‌مند محدث بزرگ و علامه محقق، شيخ محمد بن حسن حُر عاملى از علماى بزرگ و از فقهاى برجسته شيعه در قرن يازدهم هجرى(1033 - 1104ق) است. وى، اين كتاب را در مدت بيست سال از عمر شريف خود نگاشته است. اين كتاب، به زبان عربى و مشتمل بر روايات اهل‌بيت عصمت و طهارت(ع) در زمينه احكام شرعى است. مؤلف، در مقدمه، انگيزه خود را از نگارش كتاب، اين گونه بيان مى‌نمايد: «مدّت‌ها بود كه از فكر و قلم خود درخواست مى‌كردم و عزم و همت خود را بر آن مى‌داشتم تا كتابى را به نگارش درآورم كه آرزو را برآورده سازد و در علم و عمل سرآمد و شامل احاديث مسائل شرعى و نصوص احكام فرعى باشد؛ احاديثى كه در كتاب‌هاى معتبر و صحيح روايى هست و علماى بزرگ ما تصريح به صحت و اعتبار آنها كرده‌اند تا پناه‌گاهى براى خودم در مسائل شرعى باشد و مرجعى براى هدايت شيعه شود و من هم در ثواب هر كس كه از نور آن بهره گيرد و با نشان مناره‌هاى آن هدايت گردد و از تابش خورشيد و ماه آن بهره‌مند شود، شریک باشم و چه گنجينه‌اى بزرگ‌تر از ثوابى كه تا روز قيامت ادامه يابد! ان شاء الله». اين كتاب، از زمان نگارش، پيوسته مورد توجه علما و فقهاى شيعه قرار گرفته است و در اين زمان از اركان اصلى استنباط احكام شرعى و اجتهاد در حوزه‌هاى علميه شيعه به شمار مى‌آيد و در تمام درس‌هاى خارج فقه، روايات آن نقل شده و به آنها استناد مى‌شود. سيد حسن صدر درباره اين كتاب مى‌فرمايد: «كتاب وسائل الشيعة درباره احكام شرعى نگاشته شده است. اين كتاب به گونه‌اى نوشته شده كه به راحتى مى‌توان از آن استفاده نمود و به مطالب آن دسترسى پيدا كرد. در اين كتاب ميان استدلال و فقه و كلمات فقها به بهترين شكل و صحيح‌ترين راه و معتبرترين مأخذ جمع شده است. هر گاه فقيه و مجتهد متبحرى در اين كتاب نظر كند، آنچه را مى‌خواهد همانند مرواريدهايى كه به نظم چيده شده‌اند، مى‌يابد. هيچ مطلب مشكل و معضلى نيست كه به آن نپرداخته باشد...» علامه امينى در كتاب ارزش‌مند«الغدير» درباره اين كتاب مى‌فرمايد: «در هيچ كتاب رجال و تراجمى نامى از شيخ حر عاملى برده نشده مگر آنكه جملات فراوانى در مدح و ستايش كتاب گران‌بهايش؛ يعنى وسائل الشيعة بيان شده است.» كتاب «وسائل الشيعة» از بهترين جوامع روايى شيعه و حاوى رواياتى ارزش‌مند از پيامبر اسلام(ص) و ائمه معصومين(ع) درباره احكام شرعى در زمينه‌هاى گوناگون فقهى است. اين كتاب، مشتمل بر رواياتى پيرامون مقدمة العبادات و 51 كتاب از طهارت تا ديات، روى هم رفته داراى 7058 باب و حدود 36 هزار روايت برگرفته از مجموعه‌هاى روايى معتبر شيعه و اصول اوليه قدماى اصحاب رضوان‌الله‌عليهم است كه به ترتيب مسائل شرعى مطرح شده در كتاب‌هاى فقهى، به صورت باب‌هاى جداگانه آورده شده است و اين خود موجب گشته تا دسترسى به روايات كتاب بسيار آسان گردد و مراجعه كننده به راحتى بتواند روايات مورد نظر را پيدا نمايد. علاوه بر آن مسائل جديدى را نيز با توجه به مضمون روايات با ترتيبى آشنا و چينشى مطلوب و نظمى زيبا مطرح نموده است. در آغاز سند هر روايت، نام كسانى كه آن روايت را از كتاب آنها آورده، ذكر مى‌كند و سند خود به آن كتاب و مطالب مربوط به آن را در آخر كتاب مى‌آورد. وى سعى و تلاش فراوانى در ضبط دقيق روايات داشته و به اختلاف نسخه‌هاى گوناگون توجه نموده و در حاشيه كتاب به آنچه در نسخه‌هاى ديگر آمده، اشاره كرده است. هم‌چنين