جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اسطوره یکی از مهم‮ترین و کهن‮ترین حوزه‮های فرهنگی در هر جامعه‮ای می‮باشد. مطالعه‮ی علمی اسطوره از عصر روشنگری که توجه به علوم انسانی آغاز شده، انجام پذیرفته است و اسطوره از ابعاد مختلفی مورد بررسی قرار گرفته که باعث پیدایش دیدگاه‮های مختلف شده است. رابطه‮ی هنر و اسطوره نیز همواره یکی از مسایلی است که مورد توجه پژوهندگان رشته‮های گوناگون قرار می‮گیرد. هنر ایران باستان، در موارد زیادی به‮شکل صنایع‮دستی جلوه نموده و دارای نقوش مختلفی است که در بسیاری موارد، به غیر از مسئله‮ی زیبایی، دارای مفاهیمی نیز می‮باشند. نقوش جانوری یکی از مهم‮ترین طبقه‮بندی‮های نقوش را تشکیل می‮دهد.

صاحب نظرانی که هنرها و صنایع ایران را موضوع تحقیق قرار داده اند، از «انقلاب صنعتی» به عنوان فصل تغییر در نگاه انسان به امور مختلف مادی و فرهنگی نام برده اند؛ دورانی که در آن زمینه ظهور مجموعه گسترده ای از اختراعات، اکتشافات، ابداعات و ابتکارات فراهم آمد، و در نتیجه، حجم انبوهی از کالاهای تولیدی سرزمین های غربی روانه بازارهایی شد که تا آن زمان کالاهای مورد نیاز مردم را به روش سنتی تامین می نمودند. این که ظهور این پدیده تا چه میزان هنرها و صنایع ایران را تحت تاثیر قرار داده، پرسشی است که در پژوهش حاضر تلاش گردیده به اختصار بدان پاسخ گفته شود. نتایج مطالعات حاضر بر روی هنرهای سنتی و صنایع دستی ایران، در دو مقطع زمانی مقدم و موخر بر انقلاب صنعتی روشن ساخت که در این ره گذر چند وضعیت کلی برای صنایع دستی ایران پیش آمد: گروهی از آن ها دچار استحاله گشتند و به طور کلی به صورت مدرن تولید شدند؛ دسته ای دیگر بیش از پیش در عرصه رقابت تاختند و پررونق و مقتدرانه به حرکت خود ادامه دادند؛ شماری به فراموشی سپرده شدند و از ادامه حیات باز ماندند؛ تعدادی با کم رونقی مواجه شدند؛ برخی نیز با حفظ اصالت و سنت، تغییراتی پذیرفتند و به بقای خود ادامه دادند.

از آن جایی که مردم استان ایلام از روزگاران گذشته با انواع فرآورده های دستی و بافته های سنتی انس و عادت داشته اند، طبعا زمینه ای مناسب در روند رشد صنعت دستی این منطقه مهیا بوده است. استان ایلام مانند هر استان دیگری، دارای صنایع دستی مخصوص به خود است که از مهم ترین و جذاب ترین آن ها گلیم نقش برجسته است که منحصر به فرد و مخصوص همین منطقه می باشد. فعالیت تولیدی صنایع دستی در جامعه عشایری، عمدتا به وسیله زنان انجام می شود و جنبه کاربردی آن بیشتر از جنبه هنری اش است و اکثرا جنبه خود مصرفی داشته و منبع درآمدی محسوب می شده است.بی شک گلیم نقش برجسته در استان ایلام از اهمیت شایانی برخوردار است، چه از نظر فرهنگی به دلیل انعکاس نقش های اصیل و سنتی این مرز و بوم و چه از نظر اقتصادی، که باعث تقویت اقتصاد منطقه می شود. دستیابی به این هدف مهم، مستلزم شناخت فرآیند صنایع دستی و عوامل موثر در ایجاد تنوع آن ها و نیز آثار اجتماعی آن است. همچنین باید یادآوری کرد که صنایع دستی از مهمترین فعالیت های اقتصادی اجتماعی در استان ایلام به شمار می رود و نقش بسیار مهمی در اقتصاد خانواده و در سطح کلان، در توسعه پایدار استان دارد. این مقاله ابتدا به معرفی استان ایلام و زندگی عشایر آن می پردازد و سپس ویژگی های گلیم نقش برجسته ایلام از نظرگاه رنگ و نقش و طرح را مورد بررسی قرار می دهد.در بررسی گلیم نقش برجسته، پاسخ به سوالات زیر مدنظر است:1- ویژگی و شاخصه اصلی نقش و طرح در گلیم نقش برجسته ایلام کدام است؟2- آیا نوع بافت گلیم نقش برجسته در نوع کاربرد آن موثر است؟جهت پاسخ دادن به سوالات و رسیدن به اهداف فوق الذکر بر اساس نقش مایه ها، طرح ، رنگ، نوع بافت، کاربرد و ویژگی های شاخص این هنر مورد بررسی قرار می گیرد.

