جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

موضوع این مقاله ارائه تبیینی جامع از هندسه و رمزهای هندسی و نسبت آنها با معارف باطنی و روحانی؛ بویژه اصل «توحید» در فرهنگ و هنر اسلامی است. این مقاله به سه مبحث مرتبط به هم می پردازد. ابتدا هندسه و نسبت آن با تناظر میان عوالم سه گانه هستی «عالم عقول، عالم خیال مطلق، عالم ماده » مورد بررسی قرار می گیرد. در آراء بدست آمده از فیثاغوریان، افلاطون، ابن سینا، ابوریحان بیرونی و رنه گنون، هندسه با زبانی فلسفی به توصیف قلمرو مابعد الطبیعی و حیات کیهانی افلاک می پردازد و با ارائه معارف باطنی روح را به سوی هستی راستین هدایت می سازد. در آراء اخوان الصفا، هندسه به دو مقوله محسوس و معقول تقسیم و هر دو بابی برای درک گوهر حکمت و جوهر نفس تلقی می گردند. بخش دوم به جایگاه هندسه نظام هستی در ایجاد نظم و وحدت اجزاء عالم می پردازد. در این بخش انتظام و تناسب کیهان، جلوه رمزی عدالت خداوند در نسبت با استحقاق ذاتی و به عبارتی «قدر» هر چیز تعبیر می گردد. بخش سوم به نسبت میان هندسه با معارف توحیدی و نیز برخی مصادیق رمزهای هندسی اختصاص یافته است. حضور ساختار هندسی در شیوه تجریدی تزئینات هندسی، اسلیمی، ختایی یا اشکال و احجام معماری برگرفته از اصل مقدّس توحید است. جوهر توحید در ساحت تخیل بصری در صور بلورین هندسی تبلور می یابد و جوهر هنر اسلامی را پدید می آورد. در انتهای این بخش به مصادیق مهمترین رمزهای هندسی:نقطه، مثلث، دایره و مربع پرداخته می شود.

خواجه حافظ چنان که از اشعارش پیداست به حسین بن منصور حلاج، عارف بلند آوازه قرن سوم دلبستگی وافر، و با سرگذشت تحسین برانگیزش آشنایی کامل داشته است. همین علاقه وافر سبب شده که خواجه، اگر نه همه آثار، دست کم بعضی از آنها، از جمله «طواسین» و «دیوان» اش را مطالعه کند و در نتیجه، تحت تاثیر اندیشه های بلند عرفانی او قرار گیرد.از آنجا که درباره تاثیرپذیری های حافظ از «طواسین» و «دیوان» حلاج تاکنون تحقیقی صورت نگرفته و یا نگارنده از آن بی خبر است، در این مقاله کوشش شده است که نخست این دو اثر حلاج به اجمال معرفی شود، و سپس تعریفی از شطح که پایه سخنان حلاج در این دو کتاب بر آن است ارایه شود و آنگاه هر یک از وجوه تاثیرپذیری های حافظ از حلاج به طور تطبیقی بیان گردد، بدان امید که طرح این موضوع خود انگیزه ای باشد بر این که اهل قلم، در این زمینه دست به تحقیقات بیشتری بزنند.البته، در دیوان حافظ ابیات دیگری نیز در ارتباط با «دایره» و «نقطه» هست که نشانی از تاثیرپذیری از «طواسین» و «دیوان» حلاج در آنها به چشم نمی خورد، بلکه خواجه در سرودن آنها به شکل هندسی و مفاهیم متداولشان نظر داشته است، با این حال، ما برای فزونی فایده این گفتار، نظری اجمالی به این قبیل موارد نیز خواهیم داشت.

در این پایان نامه با بررسی در ادبیات ایران (به ویژه شعر و متون عرفانی) به ریشه شناسی رمز پردازی دو عنصر نقطه و دایره در هنرهای تجسمی ایران پس از اسلام اشاره شده است. به عبارتی از دریچه‌ای متفاوت با نشانه‌شناسی‌های رایجی که مطالعه هنر آیینی را تحت تأثیر سطحی نگری قرار داده به تحلیل هنر ایران پس از اسلام اشاره شده است.تفسیر هنر ایران پس از اسلام در این پایان نامه از دریچه ادبیات، به دو عنصر نقطه و دایره به دلیل کاربرد متداول در هنرهای تجسمی، ادب و عرفان موضوع جهت مطالعه علمی و دقیق محدود شده است.در این مجموعه خواهیم دید که در ابتدا طبیعت الگوی انسان در طراحی مایحتاج زندگی بود. اما با شکل‌گیری تمدن و ظهور ادیان، صورت نمادین انسان کامل، نمونه‌ای شد که مرجع کار هنرمندان و صنعت‌گران را تشکیل داده و بر سنگ نبشته‌ها خودنمایی می‌کند. با ظهور اسلام، کامل‌ترین فرم (دایره) در نظر ایرانیان با کامل‌ترین موجود عالم امکان (حضرت محمد (ص)) نسبت داده شده که سویدای قلب ایشان را خال احدیت مزین می‌نمود. مصادیق فراوان دیگری برای نقطه و دایره در ادب و عرفان ایران ذکر شده که در این پایان نامه به تعدادی از آن‌ها اشاره شده است.بدیهی است که شیوه جمع آوری مطالب در این پایان نامه بر مطالعه متون استوار بوده و کتابخانه‌ای است.