جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

با وجود آنکه دوره‌ی جدید را عصر شکوفایی اطلاعات و ارتباطات می‌نامند اما انسان عصر جدید با بحران ارتباطی جدی‌تر و عمیق‌تری نسبت به گذشته مواجه شده است. جنگ‌ها، تجاوز‌ها و خشونت‌ها در این عصر در مقیاسهای «انبوه» و «جهانی» رخ می‌دهد. اگر بخواهیم آن را در قالب فلسفه‌ی نظریات ارتباطات مورد بررسی قرار دهیم شاید دو تعبیر «شکست ارتباط» از جان لاک و «خودتنها انگاری» از هوسرل، بینش و ادبیات فلسفی مناسب‌تری برای پرسش این رساله فراهم کنند. این پژوهش در پاسخ به این پرسش است که «ارتباطات در غرب چگونه نظریه‌پردازی شده که جهان مدرن را با بحران «تنهایی» و «شکست ارتباط» مواجه کرده است؟نوآوری این تحقیق در پاسخ به این سوال، توجه به خاستگاه نظریه ارتباط است. خاستگاه نظریه ارتباطات با تحلیل سه دانش‌واژه‌ی «اراده»، «عقل» و «کلمه» در اولین ارتباط انسان تبیین شده است. از نظر اندیشمندان غربی میان اراده و عقل با کلمات شکافی غیرقابل جبران پدید آمده است. ملاصدرا نیزبه خاستگاه ارتباط انسانی اهتمامی جدی دارد و نسبت اراده، عقل و کلام را با نظر به آیه‌ی شریفه‌ی «إِنَّما أَمْرُهُ إِذا أَرادَ شَیْئاً أَنْ یَقُولَ لَهُ کُنْ فَیَکُون» تبیین می‌کند.در این پژوهش پنج رساله‌ی فلسفی تأثیرگذار در حوزه ارتباطات از چهار حوزه‌ی معرفتی یونانی، انگلیسی، آلمانی و فرانسوی انتخاب شد؛ «گرگیاس افلاطون»، «رتوریک ارسطو»، «جستاری در باب فاهمه‌ی بشریِ جان لاک»، «تأملات دکارتی ادموند هوسرل» و «درباره گراماتولوژی ژاک دریدا». پس از «روش‌شناسی بنیادین»، مبتنی بر روش «‌تحلیل تطبیقی نامتوازن»، به شناسایی و «استنطاق» متون حکمت متعالیه پرداخته شد و از همین منظر به نقد جریان نظریه‌پردازی ارتباطات در غرب پرداخته شد.نتیجه آنکه سه ساختار مفهومی و سه کنش اصلی در ارتباط شناسایی شد: خود – دیگری، گفتار- نوشتار، معنا – نشانه در محور ساختاری و دیالکتیک، لاجیک و رتوریک (شیوه‌ی گفتگویی، شیوه‌ی استدلالی و شیوه‌ی سخنورانه. دلیل اصلی شکست ارتباط در تفکر مدرن، گرفتار شدن ارتباط در قالب این دوگانه‌های - اساسا جدا از همدیگر - است که یا در «تقابل» با همدیگر قرار دارند یا در «تعادل». کنش ارتباطی به هر میزان که به نشانه‌ها نزدیکتر باشد از معنا فاصله بیشتری دارد و دچار وانمایی، ابزارگرایی و خشونت می‌شود و به هر میزان که به معنا نزدیک شود دچار عرفان‌مآبی، بی‌قانونی و انفعال می‌گردد. به هر میزان که انسان به دیگری توجه کند از هویت خود فاصله می‌گیرد و به هر میزان که خود را در نظر داشته باشد به خودخواهی و خودمحوری بیشتری دچار خواهد شد. در میان دیالکتیک، لاجیک و رتوریک نیز همین تقابلها و تعادلها وجود دارد که به تفصیل به آنها پرداخته شده است. در نظریه‌پردازی ارتباطات در غرب، این دوگانه‌ها در وضعیت «متقابل» و «متعادل»، «سکولار» می‌شوند اما حکمت متعالیه نشان می‌دهد که دوگانه‌ها در نسبتی «قوسی» و «متعالی»، «قدسی» می‌شوند. صدرالمتالهین با تبیین قوس صعود و نزول کلام، به جای سه کنش دیالکتیک، لاجیک و رتوریک، یک سیر از کلام ابداعی تا تکوینی و تشریعی را تشریح می‌کند که در آن، جهت‌گیری ارتباط به سمت خود، عین جهت‌گیری به سمت دیگری است و در همان حال به سمت خدا جهت‌گیری دارد و دوگانه‌های ارتباطی به جای «تعادل» و «تقابل» به «تعالی» و «توحید» بازمی‌گردند.

