جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

شرح و بررسی منطق ابن‌سینا از کتاب "اشارات" ایشان است. در این اثر به شرح مباحث منطقی نهج اول و دوم از کتاب مذکور پرداخته شده و مهمترین مباحث مربوط به علم منطق و ماهیت آن و چیستی مباحث منطقی، زبان‌شناسی، دلالت زبانی و برخی دیگر از قواعد علم منطق بیان شده است. در ابتدای این اثر به بحث در مورد چیستی، چرایی و ضرورت علم منطق پرداخته شده و پس از آن چگونگی پیدایش علم زبان‌شناسی و شاخه‌های دیگر از منطق بیان شده است. در ادامه به بحث در مورد دلالات پرداخته شده و مباحثی همچون: کلی و جزئی، مفرد و رکب، ذاتی و عرضی، انواع کلی (کلیات خمس) اعم از جنس، نوع، فصلف عرض عام و عرض خاص، انواع حد و تعریف، ماهیت و اسیب‌شناسی تعریف منطق بیان شده است. نویسنده این مطالب را با استناد به مباحث منطقی نهج اول و دوم از کتاب "اشارات" ابن‌سینا بیان نموده و آن‌ها را شرح نموده است.

اگرچه درحکمت سینوی فقط برای اضافه وجودی غیرمستقل در نظر گرفته میشود، اما نسبتها نیز خصوصیت‌هایی مشابه با اضافه دارند. از نظر ابنسینا نسبت به معنای اعمّش هر گونه ربط بین دو طرف است. این نسبت در خارج، سبب تحقّق اعراض نسبی می‌شود؛ و اما در ذهن، نسبت، به علاقهای اطلاق میشود که مقولات نسبی لازم دارند. وقتی این نسبت (علاقه) از جهت خود نسبت ملاحظه گردد، به ناچار هر دو طرف، از جهت همین نسبت، نه از جهت ذاتشان، مورد نظر است و در این صورت چیزی جز اضافه نیست، ولی وقتی این علاقه فقط از یک طرف منظور شود، شامل شش مقولهی نسبی است و «نسبت» در یک معنای دیگر مختص به آنها می‌شود. از این معانی نسبت به دست میآید که در فلسفه ابنسینا نسبت همان وجود غیرمستقلی است که برای اضافه اثبات میشود. مقولاتی که متوقف بر چنین نسبتیاند، علاقهای را لازم دارند که به حسب این علاقه، تعقّلشان نیز در مقایسه با غیر به دست میآید. از چنین وجودی، مفاهیمی اضافی مانند خود نسبت و ربط انتزاع میشوند که از افراد اضافه به شمار میآیند و میتوان آنها را اضافه وجودی در مقابل اضافات ماهوی نامید.

كه در پنج فصل است. (محمد تقي دانش پژوه) [دانشگاه تهران 6/2414؛ نشريه 10/277؛ مجمع علمي 3/265]

شرور در طول تاریخ تفکر دینی و فلسفی چالش‌برانگیز بوده‌اند. در گذشته، اندیشمندان با تکیه بر شرور در قدرت، حکمت و عدالت خدا خدشه می‌کردند، در حالی که امروزه -به گفتۀ هانس کونگ- شر پناهگاه الحاد شده است. مسئلۀ شر دو گونه است: مسئلۀ منطقی شر و شر به منزلۀ قرینه‌ای علیه خداباوری. در مسئلۀ منطقی شر ادعا این است که وجود شرور با وجود خدایی که دارای علم، قدرت و خیرخواهی مطلق است سازگار نیست؛ در حالی‌ که در مسئلۀ دوم، شرور دلیلی در ردّ خداباوری انگاشته می‌شوند. این مقاله، در پی بررسی مسئلۀ نخست از دیدگاه ابن‌سینا است. از آنجا که این مسئله در فرهنگ اسلامی قدمت چندانی ندارد، ابن‌سینا آن را صریحاً بررسی نکرده است، اما چه‌ بسا بتوان از مضمون آرای او دربارۀ صفات خدا، نظرش را در این مسئله دریافت. در فلسفۀ ابن‌سینا، خدا فعلیت محض است که با جهان آفرینش رابطۀ ضروری علّی-معلولی دارد و از ویژگی‌های جسم و انسان منزه است. از همین رو، تصور او از صفات الهی با فهم عرفی فاصلۀ بسیار دارد. از دیدگاه ابن‌سینا، قدرت و ارادۀ خدا نه فقط مصداقاً، بلکه مفهوماً، عین علم خدا و محدود به جهان کنونی آفرینش است. بنابراین علم مطلق و قدرت مطلق خدا تنها موجودات این جهان را فرامی‌گیرد، نه جهان‌های ممکن بسیاری را که می‌توانیم فرض کنیم. همچنین خیرخواهی محض، هرچند زیبندۀ خداست، به اقتضای ماهیت جود که باید بدون هر گونه چشم‌داشتی باشد، افعال او را فراتر از قضاوت‌های اخلاقی قرار می‌دهد. بر این اساس اصولاً جایی برای طرح مسئلۀ منطقی شر در نظام اندیشه‌ای ابن‌سینا باقی نمی‌ماند و این مسئله منحل می‌گردد. روش تحقیق در این مقاله، به تناسب مسئلۀ آن، روش تحلیلی است.

بوعلی در اشارات آخرین یافته های طبیعی، فلسفی و عرفانی خود را به دقیق ترین وجه تبیین کرده است. این کتاب پس از نزدیک به هزار سال هنوز دارای قوت و ارزش علمی فراوان است. شرح ها و تعلیقه های بسیاری در طول تاریخ بر اشارات نگاشته شده است. ولی شاید دسترسی آسان به این شروح برای بسیاری ممکن نباشد.