جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ترجمه ماشینی: مطالعه کلاسیک مایکل کوک، امر به حق (معروف) و نهی از باطل (منکر) در اندیشه اسلامی (کمبریج، 2001)، دستور اسلام را برای منع از اعمال خلاف منعکس می کند. این کتاب یک بررسی کوتاه و قابل دسترس از همان مطالب است. کوک با استفاده از تاریخ اسلام برای نشان دادن استدلال خود، پیچیدگی های موضوع را با نشان دادن اینکه چگونه گذشته از زمان حال خبر می دهد، آشکار می کند. هسته اصلی کتاب پیام مهمی در مورد ارزش های سنت های اسلامی و ارتباط آنها در دنیای مدرن است.

تنها اثر مایکل کوک، اسلام پژوه غربی، که به فارسی ترجمه شده، کتاب امر به معروف و نهی از منکر در اندیشه اسلامی» است که این اثر به دلیل وسعت مراجعه به منابع و دامنه تحقیق، از اهمیت خاصی برخوردار است. اینک فصول و بخش هایی از این کتاب، از نظرتان می گذرد. بحث امر به معروف و نهی از منکر، از دیرباز مورد توجّه فقیهان و پژوهشگران تمام فرقه های اسلامی بوده و از نظر وحی و عقل، بر وجوب آن تأکید بسیار شده است. مایکل کوک، مورّخ، اسلام شناس و استاد دانشگاه پرینستون، در سال 1940 م در انگلستان به دنیا آمد. وی در دانشگاه کمبریج، به آموختن تاریخ انگلستان و اروپا پرداخت و علاوه بر زبان های رسمی اروپایی و عربی، زبان های فارسی و ترکی را نیز فرا گرفت. آثار این نویسنده انگلیسی، بیشتر در زمینه تفسیر، فقه، حدیث و تاریخ اسلام است. دانشجویانی از مذاهب و ملّیت های متفاوت، پایان نامه دوره دکتری خود را در رشته های مختلف اسلام شناسی، با راهنمایی او نوشته و روش دستیابی به منابع اصیل اسلامی را از او آموخته اند. این پژوهشگر علوم اسلامی، پس از آگاه شدن از واقعه تعرّض به یک زن در یکی از ایستگاه های قطار شهری شیکاگو در منظر عام و بی تفاوتی مردم و پلیس نسبت به این گونه حوادث، می گوید: آدمی نمی تواند فقط در کناری بایستد و ببیند زنی در منظر عام، مورد تجاوز قرار می گیرد. ما احساس می کنیم، به نوعی وظیفه داریم علاوه بر آن که خود باید به شایستگی رفتار کنیم، دیگران را نیز از ارتکاب کارهای کاملاً ناپسند نسبت به همنوعان خود، باز داریم». و در ادامه آن می افزاید: ما در زندگی روزمره، نامی برای این وظیفه نداریم. حقوقدانان و فیلسوفان ما بحث هایی دارند که وظیفه ای برای امداد وجود دارد، امّا این بحث، مهجورتر از آن است که به عنوان فرهنگ ما توصیف شود. اسلام، برعکس، نام و تعالیم ویژه ای برای چنین وظیفه اخلاقی گسترده دارد و نام آن، امر به معروف و نهی از منکر است». و سپس می گوید: من چیزی در این مورد نمی دانستم تا این که ضمن تحقیقات اسلامی خود، از آن آگاه شدم». مایکل کوک، با انگیزه شناخت این وظیفه در اسلام، پژوهش های خود را آغاز می کند و با صبر و حوصله بسیار و با مراجعه به حدود 1700 کتاب و مقاله اسلامی و با مشورت با بسیاری از اسلام شناسان و مسلمانان، از جمله آیة الله حسین مدرس، و با بیش از دوازده سال کار مداوم و استفاده از فرصت های مطالعاتی و بررسی های علمی، موفّق به نوشتن این کتاب می شود که شاید مفصل ترین کتابی باشد که تا کنون در این زمینه نوشته شده است. البته با نگاهی به فهرست مطالب این دو جلد و پیش گفتار نویسنده، دامنه کار و وسعت مطالبی که مورد بحث قرار گرفته است، به خوبی آشکار می شود. جلد اول، شامل دوازده فصل است که در 538 صفحه، به: نگرش بر آیات قرآن و احادیث امر به معروف و نهی از منکر، کتاب های نوشته شده در این باره، سیره مسلمانان صدر اسلام، و باورهای مکتب معتزلی، زیدیه و دیگر فرقه های اسلامی، می پردازد. نویسنده، در جلد دوم، در هشت فصل (61 صفحه)، به: امر به معروف و نهی از منکر نزد شافعیان، مالکیان، اباضیه و غزالی، بازنگری اسلام نخستین، تحوّلات جدید اسلامی، سرچشمه ها و سنجش ها، و تفاوت امداد» و امر به معروف و نهی از منکر، پرداخته است. کتاب امر به معروف و نهی از منکر در اندیشه اسلامی» مایکل کوک، به همّت بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی، در دو جلد سخت (گالینگور)، با شمارگان هزار نسخه، در بهار سال 1384 چاپ و روانه بازار نشر شد. (نویسنده : روح الله مهپور/مجله محدث/ بهمن و اسفند 1386، شماره 15 و 16/ به نقل از حوزه نت)

