جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

با بررسی و مطالعه تفسیر ارزشمند تسنیم ، متوجه شدیم که مفسر این تسنیم (آیت الله جوادی آملی ) با اینکه از شاگردان مکتب تفسیری علامه طباطبایی (قدس سره) می باشند ، اختلاف نظرهایی در بعضی موارد با استاد خویش دارند و نقدهایی به تفسیر المیزان وارد کرده اند، لذا اهمیت این موضوع و کم نظیر بودن آن، باعث شد که این رساله به این موضوع اختصاص یابد. روش کار در این پژوهش توصیفی تحلیلی بوده‌است، بدین گونه است که ابتدا نظر علامه طباطبایی در موارد مورد اختلاف بیان شده و سپس نقد وارد شده از مفسر تسنیم نیز بیان گردیده و در انتهای هر کدام از موارد اختلاف به تقسیم بندی موضوعی آن از جهت اعتقادی یا غیراعتقادی بودن نقد وارد شده پرداخته شده است. برخی از مواردی که در این پژوهش مورد بررسی قرار گرفته درباره غرر آیات است که بعد از بیان روش و نظر هر دو مفسر در باره غرر آیات نظر هر دو مفسر بزرگوار درباره غرر آیات این سوره بیان شده است،همچنین مباحثی چون اهمیت علم و دانش که در آن درباره پیروی از علم از نگاه دو مفسر بیان شده، درباره مراد از قریه در آیه ای از این سوره صحبت شده و دیدگاهها و استدلالها بیان شده است،به مفهوم وعد الآخره و مراد از آن در آیه ای دیگر از سوره پرداخته شده است،مبحث مرجع ضمایر درمسئول و مسئولٌ عنه،بحث روح و منظور واقعی آیه از این کلمه،درباره مبحث تناسب آیات در تعدادی از آیات پیوسته این سوره، مبحث جهر و اخفات و همچنین آگاهی خداوند به ابزار ادراک مشرکان و انگیزه آنان از جمله موضوعاتی است که در این پژوهش به آن پرداخته شده است.این نقدها و اختلاف نظرها در دو فصل متفاوت تحت عنوان نقدهای اعتقادی و نقدهای غیر اعتقادی دسته بندی گردیده است و در انتهای هر نقد و اختلاف نظر تحلیل و بررسی آن نوشته شده است و در آخر هم نتیجه کلی پژوهش عنوان شده است.

هدف: این پژوهش با هدف بررسی تطبیقی دیدگاه های سهروردی و آیت اهلل جوادی آملی در مسئله ی کارکردهای دین انجام شده است. تمرکز پژوهش بر این است که چگونه نوع نگاه به کارکرد دین، جایگاه آن را در زندگی انسان، چه در بُعد فردی و چه در بُعد اجتماعی، تعیین میکند. روششناسی پژوهش: روش این پژوهش توصیفی تحلیلی است و با مطالعه و تحلیل منابع اصلی دو متفکر، دیدگاه های ایشان درباره ی کارکردهای فردی و اجتماعی دین استخراج و مقایسه شده است. یافتهها: آیتاهلل جوادی آملی دین را برنامه ای کامل برای هدایت فرد و جامعه میداند و به نقش حداکثری دین در همه ی ابعاد زندگی انسان باور دارد. در مقابل، سهروردی بیشتر بر کارکرد فردی دین، همچون تهذیب نفس، اخالق و شناخت عالم غیب تأکید دارد؛ هرچند به کارکرد اجتماعی دین نیز اشاره هایی هرچند محدود داشته است. اشتراک هر دو اندیشمند، پذیرش کارکرد معرفتی و فردی دین است و تفاوت اصلی در حدود و عمق توجه به کارکرد اجتماعی آن دیده میشود. نتیجه گیری: هر دو متفکر بر اهمیت دین در ساماندهی زندگی فردی تأکید دارند، اما آیت اهلل جوادی آملی نگاه گسترده تری به نقش اجتماعی دین ارائه میدهد، در حالی که سهروردی بیشتر بر جنبه های فردی تمرکز دارد. این مقایسه، روند تحول نگرش به کارکرد دین از تفکر فلسفی کالسیک تا معاصر را آشکار میسازد،. فردی، اجتماعی