تهاجم فرهنگی مانند بسیاری دیگر از پدیده های اجتماعی، نخست نیازمند برقراری ارتباط است. بنابراین تا ارتباطی برقرار نگردد یا تماسی حاصل نشود، امکان انتقال هیچ نوع اطلاعاتی مقدور نخواهد بود. اما چون در جهان امروز وسایل ارتباطی مدرن به ویژه رسانه های گروهی متعدد سبب انتقال سریع اطلاعات می گردد، و از طرف دیگر زندگی اجتماعی بخصوص به سبک جدید با مطرح ساختن نیازهای متعدد خود تاکید بر برقراری ارتباط اجتماعی می کند، لذا اندیشیدن بر امکان قطع کامل ارتباط تقریبا نامعقول به نظر می رسد.

فرهنگ و ارتباطات را می‌توان سنگ بنای جوامع انسانی برشمرد. در باره این دو ویژگی جامعه انسانی - که وجه ممیز انسان از دیگر موجودات است-، بسیار بحث شده و تعریف های متعددی ارائه گردیده است. بررسی تعریف های ارائه شده از فرهنگ و ارتباطات باتوجه به دیدگاه ارتباطات میان فرهنگی و پیوستگی و همراهی این دو، در این مقاله بررسی شده و ارتباطات میان فرهنگی به عنوان زیر مجموعه‌ای از فرهنگ و ارتباطات (هر دو) مطرح گردیده است. این مقاله ابتدا با نگاهی به تاریخ شکل‌گیری مطالعات مربوط به ارتباطات میان فرهنگی، چگونگی شکل‌گیری آن را به عنوان یک رشته علمی و مستقل بررسی می‌کند. پس از آن با تبیین و توضیح مفاهیم مورد نظر در این حوزه، ویژگیها و تفاوتهای هر یک بررسی می‌شود. در پایان، بحث از جایگاه ارتباطات میان فرهنگی در حال حاضر و ضرورت توجه بیشتر به آن در سطح علمی و اجرایی، به عنوان ابزاری برای پیشبرد اهداف انقلاب اسلامی و زمینه ساز بیداری اسلامی در سطح جهان در میان امت اسلامی، خواهد آمد.

با توجه به تمایز معنایی دو مفهوم «فرهنگ» و «ارتباطات» صورت‌بندی فلسفۀ «فرهنگ و ارتباطات»، به‌عنوان فلسفۀ مضافِ بسیط، و دانش درجه اول، به فهم عمیق این موضوع میان‌‌رشته‌‌ای کمک به سزایی کرده و زمینه را برای مطالعات بعدی، با رویکرد اسلامی، برای دانشجویان، فراهم می‌‌کند. از آنجا که تاکنون در ادبیات علوم اجتماعی، فلسفه مفهوم ترکیبی «فرهنگ و ارتباطات» تنقیح نشده است، نگارنده در صدد است با عطف توجه به ادبیات موجود و با الهام از اندیشوران این حوزه، با معناکاوی دو مفهوم «فلسفۀ‌‌ فرهنگ» و «فلسفۀ‌‌ ارتباطات»، به‌عنوان فلسفه مضاف بسیط، فلسفه مفهوم اعتباری «فرهنگ و ارتباطات» را، بازسازی نماید. در این راستا، با تحلیل و نسبت سنجی دو مفهوم «فرهنگ» و «ارتباطات»، در راستای کشف ربط منطقی میان دو مفهوم، «فلسفه فرهنگ و ارتباطات»، به‌عنوان «مطالعه فرانگر و عقلانی احکام کلی فرهنگ و ارتباطات، در سطوح هستی شناختی، معرفت شناختی، و روش شناختی» تعریف ‌شده است.