جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

شکی نیست که قرآن کریم و روایات بهترین منابع برای تربیت می باشند. به همین خاطر کتاب حاضر به بحث مهم تربیت از دیدگاه قرآن پرداخته و مسائل تربیتی مطرح شده در قرآن را با نگاه اعجاز نگاه می کند و اثبات می کند.

قرآن کتاب هدایت و تربیت انسان به سوی رشد و تعالی و بروز ارزشهای الهی وانسانی در اوست که برای تحقیق آن از شیوه های مختلفی بهره گرفته است. "سنجش" که تاکنون بیشتر در فنون بلاغی مورد استفاده بوده یکی از این شیوه های است که در علم بلاغت از آن به "مقابله" یاد شده است اما در این تحقیق سعی شده است که از آن به عنوان اصلی تربیتی بهره گرفته شود و به سؤالاتی چون نگاه قرآن به مجموعه ارزشی و ارزشها چگونه است؟ قرآن ارزشها را چگونه مطرح می کند؟ سنجش ارزشها چه نقشی در نگرش و رفتار انسان دارد؟ پاسخ داده شود. از اینرو ابتدا به طرح مباحثی چون نقش ارزش در زندگی انسان، چگونگی ارزش ستیزی و ارزش گذاری آموزه های دینی و شیوه های مختلف طرح ارزشها در قرآن پرداخته شده و آن گاه در فصول مختلف ارزش ایمان، سپاس، آخرت جویی، نیکی، پاکی مطرح و پس از آن آیاتی بررسی شده که در آن ارزشها و ضد ارزشهای ایمان و کفر، سپاس و ناسپاسی، آخرت جویی و دنیا طلبی، نیکی و بدی، پاکی و پلیدی با یکدیگر سنجیده شده اند و تأثیر این آزموزه های بر بینش و کنش انسان ذکر گردیده است. مهمترین دستاورد پژوهش حاضر این است که "سنجش" شیوه تربیتی منحصر به فردی است که با گشودن افقهای نو در برابر انسان، بینش و رفتار او را تحت تأثیر قرار داده و موجب گسترش ارزشها در زندگی او می گردد

نگارنده در این نوشتار، اصول، مبانی و کلّیات روش ها و فنون تدریس و تعلیم در نظام آموزشی اسلامی را بر اساس منابع قرآن و حدیث، مورد پژوهش قرار داده و مطالب و موضوعات را در دو فصل و هفت بخش تنظیم و ارائه کرده است. این روش ها از چهار مجرا در قرآن معرّفی شده اند: بخشی از آن مربوط است به روش هایی که خود قرآن، به نحو خاص در بیان آموزش ها از آن سود جسته و در شکل و نظام آیات و جملات و کلمات آن، تجلّی یافته است؛ مانند استفاده از روش داستان گویی و تمثیل یا استدلال و جدلِ خداوند با مخاطبان ، اعم از مسلمانان، اهل کتاب، مشرکان و کافران و منافقان، و موارد فراوان دیگر از این قبیل. قسمت دیگری از این روش ها با نقل چگونگی برخورد پیامبران الهی با قوم خویش در قرآن معرّفی شده است و سرانجام، گاهی قرآن با نقل قول و عملکرد بعضی افراد غیر از پیامبران، کارایی روش آنان را متذکّر می شود (مانند نقل داستان سامری و بنی اسرائیل). حتّی ممکن است در برخی موارد، این شیوه ها توسط شیطان اعمال شده باشد که قرآن با ذکر آن، تنها به مطلق اثرگذاری این روش ها تأکید دارد، ضمن آن که سوء استفاده هایی را که از این روش ها شده و می شود، مورد طعن قرار می دهد. در روایات نیز همین روش ها، به علاوه روش های دیگری، به صورت مستقیم و غیر مستقیم، مطرح شده است. فصل اوّل، مشتمل بر چهار بخش، به طرح مباحث کلّی و تعریف و تبیین موضوع می پردازد. این فصل، در چهار بخش، اصل مسئله، ضرورت تحقیق، سؤالات، اهداف و فرضیه ها، روش، پیشینه و محدودیت های تحقیق را بررسی می کند. فصل دوم به بخش عمده یافته های تحقیق درباره موضوع اصلی اختصاص دارد. در این فصل، ابتدا چند موضوع مهم مطرح شده است و سپس در بخش دوم، روش های کلّی تعلیمی در شاخه های مستقیم و غیر مستقیم مورد بحث قرار گرفته است. بخش سوم نیز به طور مشروح، فنون خُرد تعلیم را با توجّه به اهداف آموزشی ذیل تقسیمات سه گانه حیطه های عاطفی، شناختی و روانی - حرکتی پیش کشیده و معرّفی نموده است. هر کدام از حوزه های یاد شده، به خودی خود، دارای تقسیمات و انشعاباتی است و انواع متعدّد دیگری را در بر می گیرد. در سیر نگارش تمام مطالب، تلاش نگارنده این بوده است تا مصادیق و دیدگاه های آموزشی اسلام را با نگاه خاص علوم قرآنی عرضه کند. به عنوان مثال، در بخش دوم از فصل دوم، انواع روش های تعلیم را از این دیدگاه، بررسی کرده است. از دیدگاه مستقیم، روش هایی از قبیل: سخنرانی، گفتگو، پرسش و پاسخ، مباحثه، مجادله آمده که البته منظور از مجادله، مجادله به نحو اَحسن است و با مناظره، تشابه ها و تفاوت هایی نیز دارد. روش های غیر مستقیم نیز می تواند به دو گونه روش های مشاهده ای و اکتشافی تقسیم شود. روش های مشاهده ای، شامل روش نمایشی، ایفای نقش، خطاب غیرمستقیم بیانی، خطاب غیرمستقیم عملی و تقلید از الگوست. روش های اکتشافی نیز عبارت است از: روش مقایسه ای، روش تمثیل، روش قصه گویی و روش خودآموزی از طریق خودآزمونی. نویسنده، در بخش سوم نیز در حیطه روش و فن مربوط به عاطفه و احساس، مراحلی را ذکر کرده است که عبارت اند از: استفاده از هنر در تعلیم، رعایت اصل تدریج، اصل عدم سختگیری، زمان آموزش و یادگیری، اراده، انگیزه، راهکارهایی برای جلب مشارکت ارادی فراگیر، و راهکارهایی برای جلب مشارکت غیر ارادی فراگیر.

