جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

محور بنیادین این پژوهش بر یافته های به دست آمده از مطالعات میدانی و بررسی های آزمایشگاهی است. این بررسی ها به منظور شبیه سازی نمونه های مطالعه شده است. لذا بخش عمده ای از مطالب ارایه شده، جزییاتی است که تاکنون در هیچ یک از منابع مکتوب، اعم از فارسی یا غیر فارسی وجود ندارد. در میان تزیینات معماری دوران اسلامی ایران، تزیینات گچی از آثار شاخص و قابل توجه هستند. در بین انواع این تزیینات، آرایشی یگانه متعلق به عصر صفویه شناسایی شده که به معرق گچی معروف است. با توجه به مطالعات تاریخی انجام شده بر روی اغلب نمونه های شناسایی شده، به نظر می رسد که این شیوه قبل از مکتب هنری اصفهان (995-1053ق) رونق داشته است. معرق های گچی از لحاظ فنی به دو نوع قابل تقسیم است: نوع اول که مهمترین شیوه را دربر می گیرد، معرق نقری یا تخمه گذاری است. نوع دوم معرق لایه ای یا تخمه درآوری نامیده می شود. اساس کار در هر دو شیوه استفاده از اندودهای گچ رنگی است. این اندود از آمیختن رنگدانه های معدنی با گچ تهیه می شود. در این مقاله به تحلیل واژه های تخصصی و رایج پرداخته شده است. به علاوه، با توجه به ویژگی های فنی، نامگذاری جدید برای هر نوع ارایه شده است. همچنین فنون، مراحل مختلف اجرا و مواد و مصالح مورد استفاده در تزیینات تخمه گذاری شرح داده شده است. در بخشی به معرفی آثار تاریخی مزین به معرق گچی پرداخته ایم. در انتها نیز در مورد ویژگی های ممتاز و نیز محدودیت های این شیوه بحث شده است.

شهرستان نایین، شرقی ترین شهرستان استان اصفهان است و حد فاصل استان خراسان، یزد، و اصفهان قرار دارد و اقلیم آن از نوع بیابانی است. موقعیت قرارگیری این شهرستان به لحاظ واقع شدن در یکی از شاهراههای ارتباطی غرب به شرق کشور و همجواری آن با مراکز فرهنگی چون فارس، اصفهان و خراسان، این منطقه را از دوره ساسانی تا قرون میانه اسلامی به صورت یک بارانداز تجاری مهم و از طرف دیگر آن را به عنوان یکی از مراکز تقابلات فرهنگی تبدیل کرده است که این مطلب با استناد به آثار مکتوب جهانگردان و جغرافیدانان قرون اولیه اسلامی و مدارک باستان شناسی و شواهد معماری آثار موجود در منطقه مشهود است. در این راستا وجود بناهای با ارزش دوره ساسانی همچون مجموعه بناهای نخلک، شیرکوه ، چهارطاقی قلعه دار ، قلعه بیاضه و نارین قلعه از یک سو و وجود دو بنای ارزشمند صدر اسلام به نام مسجد سرکوچه محمدیه و مسجد جامع نایین دلیلی بر این مدعا هستند. در پژوهش حاضر، ابتدا بر اساس متون تاریخی و مستندات باستان شناسی به بررسی پیشینه تاریخی منطقه در دوره ساسانی و صدر اسلام پرداخته شده و سپس آثار و بناهای موجود در سطح منطقه در این دوره زمانی مورد مطالعه قرار گرفته و در نهایت با اتکاء به مستندات معماری موجود به تحلیل تاثیر بناهای ساسانی بر بناهای صدر اسلام پرداخته شده است و از این رهگذر نیم نگاهی نیز به تاثیر ساختار عمومی معماری ساسانی ایران بر معماری منطقه شده است. نتایج تحقیقات انجام شده در منطقه نشان داد که: الف- تداوم تقسیم بندی ایالات دوره ساسانی در شرق اصفهان در دوره اسلامی، مجموعه بناهای پاکوه، محوطه قلعه دار، نارین قلعه و دو مسجد سرکوچه محمدیه و جامع نائین را در حوزه استان فارس قدیم و مجموعه بناهای نخلک و قلعه بیاضه را در حوزه خراسان قدیم تعریف می کند. ب- مجموعه بناهای نخلک و پاکوه به دلیل واقع شدن در مسیر کاروانی خراسان بزرگ و وجود منابع غنی نخلک در ارتباط با تاجران و معدنچیان هستند. ج-معماری این منطقه در دوره ساسانی و اسلامی از ابعاد مختلفی چون فرم، مصالح و تزئینات متاثر از معماری ساسانی است. د-گچبری های جامع نائین کاملا متاثر از آرایه های گچی ساسانی هستند. ه- آنالیز ملات چهاطاقی های منطقه نشانگر آن است که نوع گچ بکار رفته در ملات آنها یکسان بوده است. و- اقلیم به عنوان عاملی تاثیر گذار بر معماری منطقه بشمار می رود.