تنها اثر مایکل کوک، اسلام پژوه غربی، که به فارسی ترجمه شده، کتاب امر به معروف و نهی از منکر در اندیشه اسلامی» است که این اثر به دلیل وسعت مراجعه به منابع و دامنه تحقیق، از اهمیت خاصی برخوردار است. اینک فصول و بخش هایی از این کتاب، از نظرتان می گذرد. بحث امر به معروف و نهی از منکر، از دیرباز مورد توجّه فقیهان و پژوهشگران تمام فرقه های اسلامی بوده و از نظر وحی و عقل، بر وجوب آن تأکید بسیار شده است. مایکل کوک، مورّخ، اسلام شناس و استاد دانشگاه پرینستون، در سال 1940 م در انگلستان به دنیا آمد. وی در دانشگاه کمبریج، به آموختن تاریخ انگلستان و اروپا پرداخت و علاوه بر زبان های رسمی اروپایی و عربی، زبان های فارسی و ترکی را نیز فرا گرفت. آثار این نویسنده انگلیسی، بیشتر در زمینه تفسیر، فقه، حدیث و تاریخ اسلام است. دانشجویانی از مذاهب و ملّیت های متفاوت، پایان نامه دوره دکتری خود را در رشته های مختلف اسلام شناسی، با راهنمایی او نوشته و روش دستیابی به منابع اصیل اسلامی را از او آموخته اند. این پژوهشگر علوم اسلامی، پس از آگاه شدن از واقعه تعرّض به یک زن در یکی از ایستگاه های قطار شهری شیکاگو در منظر عام و بی تفاوتی مردم و پلیس نسبت به این گونه حوادث، می گوید: آدمی نمی تواند فقط در کناری بایستد و ببیند زنی در منظر عام، مورد تجاوز قرار می گیرد. ما احساس می کنیم، به نوعی وظیفه داریم علاوه بر آن که خود باید به شایستگی رفتار کنیم، دیگران را نیز از ارتکاب کارهای کاملاً ناپسند نسبت به همنوعان خود، باز داریم». و در ادامه آن می افزاید: ما در زندگی روزمره، نامی برای این وظیفه نداریم. حقوقدانان و فیلسوفان ما بحث هایی دارند که وظیفه ای برای امداد وجود دارد، امّا این بحث، مهجورتر از آن است که به عنوان فرهنگ ما توصیف شود. اسلام، برعکس، نام و تعالیم ویژه ای برای چنین وظیفه اخلاقی گسترده دارد و نام آن، امر به معروف و نهی از منکر است». و سپس می گوید: من چیزی در این مورد نمی دانستم تا این که ضمن تحقیقات اسلامی خود، از آن آگاه شدم». مایکل کوک، با انگیزه شناخت این وظیفه در اسلام، پژوهش های خود را آغاز می کند و با صبر و حوصله بسیار و با مراجعه به حدود 1700 کتاب و مقاله اسلامی و با مشورت با بسیاری از اسلام شناسان و مسلمانان، از جمله آیة الله حسین مدرس، و با بیش از دوازده سال کار مداوم و استفاده از فرصت های مطالعاتی و بررسی های علمی، موفّق به نوشتن این کتاب می شود که شاید مفصل ترین کتابی باشد که تا کنون در این زمینه نوشته شده است. البته با نگاهی به فهرست مطالب این دو جلد و پیش گفتار نویسنده، دامنه کار و وسعت مطالبی که مورد بحث قرار گرفته است، به خوبی آشکار می شود. جلد اول، شامل دوازده فصل است که در 538 صفحه، به: نگرش بر آیات قرآن و احادیث امر به معروف و نهی از منکر، کتاب های نوشته شده در این باره، سیره مسلمانان صدر اسلام، و باورهای مکتب معتزلی، زیدیه و دیگر فرقه های اسلامی، می پردازد. نویسنده، در جلد دوم، در هشت فصل (61 صفحه)، به: امر به معروف و نهی از منکر نزد شافعیان، مالکیان، اباضیه و غزالی، بازنگری اسلام نخستین، تحوّلات جدید اسلامی، سرچشمه ها و سنجش ها، و تفاوت امداد» و امر به معروف و نهی از منکر، پرداخته است. کتاب امر به معروف و نهی از منکر در اندیشه اسلامی» مایکل کوک، به همّت بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی، در دو جلد سخت (گالینگور)، با شمارگان هزار نسخه، در بهار سال 1384 چاپ و روانه بازار نشر شد. (نویسنده : روح الله مهپور/مجله محدث/ بهمن و اسفند 1386، شماره 15 و 16/ به نقل از حوزه نت)

