جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

شیخ طوسی (ره) در روش تفسیری خویش برای بیان مفاهیمی کلمات و یا بعضی نکات ادبی آیات و گاه مفاهیم کلی به اشعار شعرای عرب اعم از جاهلی واسلامی استشهاد نموده است. از آنجا که شواهد در بیان بعضی مفاهیم نقش بسزایی دارد درک معانی و شرح آنهانیز می تواند کارآیی خوبی داشته باشد. در این پایان نامه ابتدا شاعر بیت در صورت مشخص نبودن حتی الامکان مشخص شده و سپس ترجمه فارسی شعر آمده وواژه های شاهد معنی شده است.

تحقیق حاضر شرح 96 بیت از شواهد شعری مربوط به آیات 89 سوره اعراف تا 9 سوره توبه وارده در تفسیر مجمع البیان اثر شیخ ابوعلی الفضل بن الحسن الطبرسی است. در این تحقیق ضمن یافتن سراینده هر بیت و درج شرح حال مختصری از آنها ، برای درک مطلوبتر معنای ابیات ، دو بیت قبل هر شاهد ذکر شده است . سپس کلمات و واژه های مبهم ابیات تحلیل صرفی شده و با استفاده از فرهنگهای لغت مشهور زبان عربی معنا شده است .هر بیت با توجه به معنای کلمات و معنای برخواسته از بیتهای پیشین جداگانه معنا شده است . در حاشیه هر صفحه ، علت استشهاد به ابیات مزبور ذکر و آیه مربوط به هر بیت آورده شده است . در صورت وجود اختلاف در روایت اشعار ، موارد اختلاف و منبع آنها در حاشیه هر صفحه تشریح شده است. نتایج تحقیق حاضر از دو جهت برای پژوهشگران سودمند است ؛ اول آنکه آراء صرفی و نحوی طبرسی مطرح شده است و دوم اینکه ابیات موجود به زبان عربی تشریح و اسناد مربوط به سراینده هر بیت تا حد امکان ذکر شده است .

«الاحتفال بذكري الانبياء»، اثر علامه سيد مرتضي عسكري به زبان عربي مى‏ باشد كه موضوع بزرگداشت ياد انبياء و بندگان صالح خدا را به بحث نشسته است. فرقه وهابيت با هدفي ظاهرى كه عبارت از اخلاص در توحيد و جنگ با شرك و بدعت باشد، شكل يافته، اما با نگرشي واقع گرايانه بر اين جنبش از جهت اعتقادي، فكرى و عملى، در مي ‏يابيم كه هدفي ديگر را دنبال كرده و اهداف باطنى و پنهاني ديگري را مد نظر دارند كه با نيم نگاهي به كارنامه عملي آن، جز كشتار مسلمانان و افروختن آتش فتنه و جنگ، ميان صفوف مسلمانان در جهت خدمت به دشمنان اسلام چيز ديگري نمي‏ توان يافت. وهابيت بزرگداشت تولد و وفات اولياء و رجال آسمانى و اجتماع در تولد و وفات آنان را بدعت و حرام مى‏ دانند؛ گويى آنان دشمن سرسخت بزرگان دين و اولياى الهى هستند. ريشه اين اشتباه در يك كلمه خلاصه مي‏ شود و آن اين كه: براى شرك و توحيد و به خصوص مفهوم عبادت حد و مرزى تعيين نكرده ‏اند؛ از اين جهت هر نوع بزرگداشت را عبادت و پرستش تصور نموده ‏اند. مولف با ارائه دلائل قائلان به استحباب احتفال (بزرگداشت) كتاب را آغاز نموده و به اين نكته اشاره نموده است كه غالب مناسك حج، بزرگداشت ياد انبياء و اولياء الهي مي ‏باشد و براي تاييد اين مطلب به آياتي از قرآن كريم استشهاد نموده است‏. علامه سيد مرتضي عسكري شواهد قرآني فوق را با رواياتي كه از متون روائي معتبر اهل سنت از قبيل صحيح مسلم و بخاري مثال آورده تحكيم نموده و با اين شواهد روائي در صدد شفاف سازي اين نكته برآمده است كه با وجود ادله قرآني و روائي معتبر نزد اهل سنت ديگر جايي براي انكار اين موضوع از سوي وهابيت باقي نمي‏ ماند كه اين موضوع را از مصاديق بدعت، شرك و يا تكفير و مشرك دانستن بخش بزرگي از مسلمانان بدانند.

