جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

سروده‌هایی که در دایره چنین عنوانی قرار می‌گیرند، عرصه طرح و بیان مسایل مرتبط با بانوی کائنات می‌باشند. مقام و منزلت ایشان در محضر خدای متعال، چهره شکوهمند حضرت در آیات قرآنی، موقعیت ویژه ایشان نزد رسول اکرم (صلی اللّه علیه و آله) و امیرمومنان و سایر معصومین، ذکر فضایل و مناقب و مکارم اخلاقی ایشان مانند ایمان، اخلاص، زهد، ورع، حجاب و حیا... یادآوری موضوعات خاص مرتبط با زندگی حضرت مثل فدک ... مضامین اصلی این گونه اشعار را تشکیل می‌دهند. در کنار این مباحث محوری گاه مطالبی مثل: ارتباط دادن عاشورا و مهدویت با زندگی دخترگرانقدر رسول اکرم (صلی اللّه علیه و آله) نیز بازگو می‌شوند. تحقیق پیش رو می‌کوشد مضامین فوق را با ذکر شواهد و نمونه‌هایی از شعر معاصر فارسی، بررسی کرده و گفتارهای شاعرانه مرتبط با آن را تحلیل کند.

این مقاله، شعر آیینی را ـ چنانکه میان شعرای معاصر مرسوم است ـ به مدایح و مراثی خاندان وحی مختص می داند و توحیدیه ها، مناجات ها و ... از موضوع این نوشتار خارجند. براساس پژوهش انجام شده، شعر آیینی فارسی که سابقه ای به قدمت شعر فارسی دارد، در سالهای پس از پیروزی انقلاب اسلامی روندی رو به رشد داشته است. شعر آیینی تا پیش از دوران مورد بررسی، غالباً به مضامین عاشورایی محدود بود و کمتر به دیگر مضامین آیینی می پرداخت؛ اما در دوران مورد بررسی ـ که سالهای 1357 تا 1390ش را در برمی گیرد ـ درمورد چهره های آیینی مختلف شعر سروده شد و شاعران آیینی سرا فصول جداگانه ای به هریک از معصومان و چهره های آیینی شیعی اختصاص دادند. در دهۀ سوم مورد بررسی، گونه ای از آیینی سرایی با رویکرد عرفانی شکل گرفت که مورد استقبال گستردۀ مخاطبان قرار گرفت. جریان دیگری که در سالهای پایانی دوران مورد بررسی در اشعار آیینی دیده شده، بهره گیری از طنز است که به صورت چشم گیری در حال گسترش است. گونۀ زبانی اخیر شاید به دلیل بی سابقه یا کم سابقه بودن آن ،مورد توجه و علاقۀ بخش قابل توجهی از مخاطبان قرارگرفته است.

