جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

آستان قدس رضوی به عنوان یک قطب مذهبی مهم در مطالعات تاریخ ایران و تاریخ محلی خراسان جایگاه ویژه ای دارد. در ساختار تشکیلاتی این نهاد مذهبی، منصب تولیت بالاترین مقام به شمار می آید. در کنار این منصب، مناصب دیگری چون نایب التولیه، قائم مقام التولیه و ناظر آستانه وجود دارد که صاحبان این مناصب کارگزاران اصلی آستانه اند. بر اساس منابع و اسناد، منصب تولیت در ادوار قبل از دوران صفوی- از همان قرون اولیه پس از شهادت امام رضا (ع)- تحت عنوان نقیب یا نقبا وجود داشته و افرادی از سادات موسوی و رضوی که از نسل امام رضا (ع) بودند با تصدی منصب نقابت، بر امور آستانه نظارت می کرده اند. این منصب از دوران صفوی با عنوان متولی تغییر نام داده و در دوره قاجار تحت عنوان نایب التولیه ادامه ی حیات می دهد و موقعیت متولی در مقایسه با دوره های قبل، تغییر می کند. این تغییر به دلیل موقعیت سیاسی و مشاغل حکومتی است که متولی قبل از عهده دار شدن منصب تولیت برعهده داشته است. مسائلی چون شیوه های انتصاب متولیان، کارکردها و وظایف و عوامل متعددی بر افزایش حوزه ی اقتدار متولیان تأثیرگذارده است. شاید بتوان مهمترین عامل را در نحوه ی تعاملات این منصب با حکومت مرکزی و والیان خراسان جستجو کرد. در رساله ی حاضر تلاش شده به بررسی سیر تطور، نحوه ی انتصاب و کارکردهای منصب تولیت پرداخته شود. در کنار این مباحث تعاملات این منصب با والیان خراسان و حکومت مرکزی نیز مورد بحث قرار گرفته و در انتها عوامل تأثیرگذار بر این منصب مورد تحلیل واقع شده است.روش مورد استفاده برای انجام این پژوهش از نوع روش تحقیق تاریخی است. برای جمع آوری اطلاعات از منابع کتابخانه ای و اسناد موجود در مراکز اسنادی کشور بهره گرفته شده است.

در تاریخ تمدن اسلامی، شهر مشهد یکی از شهرهای مقدس به حساب می آید که تاریخ خاص خود را داراست. بخشی از پایه های تاریخ نگاری این شهر مبتنی بر آثار معماری موجود در حرم رضوی است. یکی از مهم ترین این آثار معماری، کتیبه هایی است معروف به خشت های سلطان سنجری که منسوب به عصر سلطان سنجر سلجوقی است. مسئله ی این تحقیق آن است که مورخان تاریخ ایران دوره اسلامی در عصر صفوی و قاجاری، به خاطر گرایش های شیعی تلاش داشته اند پیشینه ی هویت شهری مشهد را در نسبتی مستقیم با احداث آثار مرتبط با حرم رضوی تعریف نمانید؛ اما به نظر می رسد همین امر منجر به انحراف آنها از واقع نگری در مورد دوره ی احداث کتیبه های سنجری شده است. به طوری که بر اساس شواهد گرد آوری شده در این مقاله و بر اساس روش تاریخ تحلیلی، بنای کتیبه های سنجری به دوره ی سلطان محمد خوارزمشاه تعلق دارد، و نه سلطان سنجر سلجوقی. این مقاله تلاشی در راستای بازنگری انتقادی در یکی از منابع اسنادی تاریخ نگاری حرم رضوی و شهر مشهد، به نام کتیبه های سنجری است. دستاورد این تحقیق آن بوده است که کتیبه های سنجری، بر خلاف آنچه که در متون تاریخ نگاری متأخر در عهد قاجاری آمده است در دوران سلطان محمد خوارزمشاه ساخته شده اند.