روايات مربوط به يك مسئله را آن هم از منابع متنوع و يا مواضع متعدد، با هم آورده تا مراجعه كننده به راحتى و صرفه‌جويى فراوان در وقت بتواند به تمام روايات متحد در دلالت يا متن و يا سند دست يابد و ميان روايات يك باب از جهت سند يا متن يا دلالت و مفهوم، مقايسه و مقابله انجام دهد و زيادى و نقصان ميان روايات را با يك نگاه و بدون مراجعه به مصادر گوناگون دريابد. با همه اينها وى عناوين باب‌ها را مطابق برداشت خود از احاديث ذكر كرده نه مطابق آنچه فقها بر آن توافق دارند و نيز در موارد بسيارى روايات را قطعه قطعه نموده و هر قطعه‌اى را در بابى ذكر فرموده، هم‌چنين همه احاديث دلالت كننده بر يك مطلب را در باب مربوطه، به صورت صريح ذكر نكرده بلكه پاره‌اى از آنها را با عباراتى همچون «تقدم»، «يأتى ما يدل عليه»، «رواه...مثله» و... مورد اشاره قرار داده است و اينها خود باعث بروز اعتراض‌ها و ايرادهايى به‌جا و نابه‌جا به كتاب وى شده است. مطالب مطرح شده در این جلد عبارتند از: کتاب الصلاة بخش اول.

الرسالة النجميّة در آثار و تأليفات به جاى مانده از بزرگانى همچون ابو الصلاح حلبى (م ۴۴٧ هـ ق) در الكافى فى الفقه، شيخ طوسى (م ۴۶٠ هـ ق) در الاقتصاد، ابن حمزه حلبى (م ۵٨۵ هـ ق) در غنية النزوع و غير آن مباحث كلامى و فقه در يك كتاب جمع شده‏اند. يكى از اين كتابها، الرسالة النجمية مى‏باشد. اين كتاب دربردارنده مباحث كلامى اصول پنجگانه مذهب شيعه (توحيد، نبوت، امامت، عدل، معاد) و احكام فقهى نماز به صورت بسيار مختصر است. اگرچه اين كتاب از نظر حجم كوچك و مختصر است و مباحث فقهى آن به سبك فقه رساله‏اى نوشته شده است امّا از نظر محتوا و مباحث مطرح شده در آن عميق و گسترده است. در قسمت فقه آن در ابتداى ورود به بحث نماز آمده است: يجب على كل مكلف ان يعرف ما كلّف به من العبادات و اعظمها الصلاة: بر هر مكلفى، شناختن آن عباداتى كه به آنها مكلّف شده است واجب است و بزرگترين اين عبادات نماز است. اين كتاب توسط شاگرد مؤلف شيخ حسين بن على أو الى هجرى (زنده در ٩۵٠ هـ ق) شرح زده شده و آن را الكواكب الدريّة فى شرح الرسالة النجميّة نام نهاده است. در ابتداى شروع مسائل نماز، هفت نماز واجب و سپس تعداد نمازهاى يوميّه و علل شكسته شدن نماز ذكر شده است. پس از آن به مباحث مربوط به طهارت (وضوء، غسل، تيمم) و برطرف كردن نجاست به صورت مختصر پرداخته شده است. سپس پنج مقدمه ديگر نماز (پوشانيدن بدن، وقت نماز، مكان نمازگزار، آنچه سجده بر آن صحيح است، قبله) مطرح شده است و مستحباتى مثل اذان و اقامه ذكر نشده است. پس از بحث مقدمات نماز، مسائل مربوط به كارها و واجبات نماز ذكر شده و در آخر نيز نماز جمعه، نماز آيات، نماز ميت، نماز نذر و شبيه آن مختصرا بيان شده است. الرسالة الجعفرية در اين كتاب احكام، مقدمات و شرايط نماز با به بهترين عبارت‏ها و دقتى كم‏نظير بيان شده و به سبك فقه رساله‏اى نوشته شده است. ‏ مطالب كتاب شامل يك مقدمه و چهار باب و يك خاتمه است. در مقدمه، تعريف حقيقت نماز آمده. در ابواب چهارگانه، طهارة، مقدمات نماز، افعال و كارهاى نماز، و توابع نماز مطرح شده است. در خاتمه نيز ساير نمازها ذكر شده‏اند. رسالة صلاة الجمعة در اين كتاب دلائل جواز و حرمت نماز جمعة در زمان غيبت امام معصوم (ع) مطرح شده و مؤلف پس از بررسى اين دلائل نظريه وجوب اقامه نماز جمعه با حضور فقيه