جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

فلسفۀ امانوئل کانت به طور گسترده‌ای در شکل‌دادن به تفکر اخلاقی مدرن تأثیرگذار بوده است. در‌حالی‌که کانت بر خودمختاری و عقلانیت تأکید می‌کند، پایبندی سخت او به وظیفه و امر مطلق، انتقادهای جدی بر دیدگاه‌های اخلاقی او وارد آورده است. این نوشتار، پیامدهای اخلاقی عاملیت انسانی در فلسفۀ کانت را با تمرکز بر تنش‌های بین مسئولیت اخلاقی، اراده آزاد و امر مطلق بررسی می‌کند. ما استدلال می‌کنیم که نظریه کانت در مورد عاملیت انسان بیش از حد متکی بر عقل، نادیده‌گرفتن احساسات و امیال و نادیده‌گرفتن زمینه‌های اجتماعی و بافت فرهنگی و دینی است. افزون بر این ادعا می‌کنیم که برداشت کانت از اراده آزاد مشکل‌آفرین است و نظریۀ او دربارۀ مسئولیت اخلاقی بیش از حد فردگرایانه است. تحلیل نویسندگان به بحث‌های جاری در فلسفۀ اخلاق کمک می‌کند و نیاز به درک دقیق‌تری از عاملیت انسانی و پیامدهای اخلاقی آن را برجسته می‌کند. در‌نهایت این نقدها، نیاز به چارچوب اخلاقی ظریف‌تری را نشان می‌دهد که هم اصول عقلانی و هم پیچیدگی‌های تجربه انسانی را در‌بر می‌گیرد.

از نظر کانت در کتاب بنیادگذاری برای متافیزیک اخلاق، امرهای تکنیکی عامل را به انتخاب وسیلۀ مناسب برای هدفی که اراده کرده است ملزم می‌کنند. امر اصلی عملی است که دو ویژگی ابژکتیو بودن و تخطی‌پذیری را دارد. این مقاله استدلال می‌کند که این اصول در معنای دقیق کانتی امر نیستند زیرا ویژگی دوم را ندارند. در ادامه این مقاله به دو مانع که بر سر راه حذف امر تکنیکی قرار دارد می‌پردازد و نشان می‌دهد که بر اساس هیچ‌یک نمی‌توان استدلالی به‌سود وجود امر تکنیکی اقامه کرد. مانع اول این تجربۀ شایع است که کسی هدفی را اراده می‌کند ولی وسایل مناسب برای آن را اراده نمی‌کند. مانع دوم این است که به نظر می‌رسد بسیاری از استنتاج‌های عملی که تنها در صورتی معتبرند که امر تکنیکی را به‌عنوان یکی از مقدمات استدلال در نظر بگیریم.

این پایان نامه به بررسی سندی و دلالت روایات تفسیری امامیه در ذیل آیات مهدویت در پنج جزء قرآن (جزءهای 21 تا 25) می‌پردازد. پژوهش درباره مهدی موعود (عجل الله تعالی فرجه شریف) و مباحث مرتبط، با تکیه بر سوره‌های «روم» تا «جاثیه» انجام شده است. این تحقیق بر اساس کتاب «المحجّه فی ما نزل فی القائم الحجه» اثر سید هاشم بحرانی و ترجمه فارسی آن به قلم سید مهدی حائری قزوینی شکل گرفته است. تحلیل سندی روایات به شناخت دقیق‌تر مهدی موعود (عجل الله تعالی فرجه شریف) کمک می‌کند و دلالت‌های تفسیری بر آیات مهدویت فهم بهتری از معانی قرآن فراهم می‌آورد. همچنین، استفاده از کتاب مذکور به پر بار شدن تحقیق می‌افزاید و این پژوهش به تبیین باورهای مهدوی و پاسخ به سؤالات موجود کمک می‌کند. روش تحقیق به صورت توصیفی ـ تحلیلی و با استفاده از ابزارهای کتابخانه‌ای انجام شده است. موضوعات اصلی تحقیق شامل بررسی کلیات تحقیق و مفاهیم بنیادین مانند سند، دلالت و روایت تفسیری و نیز، بررسی سندی روایات و شناخت راویان حدیث با استناد به منابع رجالی معتبر، و بررسی دلالی روایات و تطابق آن‌ها با متون تفسیری معتبر و اصول اعتقادی شیعه می‌باشد. و همچنین در تکمیل پایان نامه از نرم افزاهای حدیثی مانند جامع الاحادیث (نور)، درایه النور، جامع التفاسیر، جهت بیان بهتر مطالب و رساندن فحوای کلام استفاده شده است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که روایات تفسیری امامیه دلالت‌های عمیقی بر مفهوم مهدویت دارند و از نظر سندی نیز اعتبار بالایی برخوردارند. این روش علمی می‌تواند به تبیین بهتر باورهای مهدوی و پاسخ به شبهات موجود کمک کند. در نتیجه، ضرورت بحث مهدویت به وضوح نمایان می‌شود و این تحقیق به تبیین ارتباط آیات مهدویت با روایات تفسیری و تأثیر آن بر باورهای شیعه پرداخته و راهکارهایی برای تفسیر دقیق‌تر آیات مهدویت ارائه می‌دهد.