بارگاه رضوی از سده سوم قمری تا کنون، کانون توجه امت اسلامی اعم از شیعه و سنی بوده است، به ویژه علمای اهل سنت و پیروان آنان، پیوسته جهت عرض ارادت و طلب حاجت و شفای امراض به زیارت آن حضرت شتافته و به آن پیشوا توسل می جستند. این در حالی است که با بیان تفکرات و فتاوای ابن تیمیه و پیروانش چون محمد بن عبدالوهاب، زیارت قبور انبیا و صالحین و توسل به آنان حرام و شرک دانسته شده و زیارت کنندگان و متوسلین به آنان را قبریون و حجریون نامیدند و با جلوه دادن زیارت و توسل از اختصاصات شیعه، و ادعای فقدان چنین اعتقادی در میان اهل سنت و نه علما، سعی در ایجاد دوگانگی اعتقادی و رفتاری میان شیعه و سنی دارند. پژوهش حاضر در صدد تبیین فضیلت زیارت امام رضا در منابع اهل سنت و پیروان آنان و نیز نقد تفکرات و باورهای وهابیت در مساله زیارت و توسل، بر اساس منابع معتبر و درجه اول اهل سنت است که نتیجه آن اتحاد بیش از پیش مسلممین خواهد شد.

مجموعه بناهای مذهبی حضرت معصومه همانند دیگر بناهای مذهبی ایران از شکوه و عظمت خاصی برخورداراست. حضرت معصومه (س) خواهر گرامی امام هشتم شیعیان امام رضا (ع) حدود سال 200 هجری برای دیدار برادر گرامی که در خراسان اقامت داشتند عازم مشهد می گردند. مسافرت حضرت معصومه در مکانی بین جاده قم - ساوه به علت کسالت نیمه تمام می ماند و سرانجام در شهر قم دعوت حق را لبیک می گویند. مقبره حضرت معصومه (س) در طی هزار سال به علت علاقه شیعیان مورد بازسازی و مرمت قرار گرفت و بناهای دیگری به آن افزوده شد. به طوری که امروزه همانند دیگر مجموعه های مذهبی مانند نجف-کربلا و مشهد از اهمیت خاصی برخوردار است. لازم به یادآوری است که در شماره گذشته مجله دانشکده ادبیات روندشکل گیری مجموعه مذهبی حضرت رضا (ع) برادر گرامی آن حضرت (س) اجمالا مورد بررسی قرار گرفت.

قاضی سید نوالله مرعشی شوشتری از علمای مشهور قرن دهم و یازدهم هجری در سال 956 هجری قمری در شوشتر متولد گردید. تحصیلات خود را در شهر شوشتر شروع و در مشهد مقدس تکمیل نمود و سپس به هندوستان مهاجرت کرد و از طرف سلطان هند محمد جلال الدین اکبر قاضی القضاة گردید و بدین مناسبت به قاضی شهرت یافت. در سال 1019 هجری قمری با سعایت حسودان در سن حدود هفتاد سالگی شهید شد و در آگرا (از ایالت اتو پردیش هند) مدفون گردید. قاضی سیدنورالله در جهان اسلام به فضل و کمال و تقوا شهرت دارد. قاضی سید نورالله پیشوائی موفق، عالمی مؤید، ادیبی گرانقدر، فقیهی بارع و مورخی امین بود. در علوم عقلی و نقلی متبحر و در مناظره، بحث و تحقیق مهارت داشت. بیش از یکصد و چهل جلد کتاب و رساله از او به جای مانده و اشعار عربی و فارسی نغزی سروده است.