بررسی آیات قرآن‌ و تفاسیر‌، بیانگر‌ آن است که برخی از آیات دربردارنده مفاهیمی عمیق‌تر و گسترده‌تر و محل بحث بیشتر در تفسیر‌ است. از جمله آیات مورد بحث مفسران آیات 1 تا 5 سوره نسا می باشد. هدف از انجام پژوهش حاضر بررسی بررسی تطبیقی 5 آیه اول سوره نساء از منظر علامه طباطبایی، جوادی آملی، آلوسی، تفسیر المنار، ابن عاشور، سید عبدالحسین طیب با روش توصیفی-تحلیلی است. یافته های این پژوهش نشان می دهد؛ آیه اول سوره نساء با خطاب عموم مردم بر لزوم تقوای الهی هم رابطه انسان با خدا را تنظیم می‌کند و هم پیوند آنان با یکدیگر را در آیه اشاره به خلقت همه انسان‌ها از نفس واحد شده که همه مردان و زنان حتی آدم و حوا از یک حقیقتند تا همگان را به عظمت قدرت پروردگار توجه دهد و مقدمه‌ای برای تاکید مجدد بر تقوای الهی و نیز تقوای ارحام باشد. آیات دوم تا پنجم نیز در حقیقت زمینه‌سازی برای بیان احکام ارث و احکام ازدواج است و این دو موضوع بیشترین تاثیر را در شکل‌گیری جوامع انسانی و بقای آن دارد، زیرا احکام ازدواج مبین نظام خانواده تولید مثل و تداوم نسل اند که اجزای تشکیل دهنده جامعه‌اند و احکام ارث بیانگر توزیع بخشی از ثروت است که بنیان و بقای جامعه بدان وابسته است. از خطوط اصلی اسلام رعایت مسائل حقوقی عاطفی و امور شخصی یتیمان است. بر همین اساس این آیات روش جاهلی در سودجویی از یتیمان محروم کردن آنان از ارث تهاجم به مال یتیم و اتلاف آن و سوء استفاده از آن را باطل دانسته و همه اعم از اولیا و اوصیای یتیم و دیگران را از خوردن مال یتیم و خیانت در پرداخت آن نهی می‌کند.

اصطلاح «اولوالالباب» تعبیری پر بسامد در قرآن و روایات اسلامی است. حضرت امام علی‌بن‌موسی الرضا (ع) درباره ایشان می‌فرمایند: «قَدْ عَلِمَ ذَوُوالْأَلْبَابِ أَنَّ الإسْتِدْلَالَ عَلَى مَا هُنَاک لَا یکونُ إِلَّا بِمَا هَاهُنَا». اندیشمندان مسلمان در معنایابی این سخن، سه احتمال بیان نمودند: 1. شناخت صفات خداوند از طریق وحی 2. کسب معرفت خدا از راه معرفت نفس 3. شناخت امور اخروی از طریق شناخت امور دنیوی. در کنار روش‌های متعارف فقه‌الحدیث، توجه ویژه به مفاد آیات و نیز برخی روایات، جهت کشف معنای درست این سخن سودمند است. نوشتار حاضر با روش توصیفی- تحلیلی و با تمرکز بر دیدگاه علامه جوادی آملی می‌کوشد تا وجه صحیح‌تر این سخن را دریابد. نتیجه پژوهش نشان می‌دهد. احتمال سوم از مؤیدات افزونتری برخوردار است، زیرا بر اساس نگرش قرآنی، تنها حیثیت پدیده‌های مادی، «نشانه‌ای» بودن آن‌ها و پیوند وثیقشان با حقائق نهانی است. «اولواالالباب» با تأمل در وجه آشکار این نشانه‌ها به ساحت نهان آن راه می‌یابند. معارف باطنی قرآن نیز به عنوان مصداقی از حقایق غیبی و نهانی در این دایره قرار می‌گیرد. استاد جوادی آملی در برخی از آثار خود، اشاراتی به روایت مورد بحث داشته و در مواضع متعدد آثارش، همین مسیر را پیموده و راه‌یابی به معارف نهان قرآن را ممکن و نمونه‌های فراوانی از آن را عرضه نموده است.

