جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

«بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار (علیهم السلام)» مشهور به بحار الانوار، مفصل‌ ترین مجموعه حدیثی شیعه است که با نظارت علامه مجلسی تألیف شده است. تألیف این کتاب که مجموعه‌ ای از آموزه‌ ها و تعالیم شیعی است، بیش از ۳۰ سال طول کشیده و گروهی از شاگردان علامه مجلسی او را در این کار یاری کرده‌ اند. مؤلف، کتاب را بر اساس ۲۵ موضوع کلی طراحی و آن را در ۲۵ جلد جای داده است (در دوره‌ های اخیر به صورت ۱۱۰ جلدی منتشر می‌ شود). در هر جلد ریز موضوعات مربوط به آن را در ابواب مختلف گرد آورده است. او در هر باب، ابتدا آیات قرآنی مرتبط با موضوع را ذکر کرده و تفسیر آنها را می‌ آورد و در مرحله بعد احادیث مربوط به آن باب را نقل می‌ کند. مجلسی تلاش کرده است که در بحار الانوار تمام موضوعات و مسائل موجود را پوشش دهد. برای مثال، این مجموعه با عنوان کتاب العقل و الجهل آغاز و با مباحث مربوط به خداشناسی و توحید، عدل الهی، و تاریخ پیامبران ادامه پیدا می‌ کند. از جلد ۱۵ تا ۵۳ چاپ ۱۱۰ جلدی، به تاریخ زندگی و فضایل پیامبر اسلام (ص) و حضرت زهرا (س) و امامان شیعه (ع) اختصاص دارد. بحار الانوار به خاطر ذکر مستند بیشتر روایت‌ های منقول از ائمه شیعه (ع)، باب‌ بندی موضوعات، شرح و بیان بسیاری از روایات، تحقیقات گوناگون کلامی، تاریخی، فقهی، تفسیری، اخلاقی، حدیثی و لغوی، نزد محققان و پژوهشگران مقامی والا داشته است؛ چنانکه با وجود حجم زیاد، از همان روزگار تألیف، نسخه‌ های خطی بسیاری از آن نوشته شده و با رواج صنعت چاپ، همه یا بخش‌ هایی از آن بارها به چاپ رسیده است. آنچه در این جلد به آن پرداخت شده است: - ﺑﺎب اﻟﺤﺚّ ﻋﻠﯽ اﻟﻤﺤﺎﻓﻈﻪ ﻋﻠﯽ اﻟﺼﻠﻮات و أداﺋﻬﺎ ﻓﯽ أوﻗﺎﺗﻬﺎ و ذمّ إﺿﺎﻋﺘﻬﺎ و اﻻﺳﺘﻬﺎﻧﻪ ﺑﻬﺎ - ﺑﺎب وﻗﺖ ﻓﺮﯾﻀﻪ اﻟﻈﻬﺮﯾﻦ و ﻧﺎﻓﻠﺘﻬﻤﺎ - ﺑﺎب وﻗﺖ اﻟﻌﺸﺎءﯾﻦ - ﺑﺎب وﻗﺖ ﺻﻼه اﻟﻔﺠﺮ و ﻧﺎﻓﻠﺘﻬﺎ - ﺑﺎب ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻣﻨﺘﺼﻒ اﻟﻠﯿﻞ و ﻣﻨﺘﻬﺎه و ﻣﻔﺘﺘﺢ اﻟﻨﻬﺎر ﺷﺮﻋﺎ و ﻋﺮﻓﺎ و ﻟﻐﻪ و ﻣﻌﻨﺎه - ﺑﺎب اﻷوﻗﺎت اﻟﻤﮑﺮوﻫﻪ - ﺑﺎب ﺻﻼه اﻟﻀﺤﯽ - ﺑﺎب ﻓﺮاﺋﺾ اﻟﺼﻼه - أﺑﻮاب ﻟﺒﺎس اﻟﻤﺼﻠﯽ - ﺑﺎب ﺳﺘﺮ اﻟﻌﻮره و ﻋﻮره اﻟﺮﺟﺎل و اﻟﻨﺴﺎء ﻓﯽ اﻟﺼﻼه و ﻣﺎ ﯾﻠﺰﻣﻬﻤﺎ ﻣﻦ اﻟﺜﯿﺎب ﻓﯿﻬﺎ و ﺻﻔﺎﺗﻬﺎ و آداﺑﻬﺎ - ﺑﺎب اﻟﺮداء و ﺳﺪﻟﻪ و اﻟﺘﻮﺷّﺢ ﻓﻮق اﻟﻘﻤﯿﺺ و اﺷﺘﻤﺎل اﻟﺼﻤﺎء و إدﺧﺎل اﻟﯿﺪﯾﻦ ﺗﺤﺖ اﻟﺜﻮب - ﺑﺎب ﺻﻼه اﻟﻌﺮاه - ﺑﺎب ﻣﺎ ﺗﺠﻮز اﻟﺼﻼه ﻓﯿﻪ ﻣﻦ اﻷوﺑﺎر و اﻷﺷﻌﺎر و اﻟﺠﻠﻮد و ﻣﺎ ﻻ ﺗﺠﻮز - ﺑﺎب اﻟﻨﻬﯽ ﻋﻦ اﻟﺼﻼه ﻓﯽ اﻟﺤﺮﯾﺮ و اﻟﺬﻫﺐ و اﻟﺤﺪﯾﺪ و ﻣﺎ ﻓﯿﻪ ﺗﻤﺎﺛﯿﻞ و ﻏﯿﺮ ذﻟﮏ ﻣﻤﺎ ﻧﻬﯽ ﻋﻦ اﻟﺼﻼه ﻓﯿﻪ - ﺑـﺎب اﻟﺼـﻼه ﻓﯽ اﻟﺜﻮب اﻟﻨﺠﺲ أو ﺛﻮب أﺻـﺎﺑﻪ ﺑﺼـﺎق أو ﻋﺮق أو ذرق و ﺣﮑﻢ ﺛﯿﺎب اﻟﮑﻔﺎر و ﻣﺎ ﻻ ﯾﺘﻢّ ﻓﯿﻪ اﻟﺼـﻼه - ﺑﺎب ﺣﮑﻢ اﻟﻤﺨﺘﻀﺐ ﻓﯽ اﻟﺼﻼه - ﺑﺎب ﺣﮑﻢ ﻧﺎﺳﯽ اﻟﻨﺠﺎﺳﻪ ﻓﯽ اﻟﺜﻮب و اﻟﺠﺴﺪ و ﺟﺎﻫﻠﻬﺎ و ﺣﮑﻢ اﻟﺜﻮب اﻟﻤﺸﺘﺒﻪ - ﺑﺎب اﻟﺼﻼه ﻓﯽ اﻟﻨﻌﺎل و اﻟﺨﻔﺎف و ﻣﺎ ﯾﺴﺘﺮ ﻇﻬﺮ اﻟﻘﺪم ﺑﻼ ﺳﺎق -أﺑﻮاب ﻣﮑﺎن اﻟﻤﺼﻠﯽ و ﻣﺎ ﯾﺘﺒﻌﻪ - ﺑﺎب أﻧّﻪ ﺟﻌﻞ ﻟﻠﻨﺒﯽّ ﺻّﻠﯽ اﻟّﻠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﻷﻣّﺘﻪ اﻷرض ﻣﺴﺠﺪا - ﺑﺎب ﻃﻬﺎره ﻣﻮﺿﻊ اﻟﺼﻼه و ﻣﺎ ﯾﺘﺒﻌﻬﺎ ﻣﻦ أﺣﮑﺎم اﻟﻤﺼﻠﯽ - ﺑﺎب اﻟﺼﻼه ﻋﻠﯽ اﻟﺤﺮﯾﺮ أو ﻋﻠﯽ اﻟﺘﻤﺎﺛﯿﻞ أو ﻓﯽ ﺑﯿﺖ ﻓﯿﻪ ﺗﻤﺎﺛﯿﻞ أو ﮐﻠﺐ أو ﺧﻤﺮ أو ﺑﻮل - ﺑﺎب ﻣﺎ ﯾﮑﻮن ﺑﯿﻦ ﯾﺪيّ اﻟﻤﺼﻠّﯽ أو ﯾﻤﺮّ ﺑﯿﻦ ﯾﺪﯾﻪ و اﺳﺘﺤﺒﺎب اﻟﺴﺘﺮه - ﺑﺎب اﻟﻤﻮاﺿﻊ اﻟﺘﯽ ﻧﻬﯽ ﻋﻦ اﻟﺼﻼه ﻓﯿﻬﺎ - ﺑﺎب اﻟﺼﻼه ﻓﯽ اﻟﮑﻌﺒﻪ و ﻣﻌﺎﺑﺪ أﻫﻞ اﻟﮑﺘﺎب و ﺑﯿﻮﺗﻬﻢ - ﺑﺎب ﺻﻼه اﻟﺮﺟﻞ و اﻟﻤﺮأه ﻓﯽ ﺑﯿﺖ واﺣﺪ - ﺑﺎب ﻓﻀﻞ اﻟﻤﺴﺎﺟﺪ و أﺣﮑﺎﻣﻬﺎ و آداﺑﻬﺎ