امروزه در ارتباط با موضوع توسعه اجتماعی و فرهنگی، مساله کیفیت زندگی و میزان رضایت افراد از ابعاد و جنبه های مختلف شان اهمیت فراوانی یافته است. توسعه اجتماعی از یک طرف میزان رفاه و برخورداری افراد را بالا می برد از سوی دیگر نقش بارزی در ارتقاء سطح زندگی شهروندان دارد. هدف از این پژوهش بررسی تاثیر برخی عوامل اجتماعی بر کیفیت زندگی زنان بر اساس پرسشنامه سازمان جهانی بهداشت در شهر مشهد می باشد. پژوهش حاضر در سال 1393 بر اساس روش پیمایشی در بین زنان 15 تا 45 ساله کلان شهر مشهد با توجه به حجم نمونه 391 نفر بر اساس فرمول کوکران و نمونه گیری تصادفی ساده و خوشه ای در مناطق شهری مشهد به انجام رسیده است. آلفای کرانباخ (70%) می باشد. این تحقیق با توجه به تحقیقات انجام شده در این زمینه شاخص سلامت همگانی زنان کلان شهر مشهد بیشترین اهمیت را داشته، مشکلات روحی بیشترین دغدغه زنان بوده و متاسفانه میانگین مقیاس های مربوطه از حد متوسط پایین بوده است. نتایج آزمون همبستگی نشان داد که بین کیفیت زندگی و سرمایه اجتماعی (r=0.54)، پایگاه اجتماعی (r=0.53)، سن (r=0.51)، وضعیت تاهل (r=0.40)، سطح تحصیلات (r=0.32)، وضعیت اشتغال (r=0.25) به ترتیب بیشترین اثر را بر کیفیت زندگی زنان جامعه مورد مطالعه دارد. بر این اساس تشویق به مشارکت اجتماعی، ارائه تسهیلات سلامت عمومی، روانی و اجتماعی،گسترش خدمات مشاوره ای، توانمندسازی خلاقیت ها، حمایت و ترویج کارگاه های خوداشتغالی خانگی، تشویق به تحصیلات عالیه، ارتقاء شاخص های سرمایه اجتماعی و امنیت اجتماعی، افزایش سرانه فضاهای فراغتی و ... را مورد برنامه ریزی قرار دهند.

مسجد یکی از مهم ترین عناصر معماری دین اسلام محسوب می شود و مسلمانان صدر اسلام از آن نه تنها به عنوان مکان عبادت، بلکه از آن به عنوان مهم ترین مرکز تجمع و حل و فصل مسایل جامعه نیز استفاده می کردند. مسجد به مرور زمان به محلی برای تجلی محتوا و روح اسلام بدل شد، چرا که هنرمندان می توانستند با هنرهایی چون خوشنویسی، نقاشی، کاشی کاری و غیره به تزیین آن بپردازند.از دیگر سو، قرآن کریم به عنوان منبع الهام بخش هنرمندان بوده و آیات قرآنی بهترین آموزه ی اخلاقی و اسلامی به شمار می آیند که می تواند در مسجد برای متذکر کردن مردم مورد استفاده قرار گیرند. لذا آیات قرآنی و تزییناتی چون اسلیمی های گیاهی و نقوش هندسی با هم در آمیختند و زیباترین و تفکر برانگیزترین آثار هنری را در مساجدی چون گوهرشاد مشهد و مصلی گوهرشاد هرات به نمایش گذاشتند.بررسی دو مسجد گوهرشاد در هرات و مشهد، نشان می دهد که مسجد گوهرشاد مشهد از کاشی های معرق، معقلی و آجر به طور همزمان استفاده شده و رنگ آبی لاجوردی بیشترین کاربرد را داشته است. خط ثلث و نستعلیق به تزیینات مسجد شکل متفاوتی را بخشیده است. در مجموعه گوهرشاد هرات خط کوفی، نستعلیق و معقلی بیشترین کاربرد را داشته است و سورای فتح، واقعه و آیت الکرسی از جمله سورای مشترک دو مکان بوده است. به نظر می رسدغنای تزیینات این دو مجموعه دارای اشتراکاتی بوده است اما غنای تزیینی و کتیبه های قرآنی مسجد گوهرشاد بیشتر از مصلی گوهرشاد هرات است. روش تحقیق این نوشتار تحلیلی و توصیفی و ابزار گردآوری اطلاعات کتابخانه ای و میدانی است.اهداف مقاله:1- شناخت مضامین، مفاهیم و خطوط به کاررفته در دو مجموعه گوهرشاد مشهد و هرات.2- دستیابی به تفاوت ها و شباهت تزیینی و مضمونی خطوط دو مجموعه.