این پروژه تحقیقاتی با عنوان « روش های تربیتی انبیاء (ع) در قرآن کریم » در پی آن است که به بررسی روش های تربیتی که پیامبران بزرگ الهی در تربیت نسل ها در پیش گرفته اند ، بپردازد . با توجه به ماهیت ، اهداف و امکانات موجود ، روش توصیفی – تحلیلی برای این پروژه انتخاب شده است . پروژه حاضر برای رسیدن به هدف کلی خود ، اهداف جزئی زیر را طراحی نموده است : 1) آشنایی با معنا و مفهوم تربیت در قرآن کریم 2) آشنایی با ویژگی های تربیت اسلامی در قرآن کریم 3) آشنایی با ارکان نظام تربیتی اسلام در قرآن کریم 4) آشنایی با روش های تربیتی انبیا در قرآن کریم که پس از مطالعه و بررسی پیشینه تحقیق و تجزیه و تحلیل مطالب در فصل چهارم نتایج ذیل حاصل گردید : معنا و مفهوم تربیت از نظر اسلام عبارت است از فراهم آوردن زمینه های رشد و جنبه های مختلف عقلی ، اعتقادی ، اخلاقی ، روانی ، فرهنگی ، اجتماعی و سیاسی و ارائه یراه درست اندیشیدن و نیکو زیستن به گونه ای که تمام استعدادها و قوه های نهفته در انسان به مرحله فعلیت برسد تا انسان بتواند به کمال مطلوب خود که همان رسیدن به قرب الهی است نایل شود .که این نوع از تربیت بسیار جامع و هماهنگ با فطرت انسان و متکی بر علم و یقین می باشد . لذا با توجه به تعریف تربیت می توان گفت که تربیت باید بر اساس دریافتی درست از استعدادهای شگفت انسان باشد و تا مقصد تربیت و سیر انسان به سوی این مقصد و عوامل موثر در این مسیر تربیتی شناخته نشود نمی توان به برنامه ای درست برای تربیت انسان دست یافت . و به منظور اجرای برنامه تربیت باید از اصول عملی بهره گرفت ولی چون خصوصیات و خلق و خوی بشر متفاوت اند ، پس باید روش های متغیر و متفاوتی را برگزید ، تا بتوان به اهداف متعالی نائل گردید . بدین جهت مهمترین روش های تربیتی انبیاء (ع) از قبیل : 1) روش الگویی 2) روش موعظه 3) روش قصه گویی 4) روش تشویق و تنبیه 5) روش تکریم شخصیت 6) روش انذار و تبشیر 7) روش جدل احسن ، با استفاده از آیات قرآن کریم مورد بحث و بررسی قرار گرفته اند . محقق در این پژوهش با محدویت هایی از قبیل کمبود منابع مستقل در این زمینه و همچنین منابعی که بخشی از مباحث خود را به موضوع هایی شبیه به این اختصاص داده اند یا کامل نیست و یا تکراری است . که پیشنهاد می شود هر یک از روش های تربیتی انبیاء بصورت جداگانه و عمیق مورد بررسی قرار گیرند .