جامع الشرائط انتخاب نموده است. وى در مقدمه كتاب علت تأليف آن را اينگونه ذكر نموده است: فقد طال تكرر سؤال المترددين الىّ عن حال شرعية صلاة الجمعة فى هذه الازمان الّتى منى اهلها بغيبة الامام عليه صلوات الله الحىّ القيوم و انّها على تقدير الشرعيّة ما الّذى يعتبر لصحّتها و إجزائها عن صلاة الظهر و اظهر و عندى فى مرات كثيرة ان الناس فى ذلك كالمتحيرين لا يدرون ما يصنعون و لا يعلمون اى طريق يسلكون‏ در اين زمانى كه مردم از نعمت حضور امام زمانشان كه زنده و پابرجاست، محروم هستند از اقامهء نماز جماعت در غيبت آن امام (ع) مكررا از من سؤال مى‏كنند و بر فرض جواز اقامه نماز از شرايط معتبر در اقامه آن و كافى بودن آن به جاى نماز ظهر جمعه نيز سؤالاتى دارند و من بارها مردمى را ديده‏ام كه مثل افراد متحير نميدانند چه كنند و از چه راهى بروند. اين كتاب به سبك فقه استدلالى نوشته شده و علاوه بر بيان آيات، روايات، و اقوال فقهاء، مباحث اصولى نيز مستقلا در آن مطرح شده است. اين كتاب از مهمترين آثار به جاى مانده از وى در بيان دخالت و نظارت و حضور فقيه جامع الشرائط در ادارهء حكومت و نظام اسلامى است. كتاب از سه باب و يك خاتمه تشكيل شده است. باب اول نيز از سه مقدمه تشكيل شده است در مقدمه اول بحث اصولى در مورد اينكه آيا پس از برطرف شدن حكم وجوبى، انجام آن كار جايز است يا حكم ديگرى دارد مطرح شده است. در مقدمه دوم اتفاق اصحاب بر اينكه فقيه عادل جامع الشرائط در هر آنچه كه نيابت در آن مدخليت دارد از طرف ائمه ع نائب هستند، اثبات شده است در مقدمه سوّم به اثبات اينكه از شرائط نماز جمعه امامت امام معصوم ع يا فقيه جامع الشرائط است پرداخته شده است امّا در باب دوّم پس از طرح و بررسى اوله قائلين به جواز و منع نماز جمعة، مؤلف نظريه جواز نماز جمعه را پذيرفته است. در باب سوّم اجماع اماميّة بر اينكه نماز جمعة به جز با حضور فقيه جامع الشرائط واجب نيست طرح شده است. در خاتمه نيز اوصاف فقيه نائب از امام زمان ع كه وى آن را در ١٣ وصف محضر دانسته است ذكر شده است. رد و تأييد كتاب صلاة الجمعة محقق كركى‏ پس از تأليف اين كتاب، در تأييد و رد آن كتابهاى زيادى نوشته شده كه بعضى از آنان از خاندان محقق كركى هستند كه به آنها اشاره مى‏شود: همچون رساله جعفرية و قاطعة اللجاج و ساير آثار محقق كركى، توسط شيخ ابراهيم قطيفى در رد اين كتاب نيز صلاة الجمعة قطيفى نوشته شد كه در آن وجوب نماز جمعه با وجود فقيه جامع الشرائط رد شده است رسالة صيغ العقود و الإيقاعات‏ كتاب كوچكى است كه الفاظى را كه در عقود و ايقاعات واجب است تلفظ شود، بيان نموده است. اين كتاب به سبك فقه رساله‏اى و بسيار مختصر نوشته شده است و مؤلف در پايان آن در مورد تفصيل مطالب آن مى‏نويسد: و احكام جميع ذلك مذكورة فى معادنه من كتب الاصحاب رحمهم الله فليطلب هناك. كتاب از دو قسمت عقود و ايقاعات تشكيل شده است و مؤلف پس از بيان اقسام هر كدام از آن دو به بيان الفاظى كه براى هر كدام از اين اقسام نياز است پرداخته است. مطالب كتاب به دو بخش عقود و ايقاعات تقسيم شده است. بخش عقود شامل بيع، قرض، رهن، صلح، ضمان، حوالة، كفالة، وديعة، عارية، وكالت، سبق و رمى، جعالة، شركت، مضاربة، اجارة، مزارعة، مساقات، هبة، صدقة، عمرى، تحبيس، وقف، وصيت، نكاح، كتابة و ايقاعات شامل طلاق، رجعة، ظهار، ايلاء، لعان، عتق، تدبير، ايمان، نذور، عهود، حجر، شفعة، حكم‏ مؤلف اقرار را از ايقاعات ندانسته است بلكه آن را إخبار دانسته است و ايقاعات را از نوع انشاء دانسته است. الرسالة الرضاعيّة در اين كتاب احكام مربوط به محارم فرزندان رضاعى بررسى شده و پس از بيان ١٣ صورت آن كه بين فقهاء اتفاق نظر وجود دارد، در سه مورد اختلافى آن مباحثى مطرح شده است. سبك تأليف كتاب فقه استدلالى است و آيات و روايات و اقوال فقهاء به سبكى عالمانه و با متنى روان مورد بررسى و استناد واقع شده است. مؤلف در صفحه ٢١٨ و ٢١٩ كتاب پس از رد نسبتهاى ناآگاهانه بعضى نظريات و فتواها به شهيد اول مى‏نويسد: قد رأيت فى عصرى كثيرا من الحواشى و القيود منسوبة اليه (الشهيد الأوّل) رحمه الله و انا اجزم بفساد تلك النسبة و السر فى ذلك تصرف الطلبة الذى تعز سلامته من الزيادة و النقصان و الخطأ و ما هذا شأنه، كيف يجوز ان يجعل قولا لأحد من المعتبرين، او يحترأ (يجترأ) به على مخالفة الاجماع. و در مقدمه كتاب نيز آمده است از آنجايى كه بعضى از اهل علم فتواى به حرام شدن زن شيرده بر شوهرش به سبب شير دادن بعضى از بچه‏ها داده‏اند در حاليكه اين فتوا مبناى علمى از قرآن، سنت، اجماع با اقوال فقهاء معتبر نداشته است و از طرفى اين فتوا را به شهيد اول نسبت داده‏اند و من اطمينان به فساد اين نسبت دارم و در مقام جوابگوئى برآمده‏ام و با بيان آيات و روايات و كلام فقها، نادرست بودن اين نظريه را اثبات مى‏نمايم. پس از تأليف اين كتاب، شيخ ابراهيم قطيفى (زنده در ٩۴۵) در نقد و رد كلام محقق ثانى، كتاب مستقلى را تأليف نموده است كه در آن مراعات احترام محقق ثانى را ننموده است. صاحب اعيان الشيعه سيد محسن امين در مورد كتاب شيخ ابراهيم مى‏نويسد: قد اساء فيها الأدب و تكلم بما لا يليق بالعلماء. كتاب الرضاعية شيخ ابراهيم قطيفى‏ همانطور كه گذشت، شيخ ابراهيم قطيفى در رد بر اين كتاب، كتابى نوشته است كه صاحب اعيان الشيعه در ج ٨ صفحه ٢١١ به نقل بعضى از عبارتهاى آن پرداخته است. وى در آنجا مى‏نويسد: قد اساء فيها الأدب و تكلم بما لا يليق بالعلماء. براى روشن شدن اين مطلب بعضى از عبارتهاى شيخ ابراهيم در مورد محقق كركى ذكر خواهد شد. ان الرجل المعاصر (يعنى محقق كركى) الذى هو عن معرفة الدقائق بل عن ادراك الحقائق قاصر، تكلم بكلام رث و حشو لا طائل تحته. در جاى ديگر: هذا الرجل لاضطرابه لا يبالى بما قال و بما قيل و لقلّة فهمه لا يدرى ما اسلف و لا ما أسلفه. و در جاى ديگر مى‏نويسد: هذا الرجل يخبط خبط عشواء و لا يتأمل المعنى و يعترض على الفضلاء فى غير موضع الاعتراض‏ پس از بيان توهين‏هاى ديگرى كه سيد محسن امين از وى نقل كرده است مى‏نويسد: فانظر و اعجب الى هذه الجرأة العظيمة من القطيفى على الشيخ على الكركى... مؤلف در ابتدا ١٣ فرض براى شير دادن را بيان و بررسى مى‏نمايد و با دلائل مختلفى مثل اصالة البرائة، عموم آيات قرآن، اجماع، استصحاب، اصالة الاحتياط، انتفاء مقتضى تحريم و نظائر آن به بررسى آنها پرداخته است. و سپس سه مسئله اختلافى را بررسى نموده كه عبارتند از: ١-تحريم مادربزرگهاى بچه شيرخوار نسبت به شوهر زنى كه بچه را شير داده است ٢-تحريم خواهران بچه شيرخوار بشرطى كه از يك پدر باشند نسبت به شوهر زنى كه بچه را شير داده است ٣-تحريم دختران نسبى و رضاعى مردى كه زنش بچه را شير داده و همينطور دختران نسبى و رضاعى زن شيرده نسبت به پدر بچه شيرخوار.