دولت صفوی، در پی تحقق آرمانشهرهایی بوده که ریشه در باورها و اعتقادات اسلامی داشته است. گذشته تاریخی شهرهای صفوی گویای اهمیت آنها به عنوان مکانهایی جهت تجسم سمبل ها و نمادهاست؛ سمبل هایی که علاوه بر تداعی مفاهیم اعتقادی، نمایش دهنده قدرت دولت حاکمه و نمادهایی هویت دهنده به شهر بوده اند. در تاریخ شهرسازی صفوی، ازجمله عناصر نمادین، خیابان (چهارباغ)های عریض و مستقیمی است که از عناصر اصلی توسعه و بهسازی شهرها در این عصر بوده اند. در سابقه تاریخی شهر مشهد نیز به احداث خیابان چهارباغ در زمان شاه عباس صفوی و به منظور بهسازی شهر اشاره شده است که در این مقاله به تفصیل به این مهم پرداخته خواهد شد. بخش ابتدایی این مقاله به توضیح درباره سابقه تاریخی شهر مشهد، بخصوص در عصر صفوی، و همچنین جایگاه منحصر به فرد حرم مطهر در شهرسازی این شهر اختصاص دارد. این مقاله سپس با تکیه به برخی اسناد تاریخی و مطالعات تحلیلی، به تاریخ، چگونگی احداث و همچنین ساختار و ویژگیهای کالبدی، عملکردی و ذهنی خیابان چهارباغ شهر مشهد اشاره می نماید. قسمت بعدی مقاله به بررسی میزان تشابه خیابان چهارباغ شهر مشهد با چهارباغ اصفهان می پردازد. نتیجه گیری این مقاله گویای تشابه خیابان چهارباغ شهر مشهد و چهارباغ اصفهان در پیروی از اصول واحدی است که متناسب با شرایط مکان و عناصر موجود در سایت به کار گرفته شده اند.