هدف از آفرینش انسان، همانا بندگی و طاعت برای وصول به قرب الهی است. دستیابی به این کمال وسعادت واقعی، زمانی میسر است که زمینه وبستر مناسب برای برانگیختن و شکوفایی استعداد های فطری بشر مهیا باشد . روش فعال در تربیت اخلاقی، روشی است که با برانگیختن ذهن مخاطب و تحرک عقل و وجدان مخاطب را به کار وا داشته و او را برای دستیابی به نتیجه مطلوب به طور غیر مستقیم هدایت می کند. دراین روش، فعالیت متربی و فراگیر، محور فرایند یاددهی یادگیری است. شیوه های این روش در قرآن و سیرة معصومان فراوان به چشم می خورد که در قالب شیوه هایی مانند تمثیل و تشبیه، قصه گویی و استفاده از داستان، استفاده از حرکات وعبارات قابل توجه در سخنرانی ها و موعظه ها، مقایسه و پرسش از بدیهیات، عینی کردن مفاهیم عقلی و ذهنیت بیان حالات نفسانی در قالب امور محسوس و ملموس، استفاده از مظاهر و پدیده های طبیعی، ارائه الگوها و نمونه های عینی، بیان وقایع و حوادث تاریخی، ابتلاء و امتحان، نمایش و تصویرگری مفاهیم، ایجاد زمینه واستفاده از موقعیت مناسب برای بیدار سازی وجدان های خفته، بیان اهداف به جهت ایجاد انگیزه، دعا و... مشهود است. از آنجا که اسلام دین عمل است، در آموزش مفاهیم و قواعد اخلاقی، زمینه سازی و ایجاد آمادگی روانی و عاطفی برای تبدیل حکم اخلاقی به رفتار اخلاقی، ضرورت دارد لذا به کارگیری روش فعال توسط اولیا و مربیان با در نظر گرفتن مراحل رشد اخلاقی در کودکان و نوجوانان به درون سازی عمیق و پیدار مفاهیم اخلاقی در آنان کمک می کند. در این نوشتار به بررسی روش فعال در تربیت اخلاقی مبنی بر قرآن و سیرة معصومان و انطباق آن با فطرت انسان و شیوه های اجرای آن در این دو منبع گران قدر پرداخته شده ومصادیق آن ذکر گردیده است. صفحات پایانی این رساله، به ارائه راهکار ها و پیشنهاد هایی در راستای یافته های نگارنده برای اقشار مختلف جامعه، به خصوص اولیا و مربیان گرامی اختصاص یافته است.

بررسی روش های انبیاء در تربیت افراد جامعه از دیدگاه قرآن کریم است. نویسنده در فصل نخست این رساله، به تبیین معنای لغوی و اصطلاحی تربیت از دید لغت شناسان و مفسران و نیز بیان جایگاه تربیت در آموزه های دینی پرداخته و در فصل دوم اهداف تربیتی انبیاء را در قرآن بررسی نموده که عبارت اند از: تفکر و تعقل، تقوا، عدالت، حکمت، عبادت، تزکیه، اتحاد، و تقرّب به خدا. فصل سوم به ارزیابی ویژگی های مربّی اختصاص دارد از جمله: خودساختگی، انگیزه الهی، دلسوزی، صبر و استقامت، مخاطب شناسی، و صداقت و صراحت. در فصل چهارم بایستگی ها و شایستگی های تربیت را مطرح نموده و در فصل آخر روش های تربیتی انبیاء را مورد بحث قرار داده که عبارت اند از: اسوه سازی، عبرت از گذشتگان، دعوت به تعقل، انذار و تبشیر، یادآوری نعمت ها، تعظیم شخصیت متربّی، تقویت محبت، پاداش و تنبیه، توجه دادن به معاد، تربیت عملی، تذکّر، تحریک ایمان، آزمایش و ابتلا، توبه، و استفاده از قالب های مؤثر همچون تمثیل و تشبیه.