شهر تاریخی پریم در منطقه دودانگه واقع شده است که قدمت آن با توجه به متون تاریخی به پیش از اسلام باز می گردد. این شهر در اثر زلزله قرن 5 و 6 هجری قمری مدفون گردید. آثاری که از بررسی های باستان شناسی و حفاری های غیر مجاز بدست آمد( مانند: دین تپه، تپهشاه نشینو ...)بیانگر این موضوع است که در تزیین بناهای این شهر از هنر گچبری استفاده شده است که با توجه به اقلیم مازندران مختص این منطقه نیست.گچبری هایی با نقوش متنوع و مزین به رنگ های آبی و قرمز که تنوع نقوش اهمیت این محوطه تاریخی را در کشور بیش از پیش بیان می نماید.بی شک حفظ نمودن این تزیینات ومرمت آن(درصورت نیاز)بدون تهیه طرح امکانپذیرنیست.فنشناسی دقیق هراثر وآسیب شناسی علمی،درنتیجه ارائه ی طرح کامل تری رابه دنبال دارد.دراین رساله و در بخش شناخت به معرفی منطقه از نظر موقعیت جغرافیای، اقلیمی و تاریخی و در ادامه به مطالعه ی بناوتزیینات آن پرداخته شده است. بررسی فن شناسی اثر، ساختار گچ، نوع رنگ‌دانه‌ مصرفی و نوع عمل‌آوری گچ را مشخص نموده و نحوه اجرای آن را نشان می‌دهد.در بخش آسیب ‌شناسی با توجه به نتایج آزمایشات XRD و SEM روند پودری شدن ساختار گچ مشاهده و ارائه شده و به دیگر آسیب های وارده بر تزئینات شامل یخ‌بر شدگی، ترک‌ها و شکستگی‌ها، تأثیرات باران، آسیب‌های بیولوژیک ناشی از حشرات و و آسیب‌های بشری پرداخته شد.در پایان با توجه به نتایج بدست آمده در قسمت‌های پیش، راهکاری در جهت حفاظت این تزئینات ارائه گشت.

دوره ساسانی، از مهمترین دوره‌های تاریخی در ایران پیش از اسلام است، معماری ساسانی در حقیقت تداوم و تکامل معماری اشکانی است. تمرکز توان معماری به ساخت بنای کاخ‌ها و معابد (در کنار تنوع گسترده‌ای از بناها با کارکردهای مختلف)، استفاده از نقشه‌هایی با عنصر مسلط ایوان، گنبدخانه و صحن، توانایی بسیار در برپایی سازه‌های طاق و گنبد، استفاده استادانه از مصالح در دسترس، به ویژه سنگ لاشه و ملاط گچ، استفاده گسترده و هنرمندانه از تزئین گچ‌بری و موارد دیگر از شاخصه‌های معماری ایران دوره ساسانی است. استفاده از نقوش پرندگان، حیوانات و گیاهان به شیوه‌ای نمادین در آنها دیده می‌شود. این نقوش، انتزاعی از طبیعت هستند که عبارتند از نخل، تاک و پیچک، انگور، انار، گل نیلوفر آبی و گل چند پر، بلوط و برگ انجیر و نقش‌هایی شبیه برگ برساو شده و همین‌طور هدف مربوطه روشن نمودن ویژگی‌ها و تأثیرات این نقوش بر روی گچبری‌های این دوره بوده است.نتایج حاصل از این پژوهش نشان می‌دهد:-برخی از نمادها و نقوش نمادین در گچبری‌های دوره ساسانی تحت تأثیر نمادهای غربی بوده لیکن به دلیل پویایی هنر ساسانی، به یک فاکتور هماهنگ در هنر این دوره و با هویتی ایرانی تجلی یافته‌اند.- بیشتر نقوش و نشان‌های نمادین در گچبری‌های دوره ساسانی ریشه مذهبی دارند و در قالب نقوش متعدد و متنوع به عنوان سمبل، معرف یکی از ایزدان دین مزدیسنا به شمار می‌روند.- نقوش نمادین و نشان‌های غیر مذهبی نیز عمدتاً معرف پیروزی، اسارت دشمن، احترام، طبقات اجتماعی و هویت اشخاص می-باشد.