تفسیر تطبیقی از مهم‌ترین بحث‌هایی تفسیری می‌باشد، که نه تنها باعث نشر علم، بلکه سبب تولید علم هم خواهد شد. با توجه به مسئله فوق پژوهشگر بر آن شد که سوره جمعه را از نگاه مقام معظم رهبریحفظه الله و علامه ابوالاعلی مودودی مورد بررسی قرار دهد. این پژوهش که به روش توصیفی - تحلیلی انجام شده، به بررسی این سوره جمعه در نگاه این دو مفسر پرداخته است. سوره جمعه را که مشتمل بر 11 آیه می‌باشد ، این سوره در زمره سوره‌های مدنی قرار دارد. این سوره در واقع بر دو محور اساسی استوار است: نخست، توجه به یگانگی و صفات الهی، هدف از ارسال پیامبر اسلام(ص)، و موضوع معاد؛ و دوم، تبیین دستورالعمل‌های نماز جمعه و ویژگی‌های این عبادت بزرگ. به عبارتی دیگر، می‌توان محتوای این سوره را در سه بخش عمده خلاصه کرد: (آیات مربوط به نبوت پیامبر(ص)، آیات مربوط به یهود، آیات مربوط به نماز جمعه) چنانچه مقام معظم رهبری این سوره را مشتمل بر یک مقدمه و سه محوری اصلی می‌داند. مقام معظم رهبری در بسیاری از سخنرانی‌ها و نوشته‌های خود به تفسیر آیات قرآن پرداخته‌اند. ایشان با توجه به نیازهای زمانه و جامعه، به تفسیر آیات قرآن می‌پردازند و نکات مهمی را برای مخاطبان بیان می‌کنند. در مورد سوره جمعه نیز، ایشان به اهمیت این سوره و ضرورت حضور در نماز جمعه تاکید کرده‌اند. مودودی در تفسیر خود به جنبه‌های اجتماعی و سیاسی قرآن توجه ویژه‌ای داشته است. او در تفسیر سوره جمعه، به اهمیت نماز جمعه در وحدت مسلمانان و مقابله با نفوذ فرهنگی غرب تاکید می‌کند. اهمیت نماز جمعه در وحدت مسلمانان: همه مفسران بر این نکته تاکید دارند که نماز جمعه فرصتی برای گردآوی مسلمانان و تقویت وحدت و همبستگی آنهاست.