تربیت دینی یکی از ارکان اساسی در شکل‌گیری شخصیت فردی و اجتماعی انسان‌هاست و اصول و مبانی آن نقش حیاتی در رشد و تعالی فرد و جامعه ایفا می‌کند. در این راستا، فهم صحیح از مبانی و اصول تربیت دینی در بستر اسلام، می‌تواند مسیر رسیدن به اهداف عالی انسانی و اسلامی را هموار سازد. از این رو، بررسی دیدگاه‌های دو تن از اندیشمندان برجسته دینی معاصر، آیت‌الله خامنه‌ای و آیت‌الله جوادی آملی، در زمینه تربیت دینی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. مبانی تربیت دینی از منظر حضرت آیت‌الله خامنه‌ای و آیت‌الله جوادی آملی به‌طور مشترک بر اهمیت تربیت انسان به‌عنوان موجودی متعالی و معنادار تأکید دارند. از دیدگاه این دو اندیشمند، تربیت دینی نه‌تنها به آگاهی‌های دینی، بلکه به پرورش معنوی و اخلاقی انسان‌ها نیز توجه دارد. آیت‌الله خامنه‌ای به نقش تربیت در تقویت ایمان، معرفت دینی و عمل صالح تأکید دارند و معتقدند که تربیت دینی باید انسان را به مرحله‌ای برساند که هم در زندگی فردی و هم در ارتباط با جامعه، اصول اسلامی را عملی کند. آیت‌الله جوادی آملی نیز به مبانی فلسفی و معرفتی تربیت دینی پرداخته و بر تأثیر عقل و معرفت در تربیت انسان تأکید دارند. ایشان اعتقاد دارند که تربیت دینی باید بر اساس شناخت دقیق از حقیقت و نیازهای انسان باشد تا فرد بتواند به کمال حقیقی خود برسد. در مجموع، هر دو اندیشمند بر ضرورت تبیین اصول تربیت دینی از منظر قرآن و سنت و تأثیر آن در ساختار شخصیت فرد و جامعه تأکید دارند.

از نظر زیست‌شناسان انسان جانداری دارای نطق و بیان است و به همین علت او را به عنوان حیوان ناطق می‌شناسند. از نظر استاد جوادی آملی قرآن کریم این تعریف را لایق انسان ندانسته و از وی به «حیّ متألّه» تعبیر نموده است و تفاوتش را با حیوان در عدم نابودی آن می‌داند. یعنی جنس روح آدمی که جنبه اصلی وجود وی را تشکیل می‌دهد «حیّ» است که هرگز نابود نمی‌شود. گرچه جسم آدمی، که جنبه فرعی وجود اوست، به مرور زمان از بین می‌رود و فصل ممیّز او از حیوان ناشی از «تألّه» او یعنی خداخواهی مسبوق به خدا شناسی او است. انسان وجودی حرفی دارد و قرآن کریم به فقر ذاتی و وجود حرفی انسان از یک سو و وجود مستقل و بی‌نیاز خدا از طرفی دیگر اشاره کرده است. درهای دوزخ و بهشت و طبقات آن ریشه در اخلاق و ملکات انسان دارد، یعنی انسان هر قدر بیشتر به ارزش‌های الهی و معنوی پای‌‌بند باشد، در طبقه برتری از بهشت قرار خواهد گرفت و هر قدر بیشتر از ارزش‌های الهی و معنوی تهی شود در مرتبه سخت‌تری از عذاب قرار خواهد گرفت. نعمت‌هایی که تحت عنوان بهشت در اختیار انسان مؤمن قرار می‌گیرد ارتباطی مستقیم با ظرفیتی دارد که به واسطه ایمان و عمل صالح برای بهشتی شدن ایجاد گردیده است. جهنم تجسم محرومیت انسان از نعمت‌های الهی است که محصول از دست دادن کمالات است. بهشت و جهنّم تجلی و تجسم اعمال جوانحی و جوارحی انسان است و از آنجا که درجه و رتبه انسان‌ها در کمال و نقص یکسان نیست، بهشت و جهنم نیز مراتب متعدد و متفاوتی دارد.

همراهی علم و دین با گذر زمان و بنابه دلایلی دچار دگرگونی و تعارض گردیده‌ است یکی از روش‌هایی که برای حل تعارض میان متون دینی و علم مطرح شده تحول فهم دینی است. که بررسی و نقدهای نظریه قبض و بسط که مایه اصلی آن از این روش اخذ گردیده، بحث مورد نظر ما در این رساله می‌باشد. زمانی که تعارض میان پیشرفت‌های علمی و نتایج تحقیقات تجربی با ظواهر کتاب مقدس انجیل و تورات معلوم شد، کسانی درصدد برآمدند که راهی برای حل این تعارض پیدا کنند، برخی این دیدگاه را بیان کردند که باید فهممان را درباره دین و کتاب مقدس اصلاح کنیم، یا عالم چیزهایی را اثبات کرده است که قابل نقض نیست پس آنچه ما از کتاب مقدس می‌فهمیم درست نبوده است. این نظریه به روش‌ها و گونه‌های مختلف جلوه‌گر شد و بالاخره موج آن به سایر مناطق و ادیان از جمله کشورهای اسلامی رسید و روشنفکران مسلمان هم به تبعیت از آنان به این باور رسیدند که ما هم باید فهممان را در مورد دین عوض کنیم و نظریه قبض و بسط شریعت یکی از نظریه‌هایی است که در این زمینه بیان شده است. این نظریه توسط عبدالکریم سروش بیان شده که موج وسیعی در فضای روشنفکری ایران ایجاد کرده است، اما حاصل این مدعا این است که اساساً فهم ما نسبت به همه چیز در حال تحول و دگرگونی است و هیچ چیز از این قاعده مستثنا نیست حتی خود این مطلب، اما منتقدانی همچون آیت الله جوادی آملی و مصطفی ملکیان و آیت‌الله جعفر سبحانی و سید محمد حسینِ حسینی طهرانی، نسبت به این تئوری به مخالفت برخاستند و به ذکر علوم ثابت، چه در معارف بشری و چه در معارف دینی پرداختند تا نقض این تئوری را آشکار کنند که ما در فصل سوم و چهارم این رساله به تفصیل به بیان آن‌ها خواهیم پرداخت.