صنایع دستی ایران، جلوه ای بی مانند از هنر، صنعت، فرهنگ و تمدن کهن این سرزمین است که در زندگی مردم آن در طول سال ها و سده ها، جاری، زنده و پویا بوده و در تمامی زوایای زندگی آن ها رخنه کرده است.صنایع دستی ایران، هنری کاربردی و در عین حال محل بروز باورها و خرده فرهنگ ها و اندیشه های خلاق مردم و اقوام مختلف است. یکی از دلایل مهم ماندگاری و ادامه حیات صنایع دستی در دوره های مختلف تاریخی، همین کاربردی بودن آن است. ویژگی تزیینی و کاربردی بودن صنایع دستی و استفاده آن در زندگی روزمره مردم به خوبی توانسته در معیشت و اقتصاد تاثیر گذارده و خود عامل تقویت اقتصادی گردد. به علاوه، پیام های اجتماعی و قومی جوامع را با استفاده از طرح ها، نقش ها و رنگ های محصولات کاربردی خود متجلی سازد.یکی از این هنرها، رودوزی های سنتی زنان ایرانی است که با اتکا به قوه تخیل و طبع ظریف اقوام مختلف، با جلوه گری زیبایش در گذشته و حال با در نظر گرفتن ابعاد اقتصادی و اجتماعی گسترده اش هم چنان کاربردی نمایان دارد. از جمله این رودوزی ها، سوزن دوزی دو قوم کهن ایران، بلوچ و ترکمن است. امروزه این هنر توانسته با همان هویت و اصالت کهن خود، در نمونه های کاربردی جدید و هماهنگ با خواست جامعه نوین، تولیداتی زیبا را به بازار صنایع دستی ایران ارایه دهد. این مقاله به گوشه ای از تحولات ایجاد شده در کاربرد تزیین و کارکردهای اجتماعی محصولات سوزن دوزی این اقوام در گذشته و حال می پردازد.سوالات:1- ویژگی و شاخصه هر سوزن دوزی دو قوم بلوچ و ترکمن کدام است؟2- نوع تزیین و کاربرد سوزن دوزی اقوام بلوچ و ترکمن چه تفاوت ها و شباهت هایی دارند؟اهداف:1- شناخت نوع تزیینات به کار رفته در سوزن دوزی های اقوام ترکمن و بلوچدستیابی به تفاوت و شباهت های کاربرد تزیین سوزن دوزی اقوام ترکمن و بلوچ، تزیین سنتی و نوین، کاربرد و کارکرد اجتماعی.

آثار صنایع دستی علاوه بر جنبه ی تزئینی‌شان، همواره دارای وجه کاربردی در زندگی روزمره بودهو به عنوان یکی از بخش های نظام اجتماعی در حوزه های مختلف آن نظیر: فرهنگ، هنر، دین، آیین و اقتصاد و... دارای نقش و کارکرد می باشند. لذا، به نظر می رسد در زندگی کنونی، عواملی توانسته اند منجر به تغییر کارکردها و کاهش وجه کاربردی این محصولات شوند. بنابراینبا توجه به تئوری کارکردگرایی که یکی از نظریه های مهم جامعه شناسی در تبیین ارتباط انسان با محیط و چگونگی ساز و کار نظام اجتماعی است، به ارزیابی ماهیت و وجوه صنایع دستی در حوزه‌های مختلف زندگی اجتماعی در جهت شناسایی کارکردها ی آن پرداخته شده است. روش این پژوهش توصیفی است و مطالب به شیوه کتابخانه ای و استفاده از منابع مکتوب گردآوری و از روش نظریه سنجی برای تحلیل داده ها استفاده شده است. در این پژوهش حیات صنایع دستی وابسته به کارکردها و وجه بومی بودن آن نشان داده شده که با توجه به تغییرات سبک زندگی، موجب عدم مطابقت این محصولات بانیازهای زندگی کنونی و در نهایت کاهش وجه کاربردی آن شده است.

