جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نويسنده مي گويد يكي از برادران ديني سه سؤال از من كرد من هم بر طريقت اماميه جواب آنها را دادم و آن سه مسأله بدينقرار بودند: مساله اول: در نفي طريقه حكما و ابطال آن بايد دانست كه حق تعالي اگر مردم را در عقول خود كافي مي دانست اخبار و رسل براي ايشان نمي فرستاد؛ مسأله ثانيه: طريقه مجتهدين و اخبارين را سؤال فرموده بودند ازين بابت؛ مسأله ثالثه: از حقيقت طريقه صوفيه و فقها سؤال كرده بودند (عبدالله انوار) [الذريعة 12/243؛ ملي 4/476؛ مركز مطالعات و تحقيقات اسلامي 1/171؛ ]

رساله كوتاهي است كه مجلسي در پاسخ شخصي نگاشته و در آن نظر خود را درباره سه مسئله (1- طريقه حكما و حقيقت بطلان آن 2- طريقه مجتهدين 3- طريقه صوفيه) بيان كرده است. اندرزي است كه مجلسي در پاسخ مرد عزيزي نوشته و او را دعوت به دوري از اغراض نفساني مينمايد. پاسخ راجع به طريقه حكما و مجتهدين و اخباريين و صوفيه ميباشد. (سيد احمد اشكوري) درباره شيخ صفي الدين شرحي مجلسي آورده است. (محمد باقر حجتي) پاسخ فتوايي به مسائلي است كه در زمينه هاي مختلف از ايشان سؤال شده است. اين رساله بسيار مفيد و داراي مسائل مبتلا به زيادي است كه آنچه براي مقلدان اتفاق افتاده بي هيچ ملاحظه اي پرسيده اند. (براتعلي غلامي مقدم) آغاز كتاب: رساله جواب سوال. بسمله. و به ثقتي. الحمد لله و سلام علي عباده الذين اصطفي اما بعد چنين گويد ... ... محمد باقر بن محمد تقي ... . كه اين دو كلمه ايست در جواب سوال مرد عزيزي ... انجام كتاب: چنانچه حق تعالي فرموده است و کذلک جعلناکم امة وسطا و اگر درآنچه گفتم تفکر نماييد درهر باب حق بر شما ظاهر مي شود و الله يهدي من يشاء الي صراط مستقيم و الحمدلله اولا و آخرا وصلي الله علي محمد و آله الطاهرين [الذريعة 5/187؛ کتابشناسي مجلسي ص 209؛ فهرست وزيري يزد 3/879؛ مشار فارسي 1/1070 و2/2910 و2030؛ مرعشي 8/346 و 17/28 و 19/82 و 37/36؛ الهيات تهران ص 306؛ ادبيات تهران 1/51؛ مدرسه صدر بازار 2/365؛ نشريه 13/71؛ فهرستواره 7/513 و 9/166 و 9/249 «جواب مسائل ثلاث» ]

شرح روایات معصومان (ع) مستلزم به کارگیری اصول و مبانی ویژه‌ای است که عدم توجه بدان فرایند فهم را از اساس مختل می‌سازد. «مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول» تألیف علامه محمد باقر مجلسی، از جامع‌ترین شروح حدیثی نگاشته شده بر «الکافی» ثقة الإسلام کلینی است. شارح در این مجموعه کوشیده است با کاربست پاره‌ای از اصول به فهم مدالیل اصیل روایات نائل آید. آنچه نگارندگان این سطور به دنبال تبیین آنند، بررسی مبانی فهم حدیث علامه مجلسی در «مرآة العقول» با تأکید بر اصول کافی است. آنان به منظور جبران خلأ مطالعاتی حاکم بر بحث حاضر کوشیده‌اند با مطالعة بیانات علامه در ذیل روایات اعتقادی «الکافی» به روش توصیفی ـ تحلیلی، این پرسش را پاسخ گویند که مبانی علامه در فهم و شرح روایات اصول کافی چیست؟ نتایج حاصل از این مطالعه گویای آن است که علامه در توضیحات و نکاتی که برای فهم روایات اصول کافی آورده، برخی مبانی فقه الحدیثی را در نظر داشته است. عرفی بودن زبان احادیث، وقوع صناعات ادبی در کلام معصوم (ع)، حجیت دلالت سیاق در فهم مراد معصوم (ع)، هماهنگی و سازواری درونی روایات معصومان (ع)، علم و عصمت انبیاء و ائمة اطهار (ع)، حجیت سنت معصومان (ع)، حجیت عقل در اثبات اصول دین، رعایت تقیه و سطوح مخاطبان در کلام معصوم (ع)، و لزوم رعایت احتیاط در تأویل روایات از مهم‌ترین این مبانی به شمار می‌روند. تدقیق و تأمل در این مبانی نشان می‌دهد که مجلسی به جهت بهره‌مندی از جامعیت علمی، و تسلط ویژه بر علوم معقول و منقول، در شرح روایات اعتقادی «الکافی» از القاء نگرشی تک‌بعدی به روایات پرهیز نموده و در این راستا از رویکردهای مختلف کلامی، اخباری و عقلانی بهره برده است. بی‌تردید که الگوپذیری از این مبانی می‌تواند در تحقق فهمی صحیح و روش‌مند از روایات اعتقادی «الکافی» سودمند باشد.