این پژوهش در پی یافتن پاسخی برای این پرسش است که دیدگاه فلسفی ملاصدرا در باب علم واجب به ماسوا به چه میزان با استنادات وی به متون دینی مطابقت دارد؟ این پژوهش برای وصول به هدف فوق، نخست، دیدگاه فلسفی ملاصدرا را در باب علم واجب به ماسوا با توجه به زمینه های فلسفی آن در فلسفه‌ی مشاء و اشراق بررسی می کند، سپس مستندات وی را به متون دینی در آثار فلسفی و تفسیر وی بر قرآن کریم و شرح وی بر احادیث اصول کافی، گزارش کرده و در نهایت ضمن اشاره به دیدگاه ملاصدرا در ایجاد سازگاری میان دغدغه های دینی و سیستم فلسفی مورد قبولش، ارزیابی و میزان توفیق وی را در ایجاد سازگاری بررسی می کند.پژوهش حاضر به این نتیجه منجر شده است که تفسیر فلسفی صدرایی در باب علم واجب به ماسوا بیانگر تامّ و تمامی از آیات و روایات شیعی در باب علم نیست، اگرچه وی بسیار کوشیده تا دیدگاه فلسفی اش را به آنچه در متون دینی آمده نزدیک گرداند و در راستای همین هدف نیز به تفسیر و شرح فلسفی آیات و روایات متوسّل شده است.

از بررسی آرای قرآن پژوهان غربی (1860 ـ 1977 (چهار ديـدگاه متفـاوت دربـاره زمـان تـدوين قرآن به دست می آيد: جان برتن جمع آوری قرآن را در عهد پيـامبر ص مـی دانـد؛ فـردريش شوالی مدعی است كه قرآن در عصر عثمان جمع آوری شده است؛ پل كازانوا وآلفونس مينگانـا بر اين باورند كه قرآن در دوران خلافت عبدالملك به دستور حجاج بن يوسـف گـردآوری شـد؛ جان وانزبرو تدوين قرآن را در آغاز قرن سـوم مـی دانـد. مبنـای ايـن آرا، رويكردهـای شـكاكانه گولت تسيئر و شاخت درمورد احاديث اسـلامی اسـت. از ميـان آرای مـذكور، ديـدگاه بـرتن را می توان پذيرفت؛ ولی نه براساس دلايلی كه وی در تحقيقات خود برآنها پـای فـشرده، بلكـه بـر مبنای دلايل عقلی، تاريخی، روايی وقرآنی كه برخی از عالمان مسلمان اقامه كرده اند.

بخش عمده‌ای از معارف نورانی اسلام به وسیله ادعیه و مناجات‌های مأثور از ائمه اهل بیت(علیهم السلام) به‌دست ما رسیده است، خصوصاً ادعیه‌ای که به تبیین مبانی اعتقادی شیعه پرداخته است و مناجات المریدین از مناجات خمس عشر یکی از معتبرترین مناجات‌های مأثوره که عبارت‌های آن در کمال صلابت و اتقان است، شاهد این ادعاست. این مناجات از جهت محتوا و مضامین، اوصاف حقیقی مریدین، طی طریق در معرفت و هدایت الهی و شیفتگی و اشتیاق در سیر الی الله که لازمه آن خلوص در عبادت حق تعالی می‌باشد و همچنین نحوه صحیح اظهار نیاز و بندگی به حق‌تعالی را بیان می‌دارد. از عمده‌ترین درخواست مریدین از پیشگاه الهی، وصول به مقام محبین و کمال انقطاع الی الله، توجه مداوم به خداوند، اخلاص و تسلیم محض و رضا به قضا و قدر الهی می‌باشد. مضامین این مناجات موجب نورانیت دل، اصلاح و استحکام اعتقاد، شفای دل، و آسایش و امنیت روحی می‌گردد.