امروزه اهمیت علم، بویژه علوم تجربی و کاربرد آن در زندگی انسان، بر کسی پوشیده نیست. بررسی علم و زمینه‌‌ های آن، هنگامی روشن می ‌گردد که با وجود پیشرفت شاخه ‌های علم، هنوز حساب احتمالات و امکان در آن به چشم می ‌خورد. بر پایه این امر از یک سو، یکی از مهم ‌ترین مسائل علم روز، مسأله تجربه، علوم تجربی و معیارهای شناختی آن است که بر مبنای آن پرسش‌ هایی مطرح می شود که رسیدن به پاسخ این پرسش ها، نیازمند بررسی سامان مندتر در فلسفه و فلسفه علم است. از این قرار، می توان به تطبیق مبانی و پایه ها، مسایل و زمینه ها، معیارها و سنجه های علوم تجربی از دید فلاسفه پرداخت. از سوی دیگر، شاخصه بنیادین علوم تجربی، معیار شناختی آن است که همواره یکی از روش های پایه ‌ای در ساختار معرفت بشری بررسی می شود. تا جایی که این مسأله، از آغاز اندیشه های فلسفی تاکنون، جایگاه ویژه ای داشته است. تاریخ فلسفه و علم، نشان می دهد، تجربه و علوم تجربی، یکی از روش هایی است که پدیده ها و ویژگی های جهان هستی را از راه مشاهده، تجربه و آزمایش های پی درپی، بررسی می نماید و همواره به این فرایند از سوی برخی از فلاسفه پرداخته شده است. از جمله این فلاسفه، ابن سینا و کانت هستند که به بررسی معیارها، مبانی و مسائل بنیادین علوم تجربی پرداخته اند. بر همین پایه، این پژوهش به دنبال روشن ساختن مسأله معیارهایی است که هر یک از دو فیلسوف، تجربه و علوم تجربی را از چه راهی برای انسان معین می سازند. به بیان دیگر، تجربه و علوم تجربی انسان در چه ساختار و قالبی برای انسان به دست می آید؟ پیرو این زمینه، بافت پژوهش به این قرار تعیین شد: تجربه، علم تجربی، معیار شناختی علوم تجربی. بنابراین بایسته است در آغاز هر یک از این مسایل از دید ابن سینا و کانت مورد کاوش و بررسی قرار گیرد و پس از آن، تطبیق بر اساس پدیدارشناسی انجام شود. بایسته تطبیق پدیدارشناسانه در این پژوهش بر پایه سه چیز است: الف) مبادی فلسفه ابن ‌سینا و کانت با یک دیگر تفاوت دارد. ب) گرچه در مبادی این دو فلسفه، تفاوت وجود دارد؛ ولی می توان مقصد و انجام آن دو را یافت. پ) در یافتن مقصد و سرانجام فلسفه ابن ‌سینا و کانت در زمینه معیار شناختی علوم تجربی، از راه هم زبانی و هم سخنی پژوهش انجام خواهد شد.

مسئله صلح از زمره‌ی مهم‌ترین مسائلی است که از دیرباز محل بحث و تأمل از سوی اندیشمندان مختلف با رهیافت‌های مختلف دینی و فکری بوده است. در این بین، خواجه نصیرالدین طوسی در جهان اسلام و همچنین امانوئل کانت در جهان مسیحیت بحث‌های عمیق و درخور تأملی را در این‌باره بیان داشته‌اند. صلح از منظر خواجه نصیرالدین، اصلی عمیق و بنیادی است که در تمام سطوح وجودی انسان، از نفس فردی تا جامعه و عالم هستی، تجلی می‌یابد. صلح در این دیدگاه، نه صرفاً نبود جنگ، بلکه تعادل، هماهنگی، عدالت و تلاش دائمی برای بهبود شرایط زندگی است. کانت نیز صلح را یک وضعیت مطلوب اجتماعی می‌داند که باید در آن حقوق بشر به‌طور کامل رعایت شده و زمینه‌های عدالت و خیر عمومی فراهم گردد. این تحقیق با روش توصیفی-تحلیلی ضمن تبیین و تحلیل مسئله صلح از منظر خواجه نصیر و امانوئل کانت، به تبیین مشابهات و تمایزات فکری آنان در این‌باره پرداخته و مبانی و پشتوانه‌ی دینی و فکری این دو اندیشمند را در این زمینه مورد تأمل قرار می‌دهد. گفتمان خواجه در تبیین مقوله صلح مبتنی بر فطری بودن صلح و وجود زمینه‌های وحیانی آن جهت نیل به کمال و سعادت دنیوی و اخروی است، حال آنکه کانت به عنوان ضرورتی اجتماعی جهت نیل به رفاه دنیوی به صلح نگریسته و تبیینی لیبرالیستی و اومانیستی از آن دارد.

