جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از منابع و مستندات معناشناسی لغات قرآن، اشعار شاعران جاهلی و اسلامی عصر نزول قرآن بوده است که مفسران در معناشناسی لغات قرآن به آنها مراجعه کرده اند. از مهمترین تفاسیری که به طور برجسته ای در بیان معانی لغات قرآن به اشعار صدر اسلام استناد کرده، تفسیر وزین مجمع البیان شیخ طبرسی است. در این پایان نامه به استخراج، تنظیم، ترجمه و بررسی شواهد شعری در لغت شناسی تفسیر مجمع البیان پرداخته شده است که مطالب آن در سه فصل به شرح زیر آمده است: در فصل اول احوال شیخ طبرسی، اساتید، شاگردان و تألیفات او، تفسیر مجمع البیان، اسلوب تنظیم و جایگاه آن در میان تفاسیر اسلامی بررسی و روش تحقیق این پایان نامه معرفی شده است. در فصل دوم که بخش اصلی پایان نامه میصباشد، ‎۶۵۰ لغت قرآنی که در تفسیر مجمع البیان در معناشناسی آنها به اشعار عربی استناد شده. بر اساس ترتیب الفبا به همراه آیات مربوطه استخراج و تنظیم، اشعار مربوطه به همراه ترجمه ی آنها آورده شده و معنای تفسیری هر لغت و آیه ذکر شده است. در فصل سوم اسامی حدود ‎۲۰۰ شاعر جاهلی و صدر اسلام که در لغت شناسی مجمع البیان به اشعار آنها استناد شده، براساس ترتیب الفبا شده، اجمال زندگی آنها و موضوعاتی که پیرامون آنها شعر سروده اند، آورده شده است./

شیخ طوسی (ره) در روش تفسیری خویش برای بیان مفاهیمی کلمات و یا بعضی نکات ادبی آیات و گاه مفاهیم کلی به اشعار شعرای عرب اعم از جاهلی واسلامی استشهاد نموده است. از آنجا که شواهد در بیان بعضی مفاهیم نقش بسزایی دارد درک معانی و شرح آنهانیز می تواند کارآیی خوبی داشته باشد. در این پایان نامه ابتدا شاعر بیت در صورت مشخص نبودن حتی الامکان مشخص شده و سپس ترجمه فارسی شعر آمده وواژه های شاهد معنی شده است.

تحقیق حاضر شرح 96 بیت از شواهد شعری مربوط به آیات 89 سوره اعراف تا 9 سوره توبه وارده در تفسیر مجمع البیان اثر شیخ ابوعلی الفضل بن الحسن الطبرسی است. در این تحقیق ضمن یافتن سراینده هر بیت و درج شرح حال مختصری از آنها ، برای درک مطلوبتر معنای ابیات ، دو بیت قبل هر شاهد ذکر شده است . سپس کلمات و واژه های مبهم ابیات تحلیل صرفی شده و با استفاده از فرهنگهای لغت مشهور زبان عربی معنا شده است .هر بیت با توجه به معنای کلمات و معنای برخواسته از بیتهای پیشین جداگانه معنا شده است . در حاشیه هر صفحه ، علت استشهاد به ابیات مزبور ذکر و آیه مربوط به هر بیت آورده شده است . در صورت وجود اختلاف در روایت اشعار ، موارد اختلاف و منبع آنها در حاشیه هر صفحه تشریح شده است. نتایج تحقیق حاضر از دو جهت برای پژوهشگران سودمند است ؛ اول آنکه آراء صرفی و نحوی طبرسی مطرح شده است و دوم اینکه ابیات موجود به زبان عربی تشریح و اسناد مربوط به سراینده هر بیت تا حد امکان ذکر شده است .

تحقیق حاضر، شرح یکصد و نوزده (119) بیت از شواهد شعری به کار رفته در تفسیر بحر المحیط اثر ابو حیان اندلسی و از صفحه اول تا صفحۀ ( 232) می باشد.اشعار استناد شده به آنها در این تفسیر، بیشتر مربوط به سه دورۀ جاهلی، اموی و عباسی هستند، اما این اشعار از سوی مؤلف شرح و توضیحی داده نشده اند.در این تحقیق ابتدا نام سرایندۀ هر بیت-پس از مراجعه به کتابها و دواوین مختلف- به همراه وزن عروضی آن ذکر شده است، همچنین کتابهایی که بیت مورد استشهاد در آنها آمده است، ذکر گردیده است، سپس کلمات مبهم با استفاده از کتب لغت مشهور توضیح داده شده است و برای درک مطلوب تر این شواهد، به ذکر نکات نحوی آن پرداخته شده و معنای عربی و فارسی ابیات قید شده است و در پایان موضع استشهاد و دلیل استناد به آن ذکر گردیده است.نتایج این تحقیق ازدو جنبه برای پژوهشگران سودمند است، اول آن که آراء صرفی، نحوی و لغوی ابوحیان مطرح شده است و دوم این که اسلوب مؤلف در تالیف این اثر باارزش مشخص گردیده است.امید است که این تحقیق ضمن آشنایی دوستداران تفاسیر با این کتاب ارزشمند، بر قدر و منزلت این تفسیر و صاحب آن بیفزاید.

تحقيق حاضر، يکصد وسي وپنج بيت از شواهد شعری به کار رفته در تفسير مجمع البيان از ابتدای سوره ی مجادله تا انتهاي سوره ی قيامت را شرح داده ونکات صرفي را به صورت مختصر بیان کرده سپس به بیان علت استشهاد به این ابیات می پردازد واشاره ای به سراینده ی آنها نیز می کند.مؤلف برای توضیح نکات صرفی ولغوی آیات وقرائت وشأن نزول آنها به شعرهای دوران جاهلی واموی وعبّاسی استشهاد جسته امّا به شرح آنها نپرداخته ومفردات لغوی و نکات صرفی آنها را بیان نکرده. از این رو روشن ساختن پیچیدگی های این اشعار برای فهم بهتر این تفسیر ضروری به نظر می رسد.نتايج حاصل از این تحقیق از دو جهت براي پژوهشگران مفید می باشد اوّل اينکه آراء صرفي طبرسي مطرح شده است ودوّم آنکه ابيات موجود به زبان عربي تشريح ، واسناد مربوط به سراينده ي هر بيت تا حدّ امکان ذکر شده است.