چکیدهدر میان معانی و مضامین شعر فارسی آنچه از زیربنای عاطفی استواری برخوردار است و در عین حال از مهمترین عنصر شعر، یعنی تخیّل نیز بهره کامل دارد، اندوهیاد (مرثیه) است.مرثیه به اشعاری گفته می‌شود که در ماتم گذشتگان و تعزیت بازماندگان، اظهار تأسّف و تألّم از مرگ سلاطین و بزرگان درباری، بستگان و دوستان، شخصیت داستان و قهرمان منظومه، ذکر مصائب پیشوایان دین و ائمّه اطهار(ع)، بلایای طبیعی و قتل‌عام‌های فجیع و احساسات تاثّرانگیز نسبت به مسأله مرگ و حیات سروده شده است.از میان انواع مرثیه، مراثی شخصی و خانوادگی در مقایسه با دیگر انواع مرثیه به علّت اصالت احساس سراینده، واجد ارزش ادبی بیشتری هستند. از جمله این اشعار، مرثیه‌های سروده شده برای دیگر شاعران، موضوع بحث رساله حاضر است.در این رساله به « بررسی اندوهیادهای شاعران معاصر برای شاعران دیگر » پرداخته می-شود. امّا به علّت گستردگی موضوع و حجم عظیم اشعار سروده شده در این‌ زمینه، محدوده زمانی بینسال‌های 1300 تا 1357 و توسّعاً 1360 برای پژوهش در نظر گرفته شده، اندوهیادهای این دوره با توجّه به اعتبار و اهمیت شاعران، در دو بخش شعر سنّتی و شعر نیمایی و سپید جمع‌آوری می‌شود.ادای حقّ دوستی، روابط ادبی، سرودن مادّه‌تاریخ، هنرنمایی و نشان دادن قدرت شاعری، انعکاس عقاید و اندیشه‌های سیاسی و اجتماعی یا انتقاد، احساس وظیفه در همدردی با جامعه ادبی و دیگر شاعران را می‌توان از مهم‌ترین انگیزه‌های اندوهیادسرایان به شمار آورد که بسیاری از کلاسیک‌سرایان و برخی از نوپردازان و سپیدسرایان را به سرودن اشعاری در این زمینه واداشته است.مرگ‌اندیشی، تقابل هنر و مرگ، تقابل عشق و مرگ، تکیه بر باورهای قدیمی چون سرنوشت، قضا و قدر، فلک و چرخ ، زمانه و روزگار و جهان در پرداختن به علّت‌های مرگ معاصران شاعر، در اندوهیادهای کلاسیک این دوره جایگاه ویژه‌ای دارد؛ امّا در سوگ سروده‌های نو و سپید، نوع نگاه و دید سراینده در این‌باره متفاوت است. نوپردازان و سپیدسرایان این دوره در سروده‎های خود یا اصلاً به دنبال مقصّر و عامل مرگ نیستند و یا بصراحت از آن نام برده‌اند. گاه نیز برخی از اندوهیادسرایان به دلیل اکراه از ذکر علّت اصلی، به خلق دلایل شاعرانه و ذوقی دست زده‌اند.به علّت وجود جریان‌های مختلف شعری در دوره مورد بحث و گرایش و تمایل شاعران این دوره به این جریان‌ها، انواع قالب‌های سنّتی چون قطعه، قصیده، غزل، مثنوی، رباعی، دوبیتی، ترکیب‌بند و مسمّط و قالب نیمه‌سنّتی چهارپاره و نیز قالب‌های نیمایی و سپید، توسّط سرایندگان اندوهیادها به کار گرفته شده است که از آن میان، قطعه درصدر قرار دارد. دایره لغوی زبان اندوهیادها، به دلیل آشنایی اندوهیادسرایان این دوره با ادبیات پربار کلاسیک و نیز استفاده آنها از زبان و کلمات عامیانه، بسیار وسیع است. باستانگرایی یا آرکائیسم در اندوهیادهای این دوره نمودی گسترده دارد و بسیاری از نشانه‌ها و مختصات زبان فارسی نظم و نثر کهن در آنها قابل مشاهده است. رویکرد آنها به زبان مردم و شیوه‌های بیان محاوره نیز قابل توجّه است. در مجموع، می‌توان زبان بسیاری از اندوهیادهای این دوره را ساده و روان دانست که در آنها عاطفه شعری قربانی پیچیدگی بیش از حدّ زبان نشده است.اندوهیادهای این دوره از نظر تشبیه و استعاره نیز بسیار غنی هستند و از میان صنایع ادبی، مبالغه یا اغراق، ایهام، تضمین، تناسب و تلمیح مورد توجّه بیشتری قرار گرفته است.کلمات کلیدی: مرثیه(اندوهیاد)، شعر سنّتی، شعر نو و سپید، شاعران معاصر.

مقاله حاضر تلاش دارد تا به بحث پیرامون شاعرانی بپردازد که با سروده های خود درباره وحدت اسلامی سعی نموده اند تا به تحکیم آن در میان مسلمانان مبادرت ورزند.