نظارت در نظام اسلامی و منابع دینی از جایگاهی عالی برخوردار است و منابع اسلامی در این مبحث آموزه هایی روشن و کاربردی دارد، همچنان که نظارت عمومی و مسوولیت همگانی از تکالیف دینی و وظایف عامه مردم و حقوق عمومی آن ها است که رابطه و تعامل تنگاتنگی با فریضه امربه معروف و نهی ازمنکر دارد. با توجه به این اهمیت، موضوع اصلی در نوشتار حاضر اهداف و کارکردهای نظام نظارتی در نظام سیاسی اسلام است و تلاش شده تا حد مقدور با استناد به آیات الهی و روایات، به گونه ای مستند تبین و گستردگی، متعالی و مترقی بودن این اهداف و کارکردها از جوانب مختلف دینی، سیاسی، اجتماعی و ... اثبات شود.

از صدر اسلام تاکنون، برخی اندیشمندان بر این بوده اند که امر به معروف و نهی از منکر، وظیفه ای فردی است و مانند بسیاری تکالیف و احکام الهی، بر فرد مسلمان واجدالشرایط واجب است. در این دیدگاه، شرایط و مقتضیات زمان و مکان، کمتر موثر است و حکومت دینی و اسلامی وظیفه خاصی ندارد. دیدگاه دیگر، امر به معروف و نهی از منکر را افزون بر وظیفه فردی، موضوعی اجتماعی و حکومتی می داند. بر مبنای نگرش دوم، توسعه فرهنگ شریعت مدار و ایجاد زمینه ها و بسترهای گسترش آن، فراهم آوردن سازو کار مناسب و بسیاری دیگر از مولفه های مدیریت سیاسی خرد و کلان، در نظام دین بنیان مطرح می گردد. یکی از خرده نظام های مهم که باید در طراحی هر سیستم، مد نظر قرارگیرد، نظام، پایش و نظارت بوده، اساسا شکل گیری، ثبات، تداوم و پویایی هر نظامی، به آن وابسته است. این مقاله، در صدد است که به موجب حدیث شریف، امر به معروف و نهی از منکر را یک نظام نظارت همگانی در مدیریت جامعه دین بنیان معرفی نماید که رسالت اجرای شرایع الهی و ایجاد جامعه و حکومت اسلامی و تضمین تحقق اهداف آن را بر عهده دارد. با چنین پیش فرضی، نمونه ای را از مجموعه آرای فقهی و نظریه های اندیشمندان اسلامی می پیماییم، و در پایان، با رویکردی استراتژیک از «است» های توصیفی حاصل شده از آن، «باید» های تجویزی و سپس راهبردهای نظارت همگانی را در نظام اسلامی به دست می آوریم.