تحلیل قرآنی سیره امامان معصوم(ع) و یافتن مستندّاتی از آیات قرآن حکیم برای آن سیره و رفتار در ابعاد مختلف آن، شامل بعد اخلاقی، عبادی، سیاسی و اجتماعی، دلیلی است بر عصمت معصوم(ع) و نشان‌دهنده‌ی این است که این دو از هم جدا ناشدنی بوده و هر یک از آنها مویّد یکدیگر هستند.این پژوهش تحلیل قرآنی است بر سیره عبادی-اخلاقی امام حسین(ع) که کوشیده است سیره عبادی و اخلاقی امام(ع) را در دو بخش جداگانه مورد بررسی قرار داده و با مراجعه به قرآن کریم و یافتن آیه مربوط به آن سیره و با استفاده از تفاسیر معتبر به تحلیل آن سیره بپردازد و بدین ترتیب مستندّ قرآنی برای آن سیره ارائه دهد. این تحقیق شامل یک مقدمه و سه فصل و یک خاتمه است.در مقدمه کلیات تحقیق بیان شده است و در آن، مباحثی مانند: بیان و ضرورت موضوع، پیشینه‌های تحقیق، پیش فرضها و فرضیات تحقیق و اهداف تحقیق مورد بررسی قرار گرفته است.در فصل اوّل مبانی آمده است از جمله سیره و حجیّت آن، اخلاق و جایگاه آن در آیات و روایات و بحثی نیز درباره فضایل و مناقب امام(ع) مطرح شده است.فصل دوّم سیره اخلاقی امام(ع) را مورد بررسی و تحلیل قرار داده است و شامل دو بخش اخلاق فردی و خانوادگی است که در بخش اخلاق فردی، ویژگی های شخصیتی امام(ع) را در دو بعد ظاهری و باطنی، و بعد باطنی نیز که به دو حوزه معرفتی و روحی و روانی تقسیم گردیده ، بیان نموده است. و اغلب صفات اخلاقی همچون صبر، عفو، سخاوت، تواضع، رضا، شجاعت و غیرت در حوزه اخیر مطرح گردیده است.فصل سوّم سیره عبادی امام(ع) را در زمینه‌هایی مانند: نماز، روزه، عشق به قرآن، اخلاص، زهد و حج بیان نموده و در بخش دوم آن سیره عبادی امام در شب و روز عاشورا را مطرح نموده است.قسمت خاتمه نیز به بیان خلاصه تحقیق و نتیجه‌گیری اختصاص یافته است.

این پژوهش با نگاهی قرآنی به نهضت عاشورا بر آن شده که پس از بیان اجمالی نقش اهل بیت در قرآن و بیان کوتاهی از شخصیت قرآنی امام حسین× به عنوان قافله سالارنهضت، با دو رویکرد کلی و جزئی نهضت عاشورا را در قرآن کریم پی‌جوئی کند. لذا ابتداءاَ با نگاهی کلی در قصه حضرت موسی× عاشورا را می‌جوید. در این بحث بین هجرت موسی× و هجرت حسین×، خوف معصومانه موسی× و حسین× و مدین موسی× و مکه حسین× نگاهی مقارن دارد، که البته این تحلیل را از سخنان سالار کربلا× برگرفته است تا از این رهگذر نهضت سید الشهدا× را برای عاشقانش بیش از پیش روشن سازد. و پس از این نگاه کلی با دیدی جزئی‌نگر نهضت عاشورا را از نگاه دیگر آیات قرآن کریم نظاره‌گر می‌شود، و ابتداءاً به بررسی مبانی قرآنی نهضت عاشورا می‌پردازد. به همین روی در بخش اول که پی‌جوی مبانی قرآنی نهضت عاشوراست به سه مبنای مهم اشاره می‌کند: نصرت دین خدا (که با پیروی از سنت رسول خدا| و جهاد و هجرت در راه خدا متحقق است)، حق طلبی و عزت‌طلبی و ذلت‌گریزی. شاید مهم‌ترین سوالی که پس از روشن شدن مبانی نهضت ذهن را به خود مشغول می‌کند، اهداف است، این نهضت پی چه اهدافی بوده است؟ لذا با نگاهی قرآنی مهم‌ترین اهداف نهضت را مورد کنکاش قرار داده و امر به معروف و نهی از منکر، اصلاح دین، اصلاح امت اسلامی و نهایتا قیام علیه طاغوت را از اهداف نهضت بر می‌شمرد. در نهایت به عنوان سومین بخش در آینه‌ی سنت‌های الهی، نهضت عاشورا را می‌جوید و از باب جری و تطبیق برخی از سنت‌های الهی را در این نهضت جاری می‌داند، و سنت‌هایی چون، سنت شکستن صولت جباران و سنت دفع الله بعضهم ببعض و سنت یاری خداوند به یاورانش را در نهضت عاشورا متبلور می‌داند.

