جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این مقاله بررسی سازوکار روایت منطق ‏الطیر از دیدگاه دو روایت ‏شناس ساختارگرا، گرماس و ژنت است. از یک سو، با طرح الگوی کنشی معناشناسانه گرماس و ساختار بنیادین تقابل ‏های دوگانه در این الگو، فرایند معناسازی و پیش ‏روی واحدهای روایت در منطق ‏الطیر تحلیل می ‏شود. همچنین نقش تقابل جفت ‏های متضاد همچون معنا و صورت، روح و جسم، لاهوت و ناسوت در شکل ‏گیری نقش ‏های کنشی این الگو تبیین می ‏گردد. از دیگر سو، بر اساس نظریه ژنت، سه سطح روایی داستان، روایت، روایت ‏گری و مولفه ‏های رابط این سطوح در متن منطق ‏الطیر نشان داده می ‏شود تا از دیدگاه ژنت، میزان روایت ‏مندی این اثر معلوم شود.

یکی از زیباترین داستانهای هفت پیکر نظامی، داستان پادشاه سیاه پوش است. این داستان به دلیل ویژگیهایی که دارد زمینه را برای بازخوانی مجدد از منظر نظریه های ادبی معاصر از جمله ساختارگرایی مهیا می سازد. از آنجا که ساختارگرایی در ادبیات، از خود نظام ادبیات به عنوان مرجع بیرونی آثاری که بررسی می کند، استفاده می کند، جایگاه ارزشمندی در مطالعات ادبی دارد. مقاله حاضر به بررسی ساختار داستان پادشاه سیاه پوش از منظر رمزگانهای بارت می پردازد. این رمزگانها عبارت است از رمزگان معناشناسانه، رمزگان فرهنگی، رمزگان هرمونتیک، رمزگان نمادین و رمزگان اعتباری. در رمزگان کنش  روایی از نظریات گرماس بهره جسته ایم. این مقاله می کوشد شاهدهای عینی و ملموسی از داستان پادشاه سیاه پوش بر اساس رمزگانهای بارت ارایه کند، برای مثال در سطح ظاهری رمزگان معناشناسانه از حرص آدمی سخن به میان می آید، اما در سطح استعاری از میوه ممنوعه، معراج و نظایر آن گفتگو می شود. داستان پادشاه سیاه پوش عجیب ترین داستان هفت گنبد نظامی است و بیش از همه آنها دارای ظرفیت قرائت های ادبی نوین است. این داستان همچنین در میان داستانهای دیگر قدیمی ایران بی نظیر یا دست کم نادر است.

روایت شناسی یکی از حوزه های مطالعاتی است که به دنبال بررسی نظام حاکم بر روایت ها و کشف و دریافت مناسبات و پیوندهای درونی اجزای سازنده روایت است. ساختارگرایانی نظیر گرماس، تودوروف، ژنت و برمون در مطالعه روایت بیشتر به کشف الگوها و بن مایه های زنجیره ای داستان ها توجه کرده اند. گرماس کار خود را بر اساس زبان شناسی سوسور و یاکوبسن آغاز کرد و تحت تاثیر تفکر آنها، هسته پدید آمدن قصه ها را در تقابل کنشگرها دانست. او به نقش تقابل های دوگانه در داستان و روایت توجه زیادی داشت و این تقابل ها به گونه زیر در الگوی او دیده می شود: فاعل و هدف/ فرستنده، و یاریگر و رقیب/ گیرنده.قصه ها با توجه به وجود و عدم یکی از شش کنشگر مورد نظر گرماس، قابل دسته بندی اند. یکی دیگر از مباحث روایت شناسی گرماس، توجه به زنجیره های روایی (پیرفت) است که به نظر او در سه قسم قابل بررسی است: اجرایی، پیمانی و انفصالی. در این مقاله به روایت شناسی داستان بوم و زاغ کلیله و دمنه از منظر گرماس پرداخته شده است.