نظارت از موضوعات بسیار مهم در کلیه نظام های سیاسی و مدیریتی است و با توجه به این اهمیت، در این نوشتار تلاش شده است با تامل در آیات قرآنی و سیره نبوی در این باره، جایگاه و مبانی نظارت و ویژگی های آن در نظام سیاسی و اندیشه علوی پژوهش شود و این مدعا اثبات شود که در اندیشه و نظام علوی به مفهوم با اهمیت نظارت در ذیل موضوع امر به معروف و نهی از منکر توجه بسیار شده است و برای انجام کنترل ها و بازرسی های سیاسی و اجتماعی از دو ساز و کار لازم و ملزوم نظارت درونی و بیرونی در تحدید و کنترل قدرت بهره گیری می شده است.

در میان فرقه های مختلف اسلامی از لحاظ نظری رویکردهای متنوعی نسبت به اصل امر به معروف و نهی از منکر وجود داشته است. در این میان رویکرد صوفیه نسبت به دیگران از گوناگونی خاصی برخوردار است. این نوشتار بر آن است نشان دهد صوفیان نه تنها نسبت به این اصل بی اعتنا نبوده بلکه سه رویکرد نظری کاملا متفاوت نیز در مواجهه با آن داشته اند. عده ای با همان دید فقهی به این اصل می نگریسته و عده ای به مساله از جنبه اخلاقی پرداخته اند و عده ای دیگر رویکردی کاملا عرفانی را در پیش گرفته اند. نگاه اخلاقی و نیز عرفانی صوفیان یکی از عواملی بوده است که آن ها را در نزد متشرعه که با دیدی صرفا فقهی به این اصل می نگریسته اند «تارک امر به معروف» جلوه گر ساخته است.

در این تحقیق طی دو فصل عوامل حیات و سقوط تمدن ها با تکیه بر آیات قرآن بررسی شده است. در فصل اول کلیاتی از بحث از جمله مفهوم شناسی تمدن، حیات، سقوط و سنّت آمده است. در فصل دوم عوامل حیات و سقوط تمدن ها به این شرح برشمرده شده است: تحول مثبت جامعه از درون، دین و آیین و قوانین آن، رهبری، اتحاد، دفاع، امر به معروف و نهی از منکر، عدالت و ظلم، دوری از اسراف، شکر و کفران نعمت.

این پایان نامه در چهار فصل عزت و ذلت اجتماعی را با تکیه بر آیات قرآن بررسی کرده است. در فصل اول کلیاتی از بحث نظیر مفهوم شناسی عزت و ذلت و اجتماع در لغت و قرآن آمده است. در فصل دوم با عنوان عزت اجتماعی از مظاهر عزت اجتماعی نظیر امنیت، استقلال، آزادی، اقتدا و اخوت دینی و عوامل عزت اجتماعی مانند ایمان به خدا، تقوا، امر به معروف و نهی از منکر، جهاد، حاکمیت الهی، عدالت اجتماعی، اتحاد و علم بحث شده است. در فصل سوم ذیل عنوان ذلت اجتماعی از مظاهر ذلت اجتماعی چون ناامنی، وابستگی و اسارت و عوامل ذلت اجتماعی مثل کفر، تفرقه، اختلاف شدید طبقاتی، حاکمیت طاغوت، فسق، ظلم، پیمان شکنی و سستی در دفاع از ارزش ها سخن رفته است. در فصل چهارم خلاصه و نتایج مباحث آمده است.

نویسنده در تحقیق حاضر به این نتیجه رسیده است که تمدنی که از این ویژگیها برخوردار باشد، جاوید خواهد ماند: از توحید شروع شده و در توحید رشد نماید، در آن مردم بر سرنوشت خود حاکم باشند، ثروت در انحصار قشر خاصی نباشد، تشکیلات بر اساس عدالت باشد، قانونی که عدالت را تثبیت کند، وجود داشته باشد؛ نیروی تفکر جامعه فعال باشد، علم و ایمان و کار همگام باشد، عواملی چون اختلاف، رفاه طلبی، شرک، امر به معروف و نهی از منکر، جهل و نادانی، تفرقه و دوگانگی، تهاون و سستی در دفاع، عدم اطاعت از رهبری، ظلم پذیری، تقلید کورکورانه، عدم درک صحیح از دین، مفاسد اخلاقی از عوامل سقوط تمدنها است.