تربیت مهم ترین عامل شکل گیرى شخصیت و هویت افراد است. براى داشتن تربیتى صحیح، توجه به محتوا و مربى حایز اهمیت است. ازاین رو، توجه به ارزش هاى استخراج شده، به عنوان محتوا، ازمنبع معتبرى مانند قرآن، راه را براى رسیدن به این مهم هموارتر مى کند. از سویى، اولین و مهم ترین مربیان براى انتقال این ارزش ها خانواده است؛ زیرا هر فرد، بیشترین و بهترین زمان آموزش خود رادر آنجا مى گذراند. قرآن نیز به عنوان کتاب هدایت، به نقش خانواده توجه نموده است. ازاین رو، این نوشتار با هدف بررسى نقش خانواده در انتقال ارزش ها از منظر قرآن، به روش توصیفى تحلیلى انجام شده است. مطالب لازم، با مراجعه به منبع اصلى، یعنى قرآن جمع آورى شده و سپس با توجه به تفاسیر و کتب مربوطه به تحلیل آنها پرداخته شده است. به نظر مى رسد خانواده به عنوان اساسى ترین عامل تربیت، مى تواند با بهره گیرى از دستوراتقرآن و عملیاتى کردن آنها در همه مراحل زندگى، در رسیدن به خانواده اسلامى و تحکیم بنیانخانواده گام هاى مؤثرى بردارد.

قرآن ، پر موضوع ترین کتاب در حوزه ی تمدن اسلامی است و به برکت همین پر موضوعی و پر محتوایی است که تمدن ساز و فرهنگ آفرین بوده است و یکی از عظیم ترین منابع برای تعلیم و تربیت نسل بشری می باشد. قرآن، گنجینه ی رازها و اسرار خداوندی است، قرآن، نامه و سخن معبود و معشوق با عاشق است و وظیفه ی هر مسلمان راستین که اندکی، سوز دین داشته باشد علاوه بر ظاهر قرآن به باطن آن هم اهتمام ورزد و این ودیعه ی گران بها را بر چشم و دل و جان گیرد. بدون تردید قرآن کریم دارای بهترین الگوهای تربیتی است که با بیان زندگی و حوادث و رسالت آنان می تواند راهنمای نسل بشر امروز باشد. آشنایی دقیق جوان با مبنای اسلام و رسیدن به دین باوری ، خدا باوری، و خود باوری از طریق پژوهش و تدبر در قرآن، شناخت سیره معصومین، آگاهی از تاریخ تمدن گذشته و فرهنگ غنی اسلامی و اعتقاد به دستور اسلام به عنوان بهترین راه کارهای عملی برای رسیدن به کمال مطلوب می باشد و جز در سایه ی قرآن و تعالیم اسلام و سیره انبیاء میسر نیست. یوسف به عنوان انسانی که دارای صفات راستگویی و راز داری و علم ودانش و تقوا و عفت و نجابت و مریم نمونه اسوه زنان که داری حیا وشرم الهی و نمونه عفاف و پاکدامنی در این رساله به عنوان بهترین الگوبرای جوانان معرفی می گردد و همچنین با بررسی دقیق و تطبیقی آیات قرآن نسبت به مسائل اجتماعی جامعه و نسل جوان امروزمی باشد که مسلّم شده است با استناد به آیات کلیدی و نکات برجسته و تربیتی سوره یوسف و سوره مریم، توصیه ها و رهنمودهایی دقیق برای جوانان نسل امروز ارائه دهد.هدف از این رساله شناخت بیشتر قرآن مجید و تدبر وپژوهش در قرآن و استناد مفید از راهکارها و عبرت گرفتن از داستان ها و قصه های قرآن و رسالت انبیای گذشته می باشد و اینکه قرآن با عمر بیش از هزاران سال بازهم پاسخ گوی نیازها و چالش های جوان امروز می تواند باشد و هیچ گاه کهنه نمی شود و منحصر به زمان و مکان خاص نیست.این رساله دارای دو بخش است، بخش اول شامل کلیات و رسالت تربیتی قرآن رسالت تاریخی قرآن می باشد و بخش دوم شامل زندگی حضرت یوسف و مریم(به شکل آیات برجسته و نکات تربیتی) می باشد. در این نوشته از منابع مختلفی از جمله منابع روایی، تفسیری، تاریخی، دینی، روانشناسی و... استفاده شد. و روش کار به صورت کتابخانه ای بوده است.