جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

شرح مباحث مندرج در کتاب الاسفار الاربعة صدرالمتألهین شیرازی به زبان فارسی است. جلد حاضر فصل دوازدهم تا بیست‌و‌دوم منهج دوم و سه فصل ابتدایی منهج سوم (فی الوجود الذهنی) را در خود جای داده است. اسفار اربعة، مهم‌ترین اثر فیلسوف بزرگ اسلامی، صدرالمتألهین است که در آن، اندیشه‌های عمیق فلسفی خود را به نگارش درآورد و اصول و ارکان «حکمت متعالیه» را پی افکند. تاکنون، شرح‌ها و تفاسیر بسیاری از سوی فیلسوفان مسلمان بر این اثر نوشته شده و اثر حاضر نیز، متن دروس نویسنده که از فیلسوفان معاصر می‌باشد است که پس از تبدیل به متن گفتاری، ارایه گردیده است.

دیدگاه ملاصدرا دربارة ادراک غیر، حاصل مطالعة عمیق و نقد جدی آراء مشائین و اشراقیین بویژه ابن‌سینا و سهروردی است و فهم دقیق آن مستلزم توجه بیشتر به این نقدهاست، اهمیت نقادیهای صدرا از آنروست که تنها به لا‌یه‌های بیرونی و ظاهری یک اندیشه محدود نمیشود بلکه تا رسیدن به لا‌یه‌های درونی و مبانی اصلی ادامه می‌یابد و در صورت مخدوش بودن به وضع مبانی جدید منتهی میشود. سهروردی ادراک غیر را اضافه میداند. صدرا این نظریه را مورد انتقاد قرار داده، رد میکند؛ زیرا آن را مبتنی بر اصولی میداند که از نظر وی بهیچوجه قابل قبول نیستند. برخی از این اصول مهم عبارتند از: اصالت ماهیت و تشکیک در آن و نفی اتحاد عالم و معلوم. صدرا نقطه مقابل این اصول را اثبات میکند و برخلا‌ف سهروردی تفسیر خود از ادراک غیر را براساس اعتقاد به اصالت وجود و تشکیک در آن و اتحاد عالم و معلوم استوار میسازد و از اینرو ادراک شیء را نه اضافه، بلکه حضور صورت آن نزد مدر‌ک میداند، بگونه‌یی که آن صورت هیچ هویتی مستقل از مدر‌ک ندارد تا بگوییم ادراک غیر اضافه‌یی میان مدر‌ک و مدرک است. بنظر نویسنده استدلا‌لهای ملا‌صدرا در رد قول به اضافه از استحکام کافی برخوردار نیستند و قضاوت نهایی دربارة صحت و سقم هر یک از این دو نظریه دربارة ادراک غیر بستگی به صحت و سقم مبانی آنها دارد. پذیرش نظریة ملا‌صدرا به میزان قوت استدلا‌لهای او در انکار کثرت موجودات بستگی دارد؛ زیرا بدون این انکار نمیتوان قول به اضافه را رد، و قول به اتحاد عالم با معلوم را اثبات کرد.

ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﺼﺪﯾﻖ در ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻋﻠﻢ از ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﻬﻢ ﻣﻨﻄﻘﯽ در ﻣﯿﺎن ﻣﺘﻔﮑﺮان ﻣﻄﺮح ﺑﻮده اﺳﺖ. ﭘﮋوﻫﻨﺪه ﺑﻪ روش ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ای، ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣ ﺿﻮﻋﯽ وا ﮐﺎوﯾﺪ. ﻃﯽ آن ﻣﺎﻫﯿﺖ و ﭼﯿﺴﺘﯽ ﺗﺼﺪﯾﻖ از دﯾﺪﮔﺎه ﺷﯿﺦ اﺷﺮاق و ﻣﻼﺻﺪرا ﺑﺮرﺳﯽ ﺷﺪ. در ﻧﺘﯿﺠﻪ اﯾﻦ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺷﯿﺦ اﺷﺮاق، ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻋﻠﻪ ﺣﺼﻮﻟﯽ را ﺑﻪ ﺗﺼﻮر و ﺗﺼﺪﯾﻖ، ﯾﮏ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﺴﺎﻣﺤﻪ ای ﻣﯽ داﻧﺪ ﺻﺮف ﺑﺮای اﻣﺮ ﺗﻌﻠﯿﻢ و ﯾﺎدﮔﯿﺮی اﯾﻦ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺑﻨﺪی اﻧﺠﺎم ﻣﯽ ﮔﯿﺮد. در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﺼﺪﯾﻖ در ﺗﺼﻮرات ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد. ﻣﻼﺻﺪرا رﺳﺎﻟﻪ ای ﺑﺎ ﻋﻨﻮان اﻟﺘﺼﻮر و اﻟﺘﺼﺪﯾﻖ را ﺑ رﺷﺘﻪ ﺗﺤﺮﯾﺮ در ﻣﯽ آورد ﮐﻪ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه اﻫﻤﯿﺖ ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺼﻮر و ﺗﺼﺪﯾﻖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ. ﻣﻼﺻﺪرا ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﺼﺪﯾﻖ را اﻣﺮی ﺑﺴﯿﻂ ﻣﯽ داﻧﺪ ﮐﻪ ﻧﻮﻋﯽ از ﻋﻠﻢ ﺣﺼﻮﻟﯽ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽ ﺷﻮد و ﻏﯿﺮ از ﺗﺼﻮر ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ. ﻣﻼﺻﺪرا در رﺳﺎﻟﻪ اﻟﺘﺼﻮر و اﻟﺘﺼﺪﯾﻖ دﯾﺪﮔﺎه ﻫﺎی ﻓﺨﺮ رازی و ﺷﯿﺦ اﺷﺮاق را درﺑﺎب ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﺼﺪﯾﻖ ﻧﻘﺪ و ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ.

علم خداوند متعال به خود، منشأ نظریات کلان فلسفی و عرفانی در دو مکتب عرفانی و فلسفی ابن ‌‌‌‌‌‌‌عربی و ملاصدرا شده است؛ ملاصدرا و ابن‌ ‌‌‌‌‌‌عربی با ره‌یافت‌‌‌‌‌‌‌های نسبتاً مشابه به تبیین علم الهی به خویش پرداخته‌‌‌‌‌‌‌اند. این نوشتار ابتدا از طریق تحلیل داده‌ها در دو سنّت فلسفی و عرفانی و سپس با به‌کارگیری روش مقایسه و تطبیق در صدد بررسی تناظر مفهومی و محتوایی دیدگاه این دو شخصیت عارف و حکیم در مبحث علم ذات به ذات است. نتیجه‌ تحقیق نشان‌دهنده‌ تأثر عمیق مکتب صدرایی از جهان‌‌‌‌‌‌‌بینی عرفان اسلامی در مبحث مراتب علم الهی است؛ تاآنجاکه در برخی از آثار نهایی ملاصدرا به‌‌‌‌‌‌‌صراحت از تفکیک مقامات غیب‌‌‌‌‌‌‌الغیوب و تعیّنات اولی و ثانیه دفاع شده و قواعد فلسفی مکتب صدرایی، همچون قاعده‌ بسیط‌‌‌‌‌‌‌الحقیقه کلّ الاشیاء، در راستای این تفکیک، استخدام شده است. بدین معنا که این قاعده در نگرش صدرایی معطوف به مقام تعیّن ثانی است. نگارنده ملتفت به وجود عباراتی متشابه در کلام ملاصدرا است. لکن تبیین نموده که آن عبارات هم‌سو با غالب عباراتی است که در کتب ملاصدرا برای تبیین مقامات علمی در صقع ربوبی طرح شده است.