زیورآلات از مهم ترین وسایلی هستند که بشر میل به آراستن خود را همواره توسط آن ارضا نموده است. یکی از مهم ترین نوع زیورآلات،انگشتری ها هستند که اغلب علاوه بر جنبه ی زینتی وجه کاربردی نیز داشته است و اطلاعات باارزشی از دوره هایی که مورد استفاده قرار می گرفته اند در اختیار ما قرار می دهند. یکی از کاربردی ترین نوع انگشترها «مهرانگشتری ها» می باشند، مهرها به سبب اطلاعات زیادی که از فرهنگ،آداب و رسوم گذشتگان ارائه می دهند،همواره مورد توجه محققان و پژوهشگران قرار گرفته اند. در واقع همراه شدن مهر و انگشتری با هم یکی از تلاش های بشرجهت حفظ و صیانت از هویّت خویش می باشد. در این پژوهش جنبه های کاربردی گوناگون انگشتری ها اعم از اجتماعی،سیاسی و فرهنگی و نیز ارتباط نوع سنگ و جنس مهرانگشتری ها با باورهای اسلامی و همچنین ارتباط نقوش مهرانگشترها با نوع کارکردشان،ارتباط سجع مهرانگشتری ها با شخص دارنده ی آن و نحوه ی طراحی و ساخت مهرانگشتری ها در دوران اسلامی با تأکید بر دوره ی قاجار بررسی گردیده است. بدین منظور از طریق تحقیقات میدانی و کتابخانه ای نمونه هایی از مهرانگشتری های دوره ی قاجار جمع آوریو مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است و از نتایج حاصلهچنان برآمده که بواقع انگشتری ها علاوه بر نقش زینتی کارکردهای دیگری نیز داشته اند و از دوران پیش از اسلام اعتقادات و باورهای خاصی در خصوص جنس انگشتری و سنگ بکار رفته در مهرانگشترها وجود داشته، این عقاید با ورود دین اسلام متروک نگردیده، بلکه در دوره ی اسلامی اعتقادات مذهبی درباره ی جنس و نوع نگین مهرانگشتری تشدید نیز شده است. همچنین نقوش حک شده بر انگشتری ها نشان دهنده ی کارکرد آن بوده و این نقوش دردوره ی قبل از اسلام تصویری بوده که بعد از اسلام نوشتاری گردیده است. سجع مهرانگشتری ها نشان دهنده ی نوع شخصیت دارنده ی مهر بوده و درگروه بندی جامعه ی قاجاری، هر فردی مهرِ مخصوص به خود داشته، بطوری که سجع مهرانگشتری نشان دهنده ی هویّت دارنده ی آن بوده است. از سوی دیگر در روند تحولی ساخت مهر انگشتری ها طراحی و ساخت آنها نیز تحت تأثیر عوامل مختلف تغییر کرده، بطوری که در هر دوره سنت جدیدی در ساخت مهرانگشتری ها به وجود آمده است.

اسطوره‌ها و نماد‌ها قدیمی‌ترین لایه‌های فرهنگ معنوی یک جامعه را بازتاب می‌کنند. نماد‌ها در سیر تحولشان همه خصوصیات مراحل پیشین خود را از دست نمی‌دهند، چه در قالب و چه در محتوا آثاری از زندگی گذشته خویش را برایخود نگه می‌دارند. الیاده معتقد است دین، بازتابی از فرهنگ یک جامعه بوده و دین نماد‌ها را در بر می‌گیرد. با توجه به دو جریان فرهنگی متضاد در دوره آل‌بویه یکی فرهنگ اسلام‌خواهی با رویکرد شیعی و دیگری احیای هویت ایران قبل از اسلام، بسیاری از نقوش از نظر صورت تحت تاثیر هنر ساسانی و از لحاظ معنا تحت تأثیر عقاید شیعی قرار گرفتند. با حضور این نقش مایه‌ها بر روی آثار هنری این دوره خصوصا منسوجات این سوالمطرح می‌شود که معنا و مفهوم این نقوش در اسلام شیعی چیست؟ هدف از پژوهش حاضر تحلیل محتوایی ونماد‌شناسی نقوش آثار هنری این دوره بوده، ضمن اینکه به گونه‌شناسی نقوش نیز توجه شده‌است. پژوهش حاضر از لحاظ هدف بنیادین و از لحاظ روش در مقطع نقد و شناسائی منابع ، تاریخی _ توصیفی است. روش توصیفی در مقطع شیوه نگارش و شناخت نقوش از نوع توصیفی _ تحلیلی می‌باشد. روش گردآوری اطلاعات به روش اسنادی، منابع مکتوب معتبر، مقالات علمی _ پژوهشی، پایگاه‌های اینترنتی، سایت‌ها و استفاده از پایان نامه‌ها ما را به این نتایج رسانید که نقش تکرار شونده بروی آثار هنری آل‌بویه، عقاب و عقاب دو‌سر است. کاربرد منسوجات با این نقش مایه اکثراً کفن یا پوشش قبر بوده‌است. بر این اساس چنین استنباط می‌شود که این نقش مایه با آئین مرگ، تدفین و جهان مردگان در ارتباط است. عقاب دو‌سر با دو چهره مرگ و زندگی در هند به‌صورت وایو، در بین‌النهرین به‌صورت انلیل و در ایران به‌صورت وای و زروان (خدای زمان) حضور می‌یابد. این خدای دوگانه به‌صورت مرغ دو‌سر (ایزد باد) شناخته‌شده که پدید‌آورنده زندگی در ابر باران‌زا و مرگ در طوفان و یکی از اسرار-آمیزترین خدایان هند و اروپائی است.