جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اصفهان، یکی از شهرهای تاریخی ایران در دوران اسلام به دلیل موقعیت ویژه اش به خصوص در زمان حکومت صفویان، رونق خاصی در معماری یافت. این شهر که از سوی  شاه عباس به پایتختی برگزیده شد؛ از مساجد، کاخ ها، پل ها، خیابان ها و باغ های زیادی بهره مند شد؛ و توسعه آن در زمان شاه عباس دوم همچنان ادامه یافت.با ظهور شاه عباس اول عصر زرین معماری صفوی آغاز شد. این معماری گرچه درخشان ترین عصر معماری ایران نبوده، عصر اعتلای معماری ایران است. در معماری صفویه بر خلاف دوره های اولیه معماری، رنگ و تزیین نقش بسیار مهمی دارد و بناهای بسیاری از این دوره به جای مانده، که اگر چه به لحاظ اصولی معماری در خور توجه نیستند؛ از لحاظ تزیین و شکل ظاهری بسیار زیبا و بی بدیلند. از این رو، بناهای اصفهان در این دوره منبع مهمی برای بررسی عنصر تزیین در معماری اسلامی ایران به شمار می رود. کاخ های زیبایی مانند کاخ عالی قاپو، هشت بهشت و چهل ستون و مساجد مشهور و مهمی همچون امام، شیخ لطف اله، شکوه تزیینات معماری دوره صفوی را نشان می دهند. ارامنه، یکی از آن گروه هایی است که از سوی شاه عباس اول صفوی به اصفهان مهاجرت داده شده اند. آن ها برای فراهم آوردن زندگی مادی و معنوی خود در پایتخت صفویان نیاز به مبانی فرهنگی خاص خود داشتند. در این راستا، احتیاج به مراکز عبادی، آن ها را بر آن داشت، تا با کسب اجازه از دربار صفوی نسبت به ساخت کلیسا اقدام نمایند. از کلیساهای دوره صفوی در اصفهان می توان به کلیسای وانک، بیت اللحم، سنت ماریا، سنت پیتر و ... اشاره کرد. هنرمندان در تزیین این کلیساها، متاثر از سبک معماری صفویه بودند و حتی از آرایه های هنر معماری اسلامی در آراستن کلیسا نیز بهره مند شده اند. در این مقاله تاثیرپذیری این آرایه ها از تزیینات معماری دوره صفوی مطالعه می شود. از این رو، هدف های اساسی مقاله به شرح ذیل است.1- شناخت ویژگی های معماری کلیساهای ارامنه اصفهان و معماری اسلامی دوره صفوی2- بررسی میزان و نوع تاثیرپذیری تزیینات کلیساهای ارامنه اصفهان از معماری دوره صفوی در این مقاله سعی شده، به سوالات زیر پاسخ داده شود:1- تزیینات معماری کلیساهای ارامنه اصفهان چگونه از معماری اسلامی دوران صفویه تاثیر پذیرفته است؟2- نحوه به کارگیری عناصر تزیینی معماری دوره صفوی، در چه مکان هایی از کلیسا مشاهده می شود؟گردآوری مطالب این مقاله، با استفاده از داده های تاریخی، اسناد، عکس ها و تصاویر موجود و تنظیم و تدوین مقاله به روش توصیفی، تحلیلی و مقایسه ای صورت گرفته است.

مسجد یکی از مهم ترین عناصر معماری دین اسلام محسوب می شود و مسلمانان صدر اسلام از آن نه تنها به عنوان مکان عبادت، بلکه از آن به عنوان مهم ترین مرکز تجمع و حل و فصل مسایل جامعه نیز استفاده می کردند. مسجد به مرور زمان به محلی برای تجلی محتوا و روح اسلام بدل شد، چرا که هنرمندان می توانستند با هنرهایی چون خوشنویسی، نقاشی، کاشی کاری و غیره به تزیین آن بپردازند.از دیگر سو، قرآن کریم به عنوان منبع الهام بخش هنرمندان بوده و آیات قرآنی بهترین آموزه ی اخلاقی و اسلامی به شمار می آیند که می تواند در مسجد برای متذکر کردن مردم مورد استفاده قرار گیرند. لذا آیات قرآنی و تزییناتی چون اسلیمی های گیاهی و نقوش هندسی با هم در آمیختند و زیباترین و تفکر برانگیزترین آثار هنری را در مساجدی چون گوهرشاد مشهد و مصلی گوهرشاد هرات به نمایش گذاشتند.بررسی دو مسجد گوهرشاد در هرات و مشهد، نشان می دهد که مسجد گوهرشاد مشهد از کاشی های معرق، معقلی و آجر به طور همزمان استفاده شده و رنگ آبی لاجوردی بیشترین کاربرد را داشته است. خط ثلث و نستعلیق به تزیینات مسجد شکل متفاوتی را بخشیده است. در مجموعه گوهرشاد هرات خط کوفی، نستعلیق و معقلی بیشترین کاربرد را داشته است و سورای فتح، واقعه و آیت الکرسی از جمله سورای مشترک دو مکان بوده است. به نظر می رسدغنای تزیینات این دو مجموعه دارای اشتراکاتی بوده است اما غنای تزیینی و کتیبه های قرآنی مسجد گوهرشاد بیشتر از مصلی گوهرشاد هرات است. روش تحقیق این نوشتار تحلیلی و توصیفی و ابزار گردآوری اطلاعات کتابخانه ای و میدانی است.اهداف مقاله:1- شناخت مضامین، مفاهیم و خطوط به کاررفته در دو مجموعه گوهرشاد مشهد و هرات.2- دستیابی به تفاوت ها و شباهت تزیینی و مضمونی خطوط دو مجموعه.