جَواهرُ الْکَلام فی شَرْحِ شَرائعِ الْاسْلام یا جواهر الکلام کتابی است در فقه استدلالی اثر فقیه شیعه محمدحسن نجفی، مشهور به صاحب جواهر (درگذشته ۱۲۶۶ق) از شاگردان سید محمد جواد عاملی و شیخ جعفر کاشف الغطاء. این کتاب، شرحی مبسوط بر شرایع‌ محقق‌ حلّی‌ (درگذشته ۶۷۶ق) است‌ و از جهت گستردگی مطالب میان کتابهای فقهی بی‌نظیر است و آرا و استدلال‌های فقهای گذشته را در اختیار فقیهان و پژوهشگران فقه قرار داده است همچنین مشهورترين و با ارزش‏ترين آثار فقهى قرن سيزدهم مى‏باشد که از نظر وسعت تتبع و جمع‏آورى و احاطه به اقوال و دلال نظريات فقهى علما بر تمام كتاب‏هاى فقهى برترى دارد. این کتاب در حقیقت دائره المعارف فقه شیعه و یک مجموعه کامل فقهی است که حاوی نظریات و آرای فقهی علمای متقدم و متأخر است. کتاب جواهر از دیدگاه تمام علما و تراجم حائز اهمیت است. صاحب روضات الجنات، که معاصر صاحب جواهر بود، در وصف این کتاب چنین می نویسد: «جواهر الکلام دریای پهناور عجیبی است که تمام مراتب عملی را دارا است؛ کتاب روشنی است که هر کس هر گونه مسائل فقهی و احکام الهی را بخواهد، با تحقیقات مبسوط در آن به دست می آورد. جواهر مانند شکوفه ای است از درخت طوبا که ریشه اش در طور معنی واقع و استوار گردیده و فروعش در خانه ها ظاهر شده است». صاحب‌ جواهر در مقدمه‌، سبب‌ گزینش‌ شرایع‌ را به‌ عنوان‌ متن‌، جامعیت‌، استواری مباحث‌، شیوایی نثر و نیز توجه‌ و اهتمام‌ خاص‌ فقها به‌ آن‌ دانسته‌ و غرض‌ خود را از تألیف‌ جواهر، آشنا کردنِ فقه‌دانان‌ با فواید و دقایق‌ پنهان‌ شرایع‌، تبیین‌ ادله مسائل‌ آن‌، توضیح‌ لغزش‌های‌ شارحان‌ آن‌ و پرداختن‌ به‌ اقوال‌ فقها و مستندات‌ آنها به‌ گونه‌ای‌ موجز، ذکر کرده‌ است‌. مشهور است‌ که‌ نجفی‌ تألیف‌ جواهر را در ۲۵ سالگی‌ آغاز کرده‌ است‌. جواهر شرحی‌ مزجی‌ است‌ و از این‌رو، فصل‌بندی‌ و ترتیب‌ ابواب‌ آن‌ همانند خود شرایع‌ و شامل‌ چهار بخش‌ کلی عبادات‌ ، عقود ، ایقاعات‌ و احکام‌ است‌. صاحب‌ جواهر در ذیل‌ تعابیر و اصطلاحات‌ مهم‌ در متن‌ شرایع‌، به‌ویژه‌ آن‌ها که‌ موضوع‌ احکام‌ فقهی‌ است‌، به‌ استناد منابع‌ لغت‌ و اصطلاح‌شناسی‌، به‌ نقل‌ و تحلیل‌ دیدگاه‌های‌ گوناگون‌ در باره معنای‌ مراد از این‌ اصطلاحات‌ و احیاناً نقد آن‌ها پرداخته‌ است‌. در موارد بسیاری‌ به‌ توضیح‌ کوتاه‌ متن‌ بسنده‌ نشده‌ و پس‌ از پایان‌ یافتن‌ جمله‌ یا عبارت‌ متن‌ و ذکر یک‌ حکم‌ شرعی‌ یا مسئله فقهی‌، در باره آن‌ به‌ گونه مبسوط‌تری‌ توضیح‌ داده‌ شده‌ است‌ که‌ معمولاً شامل‌ تمام‌ یا بخشی‌ از این‌ موضوعات‌ می‌شود: اجماعی‌ یا اختلافی‌ بودن‌ حکم‌ ، ادله حکم‌ مذکور، دیدگاه‌های‌ گوناگون‌ فقهی‌ در باره آن‌ با اشاره‌ به‌ نام‌ فقهای‌ موافق‌ و مخالف‌ یا آثار آن‌ها و توضیح‌ و تحلیل‌ و نقد دلایل‌ و مستندات‌ آنان‌. مهم‌ترین‌ ادله مورد استناد در جواهرالکلام‌ عبارت‌اند از: قرآن‌ ، سنّت‌ ، اجماع‌ یا شهرت‌ منقول‌ و مُحَصَّل‌، سیره متشرعه‌، سیره (بنای‌) عقلا و اصول‌ عملی‌ مانند اصل‌ برائت‌ ، استصحاب‌ و اشتغال‌ . از ادله دیگر، که‌ استناد به‌ آن‌ها در این‌ کتاب‌ کم‌ نیست‌، این‌ موارد شایان‌ ذکر است‌: « ضروری دین‌ »، «ضروری مذهب‌«،«اجماع‌ مسلمین‌« و «اجماع‌ مُرکَّب‌«. بهره‌گیری‌ از عامل‌ «‌عرف »، به‌ویژه‌ برای‌ شناخت‌ موضوعات‌ احکام‌، نیز در جواهر شیوع‌ دارد، البته‌ اعتبار عرف‌ از دیدگاه‌ صاحب‌ جواهر منوط‌ به‌ وجود شرایطی‌ است‌. استناد به‌ قواعد فقهی‌ ، از جمله‌ قاعده لا ضرر ، نیز در این‌ کتاب‌ چشمگیر است‌. بخش‌ مهمی‌ از مباحث‌ جواهرالکلام‌ را بحث‌ و تحلیل‌ در باره چگونگی‌ استنباط‌ احکام‌ فقهی‌ از احادیث‌ تشکیل‌ داده‌ است‌ که‌ عمدتاً به‌ بررسی‌ دلالت‌ احادیث‌ بر آن‌ احکام‌ و حل‌ تعارض‌ احادیث‌ با یکدیگر یا با ادله دیگر اختصاص‌ دارد. منابعی‌ که‌ نام‌ آن‌ها در جواهر آمده‌ و مستقیم‌ یا غیرمستقیم‌ از آن‌ها استفاده‌ شده‌، طیف‌ گسترده‌ای‌ از منابع‌ فقهی‌ ، اصولی‌، کلامی‌، قرآنی‌، حدیثی‌، تاریخی‌ و ادبی‌ را دربرمی‌گیرد.