علم اعتقاد به امامت را به عنوان یکی از مطالب ضروری و مهم ارکان اعتقادی است و بحث صفات امام نشان دهنده نوع نگاه شیعه به مقوله امامت است آنچه اهمیت دارد، کیفیت علم امام است که از دوره‌های نخستین مورد توجه متکلمان قرار گرفته است و هر کدام بر اساس مشرب فکری خویش، رویکردی در پیش گرفته و مکاتب فکری بر اساس مبانی فکری و نوع رویکرد عقل‌گرایانه یا نقدگرایانه به استقبال این بخش از صفات امام رفته‌اند. نتایج در رساله با تتبع در آثار متعدد علامه جوادی برای پاسخ به شبهات؛ به بحث علم امام در سه محور، «قلمرو و ویژگی منابع»، پرداخته و به سؤالات، پاسخ داده است. بررسی نحوه وجود علم امام از دیدگاه علامه علاوه مسائلی چون شأنی یا فعلی و معصومانه یا خطاپذیر، حضوری یا حصولی، موهبتی یا اکتسابی بودن از جمله مسائل موجود در بحث علم امام است. مسئله دیگرتحقیق این است که امام دانش خود را چگونه به دست می‌آورد و سرچشمه‌های علم او کدامند؟ و آیا منابع علم امام دارای سهم‌بندی نیز هستند؟ در این بحث به انواع منابع مکتوب یا منابع غیرمکتوب پرداخته می‌شود تا معلوم گردد از دیدگاه علامه جواد منابع علم چیست؟ و کدام منبع بیشترین سهم را در دانش ایشان داشته است؟ در نهایت پس از پاسخگویی به تمام مسائل فوق دیدگاه خاص علامه جوادی در بحث دانش علم امام حاصل می‌گردد. از قبیل اینکه قلمرو امام شامل چه مواردی می‌شود؟ آیا دانش امام تنها اختصاص به دین دارد و آیا قلمرویی که موضوع علم امام است علاوه بر موضوعات احکام و تشریع، دانش علم امام به موضوعات غیب و علم به حروف و زبان‌ها و موضوعات خارجی نیز تعلق می‌گیرد؟ به این سؤالات باروش توصیفی ـ تحلیلی و پاسخ به شبهات و مستندات نقلی (آیات و روایات) و ادله عقلی و کمک گرفتن از متکلمین برای فهم دقیق‌تر از قلمرو، ویژگی‌ها و منابع باغور در تمام آثار علامه جوادی بتوان پایان نامه‌ای جامع و کامل ارایه داد.علم اعتقاد به امامت را به عنوان یکی از مطالب ضروری و مهم ارکان اعتقادی است و بحث صفات امام نشان دهنده نوع نگاه شیعه به مقوله امامت است آنچه اهمیت دارد، کیفیت علم امام است که از دوره‌های نخستین مورد توجه متکلمان قرار گرفته است و هر کدام بر اساس مشرب فکری خویش، رویکردی در پیش گرفته و مکاتب فکری بر اساس مبانی فکری و نوع رویکرد عقل‌گرایانه یا نقدگرایانه به استقبال این بخش از صفات امام رفته‌اند. نتایج در رساله با تتبع در آثار متعدد علامه جوادی برای پاسخ به شبهات؛ به بحث علم امام در سه محور، «قلمرو و ویژگی منابع»، پرداخته و به سؤالات، پاسخ داده است. بررسی نحوه وجود علم امام از دیدگاه علامه علاوه مسائلی چون شأنی یا فعلی و معصومانه یا خطاپذیر، حضوری یا حصولی، موهبتی یا اکتسابی بودن از جمله مسائل موجود در بحث علم امام است. مسئله دیگرتحقیق این است که امام دانش خود را چگونه به دست می‌آورد و سرچشمه‌های علم او کدامند؟ و آیا منابع علم امام دارای سهم‌بندی نیز هستند؟ در این بحث به انواع منابع مکتوب یا منابع غیرمکتوب پرداخته می‌شود تا معلوم گردد از دیدگاه علامه جواد منابع علم چیست؟ و کدام منبع بیشترین سهم را در دانش ایشان داشته است؟ در نهایت پس از پاسخگویی به تمام مسائل فوق دیدگاه خاص علامه جوادی در بحث دانش علم امام حاصل می‌گردد. از قبیل اینکه قلمرو امام شامل چه مواردی می‌شود؟ آیا دانش امام تنها اختصاص به دین دارد و آیا قلمرویی که موضوع علم امام است علاوه بر موضوعات احکام و تشریع، دانش علم امام به موضوعات غیب و علم به حروف و زبان‌ها و موضوعات خارجی نیز تعلق می‌گیرد؟ به این سؤالات باروش توصیفی ـ تحلیلی و پاسخ به شبهات و مستندات نقلی (آیات و روایات) و ادله عقلی و کمک گرفتن از متکلمین برای فهم دقیق‌تر از قلمرو، ویژگی‌ها و منابع باغور در تمام آثار علامه جوادی بتوان پایان نامه‌ای جامع و کامل ارایه داد.