محور بنیادین این پژوهش بر یافته های به دست آمده از مطالعات میدانی و بررسی های آزمایشگاهی است. این بررسی ها به منظور شبیه سازی نمونه های مطالعه شده است. لذا بخش عمده ای از مطالب ارایه شده، جزییاتی است که تاکنون در هیچ یک از منابع مکتوب، اعم از فارسی یا غیر فارسی وجود ندارد. در میان تزیینات معماری دوران اسلامی ایران، تزیینات گچی از آثار شاخص و قابل توجه هستند. در بین انواع این تزیینات، آرایشی یگانه متعلق به عصر صفویه شناسایی شده که به معرق گچی معروف است. با توجه به مطالعات تاریخی انجام شده بر روی اغلب نمونه های شناسایی شده، به نظر می رسد که این شیوه قبل از مکتب هنری اصفهان (995-1053ق) رونق داشته است. معرق های گچی از لحاظ فنی به دو نوع قابل تقسیم است: نوع اول که مهمترین شیوه را دربر می گیرد، معرق نقری یا تخمه گذاری است. نوع دوم معرق لایه ای یا تخمه درآوری نامیده می شود. اساس کار در هر دو شیوه استفاده از اندودهای گچ رنگی است. این اندود از آمیختن رنگدانه های معدنی با گچ تهیه می شود. در این مقاله به تحلیل واژه های تخصصی و رایج پرداخته شده است. به علاوه، با توجه به ویژگی های فنی، نامگذاری جدید برای هر نوع ارایه شده است. همچنین فنون، مراحل مختلف اجرا و مواد و مصالح مورد استفاده در تزیینات تخمه گذاری شرح داده شده است. در بخشی به معرفی آثار تاریخی مزین به معرق گچی پرداخته ایم. در انتها نیز در مورد ویژگی های ممتاز و نیز محدودیت های این شیوه بحث شده است.

شهر تاریخی پریم در منطقه دودانگه واقع شده است که قدمت آن با توجه به متون تاریخی به پیش از اسلام باز می گردد. این شهر در اثر زلزله قرن 5 و 6 هجری قمری مدفون گردید. آثاری که از بررسی های باستان شناسی و حفاری های غیر مجاز بدست آمد( مانند: دین تپه، تپهشاه نشینو ...)بیانگر این موضوع است که در تزیین بناهای این شهر از هنر گچبری استفاده شده است که با توجه به اقلیم مازندران مختص این منطقه نیست.گچبری هایی با نقوش متنوع و مزین به رنگ های آبی و قرمز که تنوع نقوش اهمیت این محوطه تاریخی را در کشور بیش از پیش بیان می نماید.بی شک حفظ نمودن این تزیینات ومرمت آن(درصورت نیاز)بدون تهیه طرح امکانپذیرنیست.فنشناسی دقیق هراثر وآسیب شناسی علمی،درنتیجه ارائه ی طرح کامل تری رابه دنبال دارد.دراین رساله و در بخش شناخت به معرفی منطقه از نظر موقعیت جغرافیای، اقلیمی و تاریخی و در ادامه به مطالعه ی بناوتزیینات آن پرداخته شده است. بررسی فن شناسی اثر، ساختار گچ، نوع رنگ‌دانه‌ مصرفی و نوع عمل‌آوری گچ را مشخص نموده و نحوه اجرای آن را نشان می‌دهد.در بخش آسیب ‌شناسی با توجه به نتایج آزمایشات XRD و SEM روند پودری شدن ساختار گچ مشاهده و ارائه شده و به دیگر آسیب های وارده بر تزئینات شامل یخ‌بر شدگی، ترک‌ها و شکستگی‌ها، تأثیرات باران، آسیب‌های بیولوژیک ناشی از حشرات و و آسیب‌های بشری پرداخته شد.در پایان با توجه به نتایج بدست آمده در قسمت‌های پیش، راهکاری در جهت حفاظت این تزئینات ارائه گشت.