این رساله پژوهشی است درباره مدارس دوره تیموری استان خراسان با بررسی و معرفی پیشینه و سابقه تاریخی مراکز آموزشی ایران.وجود خط در دوره ماد حاکی از وجود مراکز آموزشی است که احتمالا" در آتشکده‌ها بوده است .در دوره هخامنشیان داریوش در شهر سائیس در کنار معبد نیت و در شهرهای آسیای صغیر بورسیپا، میلت وارخویی دانشکده‌هایی تاسیس کرد.از دوره اشکانیان آثار زیادی بدست نیامده است اما از آنجا که اشکانیان به هخامنشیان تاسی می‌کرده‌اند، احتمالا" مانند آنان مراکز آموزشی داشته‌اند و آثار ادبی باقی مانده از این دوره گویایی این مطلب می‌باشد.در دوره ساسانیان مراکزی منضم به آتشکده‌ها و نیز در نزدیکی قصرشاهی مدارسی به نام فرهنگستان وجود داشته، همچنین در دو شهر "رها" و "نصیبین" مدارسی تاسیس شده بود.پیشرفته‌ترین مرکز آموزشی این دوره دانشگاه معروف جندی‌شاپور است .ظهور دین مبین اسلام تحولی شگرف در زندگی بشر ایجاد کرد و کسب علم را بر همه واجب نمود، در این زمان مساجد به عنوان اولین کانونهای نیایش و آموزش ساخته شدند.بتدریج که جامعه مسلمین گسترش یافت ، مسایل جدیدی مطرح گردید در این هنگام مساجد پاسخگوی امور آموزشی بنودند، بنابراین مکانی را می‌طلبید که اختصاص به امر آموزش داشته باشد بدین گونه مدارس اولیه به وجود آمدند.در ایران از اواخر قرن سوم و اوایل قرن چهارم هجری در شهرهای آمل، نیشاپور و ری اولین مدارس به وجود آمدند همچنین در ناحیه شرق ایران به ویژه شهر نیشابور مدارس زیادی تاسیس گردید.در زمان حمله مغول بسیاری از آنها ویران شد، اما بعد از برقراری آرامش ، مدرسه‌سازی رونق گرفت و تا زمان تیموریان ادامه یافت .در زمان جانشینان تیمور به ویژه شاهرخ، مدارس زیادی در شهرهای هرات ، سمرقند، مشهد، خواف ، تربت جام و...تاسیس گردید.از جمله می‌توان از مدارس دودر، پریزاد، غیاثیه و...نام برد که درحال حاضر در استان خراسان پابرجا هستند.این بناها از جهت شیوه معماری و آریگان شبیه به هم می‌باشند.مدرسه غیاثیه دارای ویژگی خاص می‌باشد.نقشه این مدرسه دارای تقارن انعکاسی بوده و این تقارن در تزئینات خارجی ضلع ورودی مدرسه قابل مشاهده است .اکثر قسمتهای مدارس نامبرده دارای تزئینات بسیار زیبای گچبری، کاشیکاری معرق، تلفیق آجر و کاشی و کتیبه می‌باشد متن آنها آیات قرآن، اسماء مبارک و عبارت‌الملک لله می‌باشد.روح معنوی حاکم بر این مدارس به هنرمند اجازه تمثیل نگاری نداده است و بیشتر، نقوش هندسی و گل و بوته به کار رفته است .چشمگیرترین ویژگی این بناها کتیبه‌های آنها می‌باشد.مشخصات مدارس و کتیبه‌های آنها در جداولی تقسیم‌بندی گردیده و نتایج حاصل به صورت نمودارهایی ترسیم گردیده است .مطالعه این نمودارها اطلاعات جدیدی در مورد میزان استفاده از انواع خطوط، آیات ، محل به کار رفتن کتیبه‌ها، رنگ خط، رنگ و تزئینات زمینه، ارائه می‌دهد.این روش برای اولین بار در مطالعات باستان‌شناسی مورد استفاده قرار گرفته است .

هدف اصلی این پژوهش بررسی تأثیر باورهای معرفت شناختی بر جهت گیری های برنامه درسی است. برای این منظور دو نمونه شامل 271 نفر از معلمان مقطع متوسطه شهر مشهد و 38 نفر از دست اندر کاران وکارشناسان دفتر برنامه ریزی و تألیف کتب درسی، پرسشنامه های جهت گیری های برنامه درسی و باورهای معرفت شناختی را تکمیل نمودند. روش این پژوهش کمی غیر آزمایشی تبیینی مقطعی است. یافته های این پژوهش نشان می دهد که در باورهای معرفت شناختی و جهت گیری های برنامه درسی بین معلمان و دست اندرکاران تفاوت معناداری وجود دارد: معلمان به طور معناداری در مقایسه با دست اندرکاران گرایش بیشتری به باورهای خام دارند . هم چنین میانگین نمره جهت گیری های برنامه درسی معلمان به جز در جهت گیری انسان گرایی به طور معناداری از دست اندرکاران بیشتر است. اجرای آزمون تجزیه و تحلیل واریانس چند متغیره نشان می دهد که تفاوت معناداری بین افراد با باورهای خام و پیچیده، در خصوص جهت گیری های برنامه درسی وجود دارد؛ بدین صورت که افراد با باورهای خام تمایل بیشتری به جهت گیری عقل گرایی آکادمیک و رفتاری دارند و افراد با باورهای پیچیده گرایش بیشتری به جهت گیری فرایندهای شناختی دارند. تفاوت معناداری بین دو گروه باورهای خام و پیچیده در سایر جهت گیری ها مشاهده نشد.