سنت نگارش متون فلسفی در ایران بیشتر به زبان عربی بوده است، هرچند فلاسفه بعضاً متونی را هم به فارسمی‌ی نوشته‌اند؛ یعنی عربی زبان غالب و رایج فلسفه بود. سنت قدیم عربی‌نویسی درفلسفة هنوز کمابیش در جریان است، چه به صورت ویراست و تفسیر آثار قدیمی و چه به صورت تالیف. اما در فلسفه‌های جدید از حدود سده نوزدهم میلادی به بعد غالبا به فارسی می‌نوشته‌اند، چه در مورد تاریخ فلسفه و چه راجع به رشته‌های فلسفی، مثل فلسفه سیاسی و حقوق. معمولا تصور رایج نیز چنین است که مترجمین ما بدون آشنایی کافی با زبان مبدأ به ترجمه متونی از زبان‌های دیگر همت می‌گمارند. مثلا بدون آشنایی کافی با فرانسه یا آلمانی متونی از سارتر و نیچه و کانت را ترجمه می کنند. فرض دیگر این است که آنان با زبان مقصد که فارسی باشد به قدر کفایت آشنا هستند. اینها را بارها شنیده‌ایم و یا حتی به صورت امری بدیهی تلقی کرده‌ایم. ولی باید متوجه بود که در همان زبان‌های مبدأ هم هر کسی سراغ سارتر و کانت نمی‌رود و اگر هم رفت (مخصوصا در مورد متون قرون 18 و 19) پس از خواندن‌های مکرر و متوالی بالاخره تا حدی متوجه مقصود نویسنده می‌شود. مترجمین ما هم از برکت تصمیمی که گرفته‌اند مصمم به ترجمه‌اند، و آنان نیز طبیعتا بارها متن مورد نظر را می خوانند و در آن دقت می‌کنند و اگر بار اول و دوم و سوم متوجه نشوند سرانجام مطلب دستشان می‌آید. وانگهی متون مورد نظر، که بیشتر برآمده از عصر روشنگریند (چه مویّد روشنگری باشند چه منقّد آن)، به خودی خود اصمّ و گنگ نیستند و با قدری ممارست خوانندۀِ مصمم مطلب را متوجه می شود. ولی اِشکال این است که در بسیاری از مواقع مترجمین ما بر زبان مقصد که فارسی باشد را تسلط چندانی ندارند، به‌علاوه خود زبان فارسی امروز نیز هنوز پرداخت نشده و ظرفیت‌های جدیدش را شکل نداده است. از سوی دیگر در مورد مثلا متون فلسفی کلاسیک آلمانی که در قرون 18 یا 19 تالیف شده بودند، باید توجه داشت که خود زبان آلمانیِ فلسفی آنها نیز هنوز جوان و در آغاز راه بود و کمی پیش از آن بسیاری از متون نظری یا کلامی به لاتین نوشته می شدند. این را مثلا در مورد کانت به‌خوبی می‌شود دید که گاه طول تقریبی جملات بسیار بلند است و ارتباط میان اجزای جمله به‌آسانی قابل تشخیص نیست. در مورد فارسی فلسفی نیز باید مُنصِف بود که ما هر چند دستِ‌کم در مورد فلسفه های جدید هنوز در ابتدای راه هستیم و کمبودهایی داریم ولی پشتکار در رفع این کمبودها، چه در ترجمه و چه مخصوصا در تالیف، می‌تواند دستمایه‌ای باشد برای پرداخت بهتر و گسترش بیشتر فارسی فلسفی.