جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

خاستگاه کلامى در بحث اعجاز بلاغی قرآن موجب شده توجه زیادی به جنبه‌‌هاى کلامى قرآن شود و کمتر به موضوع بلاغت از منظر ادبى و بلاغى محض نگریسته شود؛ با این حال تلاشهاى بسیاری در تبیین بلاغت قرآن صورت گرفته است. در حوزۀ بلاغت قرآن پرسش اساسی این است که آیا پذیرفتن زبان مجازی واستعاری قرآن، به ساحت مقدس کلام الهی خدشه ایجاد نمی کند؟ و اگر زبان مجازی و استعاری قرآن را باور کردیم، بدون این که قداست کلام خداوند با کذب و غیر واقعیت آمیخته شود، آیا هر نوع آرایۀ ادبی را می توان درآیات جستجو کرد؟ از میان مباحث بلاغی مطرح در علم معانی و بیان و بدیع، مبحث مبالغه و به تبع آن اغراق و غلوّ، جزء پرمناقشه ترین موضوعات است و از آن جا که کمتر کسی به خود اجازه ورود به این بحث را داده است، در این پژوهش سعی می شود پس از بررسی آراء برخی علمای بلاغت در موضوع مذکور و پاسخ به پرسش های فوق، آیاتی را که موارد مبالغه و اغراق و غلوّ در آن ها وجود دارد، مورد بررسی و تحلیل قرار گیرد. نتیجه حاصل این که مبالغه ای که در الفاظ و تصویر های قرآن آمده، در خدمت گزاره های صادقانه قرار گرفته و بار ادبی و هنری بیشتری به کلام بخشیده است و می توان آن را در قالب هایی از جمله تقصّی، آوردن صفات پیاپی، استفاده از افعال مقاربه، حروف تشبیه و تشکیک، آوردن امر ممکن در صورت امر ممتنع، حذف جواب شرط و ... نشان داد.

علیرغم گذشت بیش از نه سده از یادکرد تشبیه تفضیل در بلاغت فارسی، همچنان همان سخن قدما تکرار گشته و حداکثر نوگوئیهای معاصران این بوده که این تشبیه یکی از ابزار نوسازی تشبیه است. این مقاله با نگاهی تازه به پژوهشی در باب این تشبیه میپرازد، ضمن نقد گزارش صاحبنظران، سیزده ساخت مختلف این تشبیه را معرفی و تحلیل میکند، و سرانجام نیز سخن را با بیان کارکردهای زیبایی شناسی آن به پایان میبرد.

مبالغه تصویری است بلاغی که اغلب برای آرایش کلام و جلب توجه شنونده به کار می رود. در مبالغه، شاعر با استفاده از دو شیوه بزرگ نمایی و کوچک نمایی مفاهیم خرد را بزرگ جلوه می دهد و مفاهیم بزرگ را خرد، و در واقع با استفاده از این ابزار بیانی سخن خویش را بسط می دهد و تاکید می کند تا القای مفهوم بهتر انجام پذیرد.اغلب بلاغت نگاران ضمن معرفی مبالغه تاکید کرده اند که مبالغه در حقیقت نوعی دروغ آمیخته با خرافات است و بنابراین گاه آن را تمجید کرده اند و از عناصر اصلی شعر و سخن بلندپایه دانسته اند و گاه آن را مطرود دانسته و شعر راستین را از آن مبرا دانسته اند. با توجه به رویکرد متفاوت و گاه متناقض بلاغیون نسبت به مبالغه، در این مقاله به این پرسش پاسخ گفته ایم که ارزش جمال شناسی مبالغه چیست و استفاده از مبالغه تا چه حد در سخن متعالی جایز و بایسته است؟

لطفا برای مشاهده متن چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

چکیده? پایان‌نامه:اغراق یکی از آرایه‌های ادبی است که در بیشتر کتب بلاغی عربی و فارسی، افراط در توصیف کسی یا چیزی تعریف و به سه مرتبه?‌‌ مبالغه، اغراق و غلو تقسیم‌ شده است. وضوح استفاده‌? بلاغیون نخستین فارسی از کتب بلاغی عربی در طرح مباحث تئوریک بلاغت فارسی، زمینه‌? بررسی سیر تطبیقی و تاریخی این آرایه را در بلاغت عربی و فارسی فراهم می‌کند. نیز می‌توان در تبیین کارکردهای بلاغی اغراق از مفاهیم ویژه‌? زبان‌شناسی همچون برجسته‌سازی و آشنایی‌زدایی سود جست و از اغراق به عنوان یکی از ابزارهایی که منجر به ساختارشکنی می‌شود، نام برد. اغراق غالباً در حیطه‌? علم بدیع جای‌گرفته، در حالی که ویژگی‌ها و کارکردهای‌ آن منطبق با معیارهای علم بیان است و با شاخه‌های مختلف آن ارتباط مستقیمی دارد. از طرفی موضوعات و ویژگی‌های ژانرهای ادبی به گونه‌ای است که از اغراق به عنوان یک شیوه‌? بیان مهم و پرکاربرد استفاده می‌شود. در این پژوهش به سیر تاریخی اغراق در در بلاغت عربی و فارسی پرداخته و چشم انداز روشنی از این آرایه در گذر زمان ارائه کرده‌ایم. با بررسی اغراق از جنبه‌های دلالت معنایی، ادای معنای‌ واحد به طرق‌ مختلف و ارائه‌? تصویر که از ویژگی‌های اصلی علم بیان و صور بیانی هستند، آن را یکی از صور بیانی دانسته، و با بررسی صنایع بدیعی و بیانی که با اغراق همراهند، مشخص کرده‌ایم که کدام آرایه‌ها و صور بیانی، تحت کدام قواعد منجر به ایجاد اغراق در کلام ‌می‌شوند. سپس موضوعات و ویژگی‌های ژانرهای ادبی را یکی از دلایل گسترش اغراق در ادبیات هر دو ملت برشمرده و به تبیین کارکردهای اغراق از منظر مباحث نقد ادبی پرداخته‌ و در پایان به این نتیجه رسیده‌ایم که غراق یک شیوه‌? بیان قدرتمند، زیبا و پرکاربرد است که جهت بزرگداشت امر یا پدیده‌ای به کار می‌رود و اساس آن بر کذب نیست.