جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

از دیرزمان، عنصر نور در اسطوره، تاریخ و فلسفه جهان شناسی اقوام گوناگون حضور داشته است. اوج حضور مفاهیم نورانی با شاکله عقلانی، در دین مبین اسلام مشاهده می‌شود . شناخت کامل عنصر «نور» و بررسی ماهیت آن با در نظر گرفتن نمودها و کارکردهای متفاوت و بررسی سیر تاریخی و تحول آن در مکاتب و ادیان مختلف میسر می‌شود. حضور نور در دو بعد از مهمترین ابعاد هنری اسلامی یعنی معماری و نگارگری جلوه و حضوری ذاتی دارد. به عبارت دیگر این نور است که تعیین کننده هویت ذاتی اثر هنری است یعنینه تنها اثر را نماد جلوه نورانی وجود قرار می‌دهد، بلکه بدان شکوه و جلالی می‌بخشد.نگارگر ایرانی بُعد را می‌دید و می‌شناخت، ولی از آن دوری می‌کرد چرا که دوری اجسام و کوچک شدن آن را با خطاهای چشم سر مربوط می‌دانست. پس به چشم دل روی می‌آورد. و به این باور قلبی رسیده بود که تمامی صفحات را نور الهی به طور یکسان روشن می‌کند. هدف اصلی در این بحث، ارائه‌ی دقیقی‌ای از کاربرد رابطه‌ی نور و رنگ طلایی در هنر مانوی است. از بررسی رابطه‌ی بین نور و رنگ طلایی در آثار مانوی و نگارگری ایرانی به نظر می‌رسد که تفاوت‌هایی بین این دو وجود دارد. هر چند در نگارگری اسلامی کاربرد رنگ طلایی به تجلی عالم مثالی و الهی می‌انجامد، در نگارگری مانوی به طور صریح چنین امری مشاهده نمی‌شود.

معراج پیامبر گرامی اسلام(ص) منشأ پیدایش برخی از فاخرترین آثار هنر اسلامی بوده است. نسخ مصور معراج‌نامه‌ها و تک رقعه‌های متعدد، مصداق این مدعا و نمود ذوق و اهتمام هنرمند مسلمان در نعت و مدح رسول اکرم(ص) است. در این رابطه پرسش اصلی رساله حاضر آن است که ریشه‌های ماهوی معراج کدامند و بازتاب آنها در متن و نگاره‌های معراج پیامبر اسلام(ص) چیست؟ هدف از انجام این پژوهش، مرور روایات عروج به ماوراء دنیا در تمدن‌های باستانی شرقی(هند و چین)، میانی(ایران، بین‌النهرین، مصر) و غربی(یونان و روم)، و سپس تاریخ ادیان ابراهیمی(یهودیت و مسیحیت)، به منظور تبیین ریشه‌های ماهوی معراج و تعیین نمود آن ریشه‌ها در معراج‌نگاره‌ها است.

پس از روی کار آمدن خاندان صفویه و رسمیت یافتن مذهب تشیع در ایران، شیعیان پس از مدت ها به آزادی، ثبات و امنیت دست یافتند. در پرتو امنیتی که به واسطه حکومت شیعی ایجاد شده بود، فرهنگ و هنر رشد و نمو یافت و هنر اسلامی نیز در تمام ابعاد هنری گسترش پیدا کرد. نگارگری و نقاشی مذهبی به خدمت مصور کردن نسخ مربوط به اهل بیت در آمد و در این دوره نسخ مذهبی بسیاری مصور شدند. حدیقه الشهدا نیز نسخه ای بود که در این دوره متعاقب رشد و رونق هنرها مصور شد. این نسخه کتابی درباره شهادت طلبی خاندان حضرت علی (ع) است و از لحاظ سبک، به مکتب بغداد تعلق دارد. از حدیقه الشهدا نسخ بسیاری در موزه های مختلف موجود است. در این مقاله تصاویری از این نسخ انتخاب و با توجه به سبک و ویژگی های نگارگری آن بررسی گردیده است.