جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

آیین عزاداری محرم مهم ترین مناسک معنوی شیعه، مجموعه ای از نمادهای گوناگونی است که می تواند به بهترین شکل، بیان کننده تداوم باورهای کهن شیعیان در گذر زمان باشد. از زمان گسترش تشیع در روزگار صفوی تا به امروز، انجام این آیین، تداوم و البته به فراخور زمان، تحولاتی را نیز در بر داشته است. با ورود مذهب تشیع در دوره صفوی و تلاش حاکمان آن دوره به گسترش تشیع، تاثیر اسلام شیعی در هنرهای اسلامی از جمله فلزکاری بسیار دیده می شود. در این میان هنرمندان فلزکار دوره صفوی دست به خلق آثاری می زدند که روح اسلام در آن جلوه گری می کرد. یکی از این جلوه های نمادین معنوی در این باره، ساخت علم های عاشورایی است. کتیبه ها و یا آرایه های خطی در علم های عاشورایی با مضامین شیعی، جلوه ای خاص به آن داده است؛ حال آنکه ارتباط معنوی و دینی میان مضامین این آرایه های خطی و کاربرد علم به عنوان محمل تجلی فرهنگی شیعی، خود جای بسی تعمق دارد. نتایج این پژوهش نشان می دهد که در حقیقت علم یک اثر هنری در دوره صفوی، دارای ویژگی های زیباشناسانه ای است که برای عامه مردمی که فضای فرهنگ عاشورایی تعلق دارند، مهم و مقدس است. این پژوهش می کوشد تا با روش توصیفی-تحلیلی، جنبه های تصویری و محتوایی کتیبه نگاری تعداد دوازده علم عاشورایی صفوی را از حیث کاربرد مفاهیم موجود در فرهنگ شیعی در این نمود آیینی بررسی کند.

در معماری ایرانی، تزیینات همیشه نقش اساسی داشته اند. در دوره اسلامی با توجه به منع شرعی صورتگری، هنرمندان مسلمان زیباترین نقوش انتزاعی را جهت تزیین بناهای مذهبی پدید آوردند. از طرفی به دلیل اهمیت پیام الهی قرآن برای مسلمین؛ عنصر خط عربی وارد تمام شئون زندگی مسلمین از جمله تزیینات صنایع و معماری شد.سده دهم/چهارم کاربرد کتیبه های قرآنی در بناهای مذهبی و به خصوص محراب ها آغاز شد. در سده یازدهم/پنجم، مقارن با سلطنت خاندان سلجوقی در ایران، نوآوری های فراوانی در این زمینه صورت گرفت. طراحان و خوشنویسان ایرانی با تمرین و ممارست، خط عربی را با اصول والای زیباشناسی آمیختند و به آن تعالی بخشیدند، به طوری که ابنیه ها و محراب های بسیاری با کلام الهی مزین شدند. این تزیینات در آغاز فقط با چیدمان آجرها و با خطوط کوفی بنایی صورت می گرفت و بعدها عنصر گچ به دلیل راحتی کار و نتیجه مطلوب تر جای آجر را گرفت. با تداول خط کوفی گره دار و دیگر خطوط کوفی تزیینی، همچنین خطوط نسخ و ثلث؛ تزیینات بنایی به همراه انواع نقوش اسلیمی و هندسی، زینت بخش محراب مساجد و مقابر شدند.بنابر بررسی های انجام شده، بیشتر این محراب ها متعلق به استان اصفهان و کتیبه ها نیز غالبا حاوی آن دسته از آیات قرآنی هستند که به اهمیت نماز و ساخت مساجد تاکید دارند.در این مقاله ضمن بررسی انواع کتیبه های موجود در محراب های بناهای سلجوقی-سده های یازدهم-دوازدهم/پنجم-ششم-سیر تحول خط ها در آثار برجسته گچ بری این دوره معرفی می شود.اهداف مقاله:-1 شناسایی محراب های گچ بری شده بناهای دوره سلجوقی.-2 بررسی خط، مضمون و تزیین محراب بناهای دوره سلجوقی.سوالات مقاله:-1 مفاهیم و تزیینات به کار رفته در کتیبه های محراب های بناهای سلجوقی کدام است؟-2 سیر تحول و کاربرد خطوط در تزیینات محراب های سده یازدهم تا سیزدهم/پنجم تا هفتم چگونه بوده است ؟

در این مقاله تلاش شده است با رویکرد جامعه شناسی هنر نگاهی به عناصر شیعی در هنرهای متفاوت ایرانی اسلامی افکنده شود و تاریخ و نحوه ظهور آنها و نیز عوامل اجتماعی موثر بر این ظهور مطالعه شود. یافته های مقاله نشان می دهد به تناسب نوع حکومت های اسلامی، اعم از شیعی و غیر شیعی در دوره های گوناگون، شیوه نمایش عناصر شیعی در هنر تغییر کرده است. هنگامی که شیعیان دچار محدودیت بودند این عناصر کمتر بوده و هنگامی که خود حکومت را به دست گرفته اند، این عناصر افزایش داشته اند. مقاله با تکیه بر عناصر محتوایی هنر شیعی نشان می دهد که چگونه باورها و آموزه های مذهب شیعه در هنر آن، به خصوص معماری و کتیبه نگاری، متجلی شده است. در پایان پیشنهاد می شود برای شناخت هنر شیعی یا هنر ملهم از شیعه، هم هنرهای رسمی و هم هنرهای مردمی و عامه پسند شیعی بررسی شود.