جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مقالۀ حاضر، با مطالعه‌ای بینارشته‌ای و تطبیقی، ‌به‌دنبالِ کشف پیوندی میان رویکرد فوکو به مفهوم قدرت و نگاه کافکا در رمان محاکمه است. نقطۀ اتصال فوکو و کافکا را می‌توان در مفهوم زیست-سیاست یافت، جایی که زندگی به موضوع سیاست تبدیل می‌شود. ظهور زیست-سیاست نقطۀ افتراق جهان مدرن از جهان سنتی است. در جهانِ پیشامدرن، قدرت در شمایل جلاد و در لحظۀ مرگ پدیدار می‌شد. اما قدرت مدرن با مدیریتِ سوژۀ زنده و آزاد درگیر است. مطالعۀ موردیِ پژوهش حاضر رمان محاکمه اثر کافکا است. کا. (شخصیت داستان) درگیر همان قدرتِ سراسربینی است که فوکو در آثار خویش ترسیم می‌کند، قدرتی که نه یک فعل مجرمانۀ خاص بلکه تمامیتِ زندگیِ مجرم را تعقیب می‌کند. به همین دلیل است که کا. هیچ‌گاه به ارتکاب جرم مشخصی متهم نمی‌شود. درعوض، او ناگزیر است که کل زندگی‌اش -از کودکی تاکنون- را شرح دهد و به زیرِ نور آورد. به اعتقاد فوکو، هرچه قدرت مدرن بیشتر خود را پنهان می‌کند، زندگیِ توده‌ها را بیشتر به روشنا می‌آورد. در رمان کافکا نیز کا. هیچ‌گاه به دادگاه دسترسی ندارد و تا پایان هم از چشم او دور می‌ماند. دادگاه همچون قدرت منتشرِ فوکویی در همه‌جا پراکنده است و هیچ نقطۀ ثابتی ندارد. در مقاله حاضر نشان داده شده است که این قدرتِ همه‌جا حاضر نه یک نیروی الهیاتی بلکه همان زیست-سیاستی است که فوکو از آن سخن می‌گوید.

فوکو در متن «سوژه و قدرت» (1982)، 2 سال پیش از مرگش، گفت که درون‌مایه کلی پژوهش‌هایش نه «قدرت» بلکه «سوژه» است. درسنامه‌های «سوبژکتیویته و حقیقت» (1981-1980) و «هرمنوتیک سوژه» (1982-1981) نیز موید این تاکید بودند بالاخص که او پروبلماتیک کلی این درس‌ها را «سوژه‌مندی و حقیقت» می‌دانست تا نشان دهد سوژه باید در نسبت با حقیقت، مسئله‌مند شود. او سرانجام در پیشگفتار «تاریخ سکسوالیته» (1984) و 8 سال پس از جلد اول آن، صورت‌بندی کلی فرآیند اندیشه‌اش و چرایی معطوف‌شدن به «تبارشناسی» را ارائه داد؛ برمبنای این مقدمه، این مقاله پس از تبیین چگونگی نسبت‌ سوژه با شبکۀ قدرت و حقیقت به این نتیجه رسیده است که روش و رویکرد بررسی سوژه «تبارشناسی و مسئله‌مندی» است و عرصۀ مرجع و حوزۀ تحقیقِ بازشناسی و برساختنِ خود به‌منزله سوژه، تاریخ انسان میل‌گر و متعاقب آن سکسوالیته است. درواقع «تکنیک‌های خودِ» مرتبط با سامانه سکسوالیته، ارتباط دائمی فرد با خودش را سبب می‌شوند و این چیزی نیست جز تولید دائمی سوژه‌مندی؛ پس با مطالعه تاریخ این تکنیک‌ها می‌شود به تاریخ سوژه‌مندی دست یافت اما این تاریخ زمانی منجر به دست‌یابی به تبارشناسی سوژه می‌شود که تقاطع تکنیک‌های خود و استیلا با همدیگر را تحلیل کنیم و تقاطع تکنیک خود و استیلا نیز چیزی نیست جز معنای «حکومت‌مندی» و «حکم‌رانی»، آن هم حکم‌رانی به‌معنای هدایت رفتارها و مدیریت امکان‌ها به‌واسطۀ انواع بازی‌های حقیقت، براین‌اساس نتیجه می‌شود که سکسوالیته نه‌تنها حوزه‌ای مناسب برای مطالعۀ تبارشناسانه تاریخ سوژه‌مندی و تکنیک‌های خود بلکه حوزه‌ای غنی است برای فهم حکم‌رانی و روش‌های پیچیده‌تر کارکرد رویه‌های قدرت.

«یک زندگی...» در مقامِ کتاب گزینشِ برخی از اساسی‌ترین آثار دلوز با نظر به مبانیِ تفکر او و دقایقِ ملتهب آن است. این گزیده از مقاله‌ها، نشست‌ها، گپ‌وگفت‌ها، یا نامه‌هایی تشکیل شده که نقشِ مهمی در فهمِ حیاتِ فلسفی او بازی می‌کنند. اما «یک زندگی...» در مقامِ مفهوم نشانگرِ سعادتِ تمام‌وکمال است. جغرافیای کتاب حاضر، از یازده فصل تشکیل شده است. فصل‌های اول تا پنچم به فیلسوفانی چون: اسپیونزا، نیچه، فوکو، هیوم، برگسون و فوکو اختصاص یافته‌اند. سه فصل بعدی به به بکت، اسکیزوکاوی و لایبنتس می‌پردازند. در فصول بعدی مؤلف به مواردی مانند موقعیت مهم و حیاتی فلسطین، وصیت نامة فلسفی «دلوز» و ... اشاره می‌کند.ولگردی بدنام که همه از او متنفرند، در حالی که دراز افتاده و به حال مرگ است، پیدا می‌شود. همگان برای کوچک‌ترین نشانه‌ی زندگی در وی از خود اشتیاق، احترام و حتی عشق بروز می‌دهند. همه به تقلا می‌افتند تا وی را نجات دهند، تا آنجا که این مفلوک در عمیق‌ترین حالت بیهوشی نیز چیزی لطیف و شیرین را حس می‌کند که در جانش می‌نشیند. ولی وقتی که به زندگی باز می‌گردد، نجات‌دهندگانش سردتر می‌شوند، و خودش نیز دوباره فرومایه و زننده. میان زندگی و مرگ او دقیقه‌ای است که تنها به یک زندگیِ در حالِ بازی با مرگ تعلق دارد.