جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

دو فعل ضد: عفو و انتقام، هر دو در قرآن کریم به خداوند منسوب شده اند و صفات ملازم با هر یک (رحمت، مغفرت، حلم ، صبر و ... برای عفو و عزت، قدرت ، عدل و... برای انتقام) به وفور در باره باری تعالی به کار رفته است. از آنجا که ذات اقدس خداوند از هر نقصان و عیبی مبراست و حکمت الهی نیز اقتضا می کند، صدور عفو و انتقام - هر دو - از ذات ربوبی، حسن و پسندیده است و هریک بنا به مصلحت بندگان و احوال آنان صورت می پذیرد و از شوون ربوبیت خداوند است که به اعمال و احوال خلق خبیر و بیناست. در قرآن کریم و روایات معصومی - علیهم السلام - همچنین به آیات و روایاتی بر می خوریم که انسانها را به عفو و صفات ملازم آن دعوت و ترغیب می کنند؛ در عین حال آیات و روایات دیگری نیز هست که حق انتقام مشروع را - که مشروط به عدم تجاوز از تعدی روا داشته شده است - تایید و تشریع می کند. (همچون آیه قصاص، برخی آیات قتال و...) از بررسی دقیق این آیات و روایات در می یابیم که انتقام و عفو در صورتی که با شرایط خاصی توام باشند. مطلوب، پسندیده و بلکه لازمند و اگر فاقد آن شروط و شرایط باشند ، مذموم و ناپسند محسوب می گردند. در جایی که انسان توانایی بر انتقام کشیدن از ظالم و متعدی داشته باشد ، عفو و بخشایش از زیباترین اعمال انسانی و مستوجب پاداش دنیوی و اخروی است، مشروط به آنکه موجب تجری و گستاخی فرد ظالم و تعدی کننده نگردد و دست اورا بر خلق خدا دراز نکند. انتقام نیز در جای خود و با رعایت عدالت و حق، گاه گزینه ای مناسب و ممدوح است. از جنبه معرفت النفس، ممنوعیت مظلوم از حق انتقام چه بسا موجب پدید آمدن حقد و کینه در ضمیر وی می گردد که این حالات خود منشا بسیاری از رذایل اخلاقی، نظیر سوء ظن، غیبت ، حسد و .... است. از لحاظ جامعه شناسی نیز عقوبت و انتقام در بسیاری موارد پسندیده و بلکه لازم و ضروری است؛ زیرا تنبیه و تعزیر یکی از ابزارهای موثر بازدارندگی از منکرات در جامعه است. لذا قرآن کریم و روایات، انتقام بشری را به منزله ابزاری تربیتی به رسمیت شناخته اند ؛ هر چند در کنار آن به صبر و عفو و صفح نیز سفارش کرده اند و در قبال آن وعده مغفرت و رحمت الهی داده اند.

هدف از این تحقیق، بررسی شباهت‌ها و تفاوت‌های بخشش (بخشودن، بخشایش) از دیدگاه قرآن کریم و روان‌شناسی می‌باشد که به روش کتابخانه‌ای و روش تحلیل محتوایی، که نوعی تفسیر قرآن به قرآن است، انجام گرفته است. نتایج نشان می‌دهد که کلمه عفو، به­ معنای "نگرفتن انتقام دربرابر خطای دیگران توسط شخص قادری که حق انتقام گرفتن را دارد"، نزدیک‌ترین معنا با کلمه بخشش را دارد. هر دو دیدگاه بر تأثیر عفو در ایجاد صلح، افزایش بهزیستی روانی و رضایت از زندگی تأکید دارند. اما در قرآن کریم، علاوه بر بیان روابط بخشش با متغیرهای دیگر، فضل را علت بخشش می‌داند و عفو کردن را مشروط به شرایطی کرده است و همچنین با جهت‌گیری اخروی، بیشترین انگیزه انجام بخشش را در معتقدان به خود ایجاد می‌کند.