معاد و اعتقاد به عالم قیامت از اندیشه‌های اوّلیة حیات بشری بوده است و همة ادیان الهی پیروان خود را به روزی وعده می‌دهند که به حساب همگان رسیدگی می‌شود. امّا در کیّفیت و چگونگی انتقال انسانها به آن عالم اختلاف نظرهای شدیدی بین پیروان ادیان و متفّکران آنها وجود دارد. فقها، فلاسفه، متکلّمان و محدّثان شیعی با توجّه به نوع نگرش و مبانی فکری خود، معاد را پیش روی ما به تصویر می‌کشند. علّامة مجلسی (ره) به عنوان یک مسلمان شیعی و محدّث، معاد خود را مبتنی بر آیات قرآنی می‌داند و با استفاده از آیات، علاوه بر نفس معاد، به اثبات معاد جسمانی نیز می‌پردازد و این برخلاف نظر برخی از علماء است که معاد قرآنی را «مثالی» می‌دانند. در این تحقیق، برآنیم تا با بررسی معاد قرآنی در آثار و آرای علامة مجلسی، به اصل معاد جسمانی که مورد تأیید اوست بپردازیم. او این معاد جسمانی قرآنی را مبتنی بر برهان عقلی می‌داند و منکر این معاد را کافر می‌شمارد. علّامه علی رغم اینکه انسان را دارای دو بعد روحانی و جسمانی می‌داند روح را امری غیر مجرّد به شمار می‌آورد. به نظر می‌رسد ایشان متأثّر از دیدگاه‌های استاد خود میرزارفیعا نائینی و نیز پدرش، محمّدباقر مجلسی (ره)، بوده است. علامة مجلسی(ره)، ایمان به معاد جسمانی و ایمان به بهشت و دوزخ را از ضروریّات دین اسلام بر می‌شمرد.

متون دینی ضمن بیان طرق متعدد شناخت خداوند، راهی با مضمون «معرفة الله بالله» پیش روی انسان‌ها قرار داده‌اند. برای نمونه از امیرالمؤمنین (ع) نقل شده است: اعْرِفُوا اللهَ بِاللهِ ... . کلینی، صدوق و همچنین مجلسی در تفسیر این روایت مطالبی نوشته‌اند که به نظر می‌رسد با چالش‌هایی مواجه است. در تفسیر کلینی از این روایت، دو احتمال وجود دارد: یکی تفسیر سلبی و تنزیهی و دیگری تفسیر براساس تشبیه در عین تنزیه. صدوق درصدد است تفسیری براساس توحید افعالی و نظام طولی عالم ارائه دهد. مجلسی نیز وجوه متعددی در شرح این روایت بیان می‌کند و از میان آن‌ها بهترین وجه را بیان ادله‌ای می‌داند که به سبب آن معرفت حاصل می‌شود. برخی از این دیدگاه‌ها به لحاظ محتوایی دچار اشکال‌اند و برخی دیگر فارغ از اینکه تفسیر این روایات باشند، بیانگر مطلبی صحیح و دقیق‌اند، اما نمی‌توان آن‌ها را تفسیری برای این روایات به حساب آورد. این پژوهش در صدد است با روش تحلیلی ـ توصیفی، دیدگاه این سه محدث بزرگ را در این باب تحلیل و بررسی کند. بررسی این موضوع از این جهت حائز اهمیت است که روشن شود مباحث اعتقادی و معارفی که در متون دینی شیعه بیان شده نیازمند تفقّه و ژرف‌اندیشی است و حتی محدثین بزرگ نیز ممکن است در این زمینه دچار خطا شوند.