جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

از آنجا که غایت و نهایت و مقصد همه صوفیان و عارفان از آن همه ورع و زهد و تحمل سختیها، رسیدن به حقیقت مطلقه و ارتباط با مبدا هستی بوده، و تحقق این امر جز از طریق شهود و درون‌بینی و اشراق امکانپذیر نبوده است . در طول قرون گذشته عرفان و تصوف به عنوان شاخه‌ای از معرفت بشری صحنه تعاطی افکار و تعارضهایی بوده است که منجر به پیدایش تعاریف و اصطلاحات گوناگون در این قلمرو گردیده است ، زمینه‌های فکری، مذهبی، فرهنگی، عرفانی و اعتقادی صوفیان مبنی بر پوشیده داشتن افکار و عقاید خود، در پیدایش این اصطلاحات رمزآلود موثر بوده است . تعاریف و اصطلاحاتی که متصوفه در سخنان خود به کار برده‌اند ترجمان احوال و مقامات و مراتب هر یک از آنان می‌باشد، و اگر چه ظاهرا گفته‌های آنها با یکدیگر مغایر و حتی متناقض است ، اصل و پایه اعتقادات آنها یکی است ، و این اختلاف ناشی از دیدگاه آنهاست ، مولوی می‌گوید: "از نظر گاه است که مغز وجود اختلاف مومن و گبر و جهود" (مثنویˆدفتر سوم) در این مجموعه که تحقیقی در زمینه اصطلاحات عرفانی و صوفیانه کتابهای "شرح گلشن راز، کیمیای سعادت ، مرصادالعباد و مصباح الهدایه" می‌باشد: سعی گردیده تا با استخراج کلیه اصطلاحات عرفانی چهار اثر و مقایسه نظریات مولفان آن آثار، دیدگاههای گوناگون آنان در زمینه اصول و مبانی عرفان و تصوف مورد بررسی قرار گیرد.

روزه در متون ادب فارسی به خصوص در متون عرفانی، نمود و بروز خاصی دارد و به عنوان مفتاح زهد و باب عبادت حق و نیز سپر و حجابی از ماسوی الله بیان گردیده است. عرفا روزه را به عنوان سری از اسرار الهی میان خلق و حق و باعث کسر شهوات و مصفی گردانیدن دل و غایب گشتن از دیدار خلق به دیدار حق می دانند و به جای آوردن آن را به گزاردن امانت حق تعالی تعبیر می کنند و همواره شرط معظم روزه را اخلاص و عدم آمیختگی با شایبه ریا و هوی می دانند. در این مقاله سعی شده به انعکاس روزه در امهات متون عرفانی و نیز تعابیری که صوفیان و عرفا از روزه داشته اند به همراه انواع، اهداف، مفاهیم و فواید روزه و نیز توصیفات عرفانی روزه در نزد عرفا و صوفیه پرداخته شود.

کلام اشعری نه تنها دیر زمانی است همچون نوعی است کیشی اسلامی، سلطه و تفوق خود را بر سایر نحله های کلامی تثبیت کرده بود، بلکه از آغاز با تصوف و اندیشه های صوفیانه نیز پیوند یافته و بر آنها تاثیرات ژرفی نهاده است. آنچه به دنبال می آید، کوششی است برای نشان دادن برخی از ابعاد این پیوند، آن هم با توجه به کتاب مشهور تعلیمی صوفیان، یعنی مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه عزالدین محمود کاشانی. این مقاله شامل دو بخش است: بخش نخست، تحلیلی مختصر از آن جنبه هایی از کلام اشعری است که می تواند به نوعی، پیوند میان تصوف و این نحله کلامی یا برخی از دلایل و بنیادهای چنین پیوندی را تا حدودی روشن سازد و به این ترتیب نه گونه ای تکرار اندیشه های کلامی اشعری، بلکه بازخوانی برخی از آنها به شمار تواند آمد. در بخش دوم ربط و پیوند میان این نظام کلامی و اصول عقاید صوفیان، چنانکه در باب اول مصباح الهدایه به بیان آمده، نشان داده شده است.

در این مقاله تلاش می شود با نگاهی به وی‍ژگی های شاخص نثر کنوز الحکمه، آخرین اثر احمد جام، و دیگر آثار برجسته صوفیه قبل و بعد از آن، از قبیل کشف المحجوب، اسرار التوحید، مرصادالعباد، و مصباح الهدایه و مقایسه آن ها، جایگاه نثر کنوزالحکمه معلوم و سطح کلی زبان صوفیان معروف روشن شود. اغلب صوفیه از زبانی ساده، که در دوران سامانیان کاربرد داشت و نهایتا تا قرن ششم مرسوم بود، استفاده می کردند. هدف عمده آنان بیان اندیشه به زبانی ساده و تاثیرگذار بوده است، اما از سبک رایج روزگار خود نیز بی تاثیر نمانده اند. کلیت زبان این آثار، از نظر ساده گویی و دیگر ویژگی ها، قرابت تنگاتنگی با نثر کهن دارد و نشان می دهد زبان آن ها در ادوار گوناگون دست خوش دگرگونی برجسته و آشکاری نشده، بلکه سیر تحول و نوگرایی در زبان آن ها نسبتا آرام و کند صورت گرفته است. بیش تر تفاوت ها به واژگان خاص، تاثیر لهجه محلی، و ذوق نویسندگی نویسندگان مربوط است. برخی از این آثار، به ویژه قسمت هایی از مرصاد العباد، به دلیل ذوق شاعری نویسنده، رنگ شعر به خود گرفته و از فنون ادبی و احساسات و عواطف شاعرانه بهره مند شده است. شیوه به پایان رساندن ابواب و آمیختگی ایجاز و اطناب درکنوز الحکمه سبک آن را از دیگر آثار مورد مطالعه متمایز کرده است.