کتاب گران قدر اوصاف الاشراف خواجه نصیر الدین طوسی که به عنوان یک کتاب عرفان عملی به رشته تحریر در آمده از شش باب تشکیل شده است. باب اول در باره‌ آغاز سیر و سلوک و به دست آوردن توشه و آمادگی ‌های لازم است. همان ‌طور که در سفرهای ظاهری باید آمادگی ‌های لازم را فراهم و برای راه، توشه تهیه کرد، در سفر معنوی نیز باید آمادگی ‌ها و مقدمات لازم را فراهم کرد. به همین دلیل، خواجه نصیرالدین طوسی، باب اول کتاب خود را به مقدمات حرکت معنوی اختصاص داده است. این باب شامل شش فصل است:ایمان، ثبات، نیت، صدق، انابه و اخلاص بنابراین، انسانی که ایمان ندارد، یا ایمان دارد اما ثبات ندارد، یا ایمان و ثبات دارد اما نیت ندارد، قادر به حرکت نخواهد بود. یعنی اگر یکی از این ‌ها را نداشته باشد، نمی ‌تواند حرکت کند.باب دوم به رفع موانع در راه خدا اختصاص دارد. بعد از اینکه سالک مقدمات لازم را به دست آورد، باید موانع راه را بردارد، زیرا موانع، حرکت را متوقف خواهد کرد. فصل‌های این باب عبارت ‌اند از: ",توبه، زهد، فقر، ریاضت، محاسبه-مراقبه و تقوا",. باب سوم به بعد به مقامات سیر و سلوک می پردازد. باب سوم درباره مقامات و مراحل سیر و سلوک، طلب کمال و ویژگی ‌های سالکان و حالات آغازین سیر آن‌ ها است. این باب شامل شش فصل است: خلوت، تفکر، خوف-حزن، رجاء، صبر و شکر. هر فصل به یک حالت یا حرکت اشاره دارد. مثلاً خلوت و تفکر یک حالت و سیر است. خلوت و دوری از دیگران و تنها بودن با ملکوت خویش و پرورش محبت، یکی از مراحل سیر و سلوک است. خوف، حزن، رجاء، صبر و شکر نیز به حالات اولیه‌ی سالک تعلق دارد. باب چهارم درباره‌ی حالات سالک در طول سفر و مقدمات وصال است. این باب شامل شش فصل است: ",اراده، شوق، محبت، معرفت، یقین و سکون.",باب پنجم به حالات نهایی سالک بعد از رسیدن به وصال اشاره دارد. حالات نهایی، حالاتی هستند که در سالکی که به خدا رسیده است، در پایان سفر ظاهر می‌شود. فصل ‌های این باب عبارت‌اند از: توکل، رضا، تسلیم، توحید، اتحاد و وحدت. باب ششم درباره‌ی فانی شدن و رسیدن به خداوند متعال است. در این باب فقط وحدت مطرح است و دیگر کثرت، تکثر و فصل‌ها وجود ندارد. در اینجا فقط فانی شدن در خدا وجود دارد و دیگر اثری از سالک باقی نمی ‌ماند. هدف سالک، فنا فی‌الله و رسیدن به وحدت است، به همین دلیل در باب ششم فصلی وجود ندارد.