جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

المفصل فی تاریخ النجف الأشرف، اثر حسن عیسی حکیم کتابی است پیرامون شهر مقدس نجف و رجال و مشاهیر مرتبط با این شهر که به زبان عربی نوشته شده است. مؤلف کتابش را به حضرت علی (علیه السلام) هدیه نموده است. جلد اول کتاب در سال 1427ق و آخرین مجلد، 6 سال بعد؛ یعنی سال 1433ق چاپ شده است. نویسنده کتاب، از ادبا و شخصیت‌های تاریخ دان و شرح حال نویس عراقی است. این اثر که در نوع خود از حیث کمیت بی نظیر است و از حیث کیفیت نیز در رده نسبتا خوبی قرار دارد، علاوه بر علاقه مندان به تاریخ و تراجم، برای زوار عتبات عالیات و همچنین روحانیون کاروان‌های زیارتی نیز اثری مفید است. "جلد چهارم" ویژه تاریخ حوزه علمیه نجف اشرف از قرن چهارم تا سده دوازدهم هجری قمری است. حوزه از عصر تأسیس، سپس دوره قانونمندی و پس از آن در بخش سوم دوره ضعف حوزه مورد بحث قرار گرفته و فصل پس از آن، به دوره بازسازی حوزه نجف اشرف در قرن هشتم اختصاص دارد و در ادامه، از شکوفایی حوزه نجف اشرف در قرن نهم و پس از افول حوزه حله سخن گفته می‌شود. در قرن یازدهم، نزاع سیاسی و فکری وسیعی بین دو دولت عثمانی و صفوی روی می‌دهد که باعث افزایش مهاجرت علمای شیعه به حوزه نجف اشرف شده و در همین قرن، جریان اخباری ظهور می‌کند و طبیعتا در حوزه نجف اشرف هم اثر می‌گذارد. مؤلف در این بخش نیز به مانند فصول پیشین، به بیان احوال مشاهیر هر عصر حوزه نجف و وضعیت علوم پرداخته و در فصل هفتم که مفصل ترین فصل این جلد است و به قرن دوازدهم اختصاص دارد، از غلبه اصولی‌ها بر اخباری‌ها یاد می‌شود.

شناخت میزان اعتبار کتابی که مشتمل بر اخبار معصومان است، تأثیر مستقیمی در توجه به روایات آن دارد. محمد بن همام اسکافی، از بزرگان محدثان شیعه است. وی عالمی قابل اعتماد بود. کتاب التمحیص منسوب به اوست. این کتاب تا پیش از عالمه مجلسی شناختهشده نبود، اما در سند آغازین آن نام ابنهمام به چشم میخورد. برخی هم این کتاب را به ابنشعبه حرانی نسبت دادهاند. آیا التمحیص کتابی معتبر است؟ نوشتار حاضر میخواهد، شناسنامهای تحلیلی از التمحیص ارائه کرده و زمینه را برای اعتبارسنجی آن فراهم کند. این مقاله دربردارندة نویافتههایی دربارة ابنهمام اسکافی و کتابش است. یافتههای جدید در مباحثی چون انتساب کتاب به مؤلف، جایگاه مؤلف و کاربردی بودن روایات التمحیص قابل پیگیری است.