در مورد معماری مساجد دوره پس از اسلام بخصوص سدههای اولیه، تحقیقات نسبتاً جامعی صورت گرفته و ویژگیساختمانی این بناها از نظر نوع پلان، مصالح بهکار رفته، و بهطور کل ویژگیهای معماری بنا در دورههای مختلف مورد مطالعه و بررسی مستشرقین و محققین داخلی قرار گرفته است. در این میان مطالعه تزئینات بنا، بازشناخت و رهیافت به چگونگی خلق آنها و ویژگیهای تجسمی و بصری آن کمتر مورد مطالعه قرار گرفته است، حال آنكه مبحث تزئین در معماری بناهای اسلامی همچون خود معماری اهمیت داشته و به جد دنبال شده و مبانی نظری و تئوریهای بسیاری را در خود نهفته است.در این تحقیق تلاش میشود با تأکید بر آرایههای تزئینی مسجد جامع قروه ویژگیهای تزئینی مساجد اولیه دوره اسلامی مورد بررسی قرار گیرد. مسجد جامع قروه از بناهای اولیه دوره اسلامی است این بنا دارای دو کتیبه گچی با خط نسخ و یک کتیبه رنگی به خط کوفی است، هر کتیبه دارای تزئینات خاص خود است که در این میان کتیبه کوفی از ارزش هنری بالایی برخوردار بوده و نوع خط و نقشهای گره زیبایی خاصی به آن بخشیده است. سایر نقشهای تزئینی این بنا شامل نقشهای هندسی و گیاهی در زمینه کتیبهها، نقشهای شمسه و تزئینات آجری میباشد.با بررسی و مطالعه نقشها میتوان علاوه بر مرمت، بازسازی و حفظ این نقشها به مبانی تجسمی و زیباییشناسی آن نیز پی برد. بیشک دسترسی طراحان گرافیک به این نقشها و آشنایی هنرمندان با زیباییهای گرافیکی این آثار میتواند آنان را با وجوه جدید هنرهای اسلامی آشنا ساخته و طراحان گرافیک را به کاربرد این آثار ترغیب نماید. در واقع مهمترین انگیزه نگارنده در این تحقیق پررنگتر ساختن وجوه گرافیکی و تزئینی این بنا است که سعی شده است بوسیله بازسازی نقشها و کتیبهها و بررسی بصری آنها تا حدی به این امر کمک شود. در حین مطالعة تزئینات این بنا مشاهده میگردد که بخشهایی از تزئینات آن با نقشهای کتیبهای بناهای اطراف همچون مسجد جامع قزوین، مسجد جامع قلابر و گنبد سلطانیه تشابهات گاهاً نزدیکی دارند مثلاً مقایسة تزئینات کتیبهای این بنا با مسجد جامع قزوین نشان میدهد که هر دو از یک شیوه کاری و زیبایی شناسی واحدی تبعیت میکنند بدین ترتیب بهنظر میرسد این تشابهات بتواند زمان اجرای تزئینات این بنا را تا حدود زیادی مشخص نماید.مهمترین هدف در این تحقیق همانا نگاه گرافیکی به آرایهها جهت كشف روابط بصري و اصول تزئيني آن است، همچنين تلاش شد تا با طراحی و بارگذاری وب سایت تخصصی این بنا، تزئینات و نقشهای وابسته آن به نحو شایستهای به علاقمندان و پژوهشگران عزیز معرفی گردد. مسجد جامع قروه از بناهای اولیه دوره اسلامی است. این بنا دارای دو کتیبه گچی با خط نسخ و یک کتیبه رنگی به خط کوفی است، هر کتیبه دارای تزئینات خاص خود است که در این میان کتیبه کوفی از ارزش هنری بالایی برخوردار بوده و نوع خط و نقش‌های گره زیبایی خاصی به آن بخشیده است. سایر نقش‌های تزئینی این بنا شامل نقش‌های هندسی و گیاهی در زمینه کتیبه‌ها، نقش‌های شمسه و تزئینات آجری می‌باشد.مهمترین هدف تحقیق همانا نگاه گرافیکی به آرایه‌ها جهت کشف روابط بصری و اصول تزئینی آن است. بی شک با بررسی و مطالعه نقش‌ها می‌توان علاوه بر مرمت، بازسازی و حفظ این نقش‌ها به مبانی تجسمی و زیبایی‌شناسی آن نیز پی برد. بی‌شک دسترسی طراحان گرافیک به این نقش‌ها و آشنایی هنرمندان با زیبایی‌های گرافیکی این آثار می‌تواند آنان را با وجوه جدید هنرهای اسلامی آشنا ساخته و طراحان گرافیک را به کاربرد این آثار ترغیب نماید.