امام رضا (علیه السلام) در میان اهل‌بیت عصمت و طهارت (علیهم السلام) بین شیعیان به ویژه ایرانیان جایگاه خاصی دارد و عالم آل محمد (صلی الله علیه و آله) نام گرفته است. حرکت‌های فرهنگی و علمی آن حضرت (علیه السلام) در جهت گسترش مکتب اهل‌بیت (علیهم السلام)بر کسی پوشیده نیست و هرچه که پیرامون شخصیت آن حضرت (علیه السلام) فعالیت علمی و پژوهشی انجام گیرد ارزشمند است. گنجینه باقیمانده از آن حضرت (علیه السلام) پر از گوهرهای ناب و شایسته‌ای است که می‌تواند برای همگان سودمند باشد. بررسی سخنان امام رضا (علیه السلام) از منظر توجه به شواهد قرآنی در کلام آن حضرت (علیه السلام) یکی از این فعالیت-هاست. اینکه آن حضرت (علیه السلام) تا چه حد از شواهد قرآنی به صراحت استفاده نموده است و تا چه حد به شکل غیرصریح محتوای قرآن را در کلام خود گنجانده اند ، مورد توجه این پژوهش می‌باشد. در این پایان‌نامه دو امر بیش از هر چیز مورد تأکید قرار گرفته است ؛یکی ارائه نمایه‌ای اجمالی از سخنان آن حضرت (علیه السلام) و آشکار ساختن استنادات قرآنی صریح و غیرصریح وی در آن نمایه و دیگر شرح و توضیح برخی از این استنادات در حد توان خود. البته باید گفت که استنادات صریح امام رضا (علیه السلام) در بیان اصول دین و استنادات غیرصریح ایشان در شرح فروع دین و اخلاقیات بیشتر است . البته جا دارد که بگوییم برای هر سخنی از آن حضرت (علیه السلام) می‌توان به راحتی اثری از قرآن را یافت.واژگان کلیدی: امام رضا (علیه السلام)، استنادات، قرآن، صریح، غیرصریح.

ارائه تفسیر صحیح از آیات قرآن کریم، مستلزم اعتقاد به مبانی صحیح تفسیر قرآن و کاربرد ابزار تفسیری متناسب با آن مبانی است. از این‌رو سیدمرتضی علم الهدی (م 456 ه.ق) و شیخ طوسی (م 460 ه.ق)، از مفسران نامی شیعه، با مدّ‌نظر قرار دادن این موضوع، به تبیین و تفسیر مراد آیات قرآن پرداخته‌اند. مبانی تفسیری که مورد توجه آنها بوده است عبارتند از: 1- جواز تفسیر به روایت که شامل روایات معصومین (ع) و روایات تفسیری صحابه و تابعان می‌شود. 2- جواز تفسیر به غیر روایت که شامل حجیت ظواهر آیات، حجیت عقل و استناد به اسالیب زبان عرب است. همچنین در زمینه مبانی صدوری قرآن، هردو مفسر معتقد به اعجاز قرآن و مصونیت آن از تحریف هستند. اما از جمله ابزار تفسیری که در امالی سید مرتضی و تبیان شیخ طوسی مورد استناد قرار گرفته است، روایات تفسیری صحابه و تابعان است که البته کاربرد آن نزد شیخ طوسی بیش از سید مرتضی مشهود است. هر دو مفسر، سه نوع تعامل متفاوت را با این ابزار دارند: استناد به آن برای تقویت تفسیر مختار خود، نقل آن به عنوان یکی از وجوه محتمل آیه و نقد آنها. از دیگر ابزار تفسیری که فراوان در امالی و تبیان کاربرد دارد، استناد به کلام عرب اعم از شعر، امثال، لغت و قواعد زبانی آن است. سید مرتضی به تفسیر تعداد محدودی از آیات قرآن پرداخته است اما شواهد شعری که در امالی کاربرد داشته مشهودتر از تبیان است. همچنین سید مرتضی و شیخ طوسی به اقوال مفسران و علمای متقدّم لغت و نحو ، به عنوان یکی دیگر از ابزار تفسیری، توجه خاصی داشته‌اند و سه گونه با آنها برخورد کرده‌اند: استناد به آن اقوال برای تقویت و اثبات تفسیر مختار، نقل قول آنها به عنوان یکی از وجوه محتمل آیه و نقد آن اقوال. کاربرد این ابزار تفسیری نیز در تفسیر شیخ طوسی بیش از سید مرتضی است. یکی از رویکردهای مهم و بنیادین سید مرتضی و شیخ طوسی، در امالی و تبیان، پاسخ به شبهات ملحدان و نیز مخالفان ازجمله معتزله، مجبّره و مشبّهه ودفاع از عقاید شیعه در اصول و فروع است. با مقایسه تطبیقی امالی و تبیان درمی‌یابیم که شیخ طوسی در مبانی و ابزار تفسیری، کاملاً متأثر از آرای سید مرتضی است و فقط در بحث اعجاز قرآن، با نظریه وی در اعتقاد به صرفه، مخالف است. همچنین آراء و روش سید مرتضی در دفع و پاسخ به شبهات کلامی، تأثیر بسزایی بر شیخ طوسی داشته است به طوری که گاهی عبارات شیخ طوسی در تفسیر آیات و دفع شبهات، عیناً تکرار لفظ به لفظ عبارات سید مرتضی است.