جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چنین می‌نماید که آیۀ 159 آل‌عمران و 38 شورا جایگاهی ویژه در تنظیم شاکلۀ نظریۀ حکومتی نزد اندیشمندان مسلمان در دوران جدید دارد؛ ازآن‌رو که ازسویی عموم نظریات حکومتی دینی، به‌ویژه در سدۀ بیستم میلادی و متأثر از نظام‌های دمکراتیک حاکم بر کشور‌های غربی، بر نفی حکومت‌های استبدادی و موروثی و متغلّبانه تأکید ورزیده و ازدیگرسو، وجود رکن شورا یا پارلمان و به‌تبع آن برخورداری عموم مردم از حق رأی و حق دخالت در سرنوشت سیاسی‌شان را ضروری دانسته است. دقیقاً در این جهت است که مفسران معاصر، به‌ویژه اهل سنت، به آیات مشورت توجهی جدی و جدید نشان داده و کوشیده‌اند همگام با تحولات اجتماعی نوین، شورا را به‌عنوان یکی از ارکان تأثیرگذار در نظریۀ حکومتی اسلام در نظر گیرند و مقوّمات آن را مخصوصاً با دقت در آیات مشورت به دست آورند. فرضیۀ پژوهش آن است که نگاه مفسران معاصر شیعه و اهل سنت به کارکرد این دو آیه در جهت مطلوب فوق، چندان همسو نیست؛ به این معنا که مفسران اهل سنت عموماً برای شورا و رأی مردم به‌ویژه در مشروعیت حاکم و نظارت بر عملکرد او مدخلیت قائلند و درمقابل، مفسران شیعی به‌رغم تأکید بر جایگاه و اهمیت شورا در حیات اجتماعی مسلمانان و حتی ساختار حکومتی، مشروعیت حاکم را وابسته به آن نمی‌دانند و درنهایت نیز او را ملزم به تبعیت از نظرات شورا نمی‌شمارند. پژوهش حاضر این دو کارکرد شورا را به‌طور خاص نزد دو اندیشمند شیعه و سنی، فضل‌الله و دروزه، بررسی می‌کند. تحلیل نهایی پژوهش نیز مؤید فرضیۀ پیش‌گفته است.

قرآن کریم ،کتاب مقدس مسلمانان، به عنوان معجزه پیامبر اسلام (ص) شناخته می‌شود. از این‌رو، در طی 14 قرن اخیر محققان و اندیشمندان بسیاری به بررسی جنبه‌های گوناگون اعجاز قرآن پرداخته‌اند. در دهه‌های اخیر، یکی از شاخه‌های برجسته در مطالعات قرآنی که هم در میان دانشمندان مسلمان و هم در میان مستشرقان مورد توجه قرار گرفته، تحقیقات نوین در زمینه کشف ابعاد جدیدی از بررسی ساختاری لغوی- معنایی و به‌ویژه نظم در قرآن کریم است. در این راستا، مطالعاتی که بر پایه نظم متقارن استوار هستند، توانسته‌اند جایگاه ویژه‌ای را در این حوزه کسب کنند. سوره آل عِمْران سومین سوره و از سوره‌‌های مدنی قرآن است که در دو جزء سوم و چهارم جای دارد. مقاله حاضر، با استفاده از رویکرد توصیفی و تحلیلی، به بررسی و تحلیل نظم ساختاری سوره آل عمران می‌پردازد. این تحقیق ابتدا به تعریف و معرفی مفهوم نظریه نظم متقارن می‌پردازد و سپس با تجزیه و تحلیل بلاغی، به بررسی سوره آل عمران می‌پردازد. این سوره به یازده بخش تقسیم شده و نظم متقارن حلقوی آن با استفاده از یک الگوی کلی و جامع از ترتیب و ارتباط درونی بخش‌های سوره اثبات شده است. اثبات وجود یک ساختار منظم حلقوی در سوره آل عمران نشان‌دهنده عمق و دقت بی‌نظیر در ساختار قرآن کریم و از جنبه‌های اعجاز می‌باشد.

مسأله تعامل با اهلکتاب در قرآن کریم، خصوصا سوره‌های زهراوین که بیشتر از سایر سوره‌های قرآن به این مسأله نظر دارد، با توجه به وحدت ادیان که بیانگر این مهم است که دین برگزیده خداوند از آدم تا خاتم(ص) یکی بوده است مورد توجه مفسران و پژوهشگران، خصوصا مفسران عرفانی بوده است. پژوهش حاضر سعی دارد با گردآوری اطلاعات و داده‌های دست اول نظرات مفسران عرفانی بر پایه روش توصیفی و تحلیلی، در رابطه با تعامل اهل کتاب در سوره‌های زهراوین، با توجه به وحدت ادیان از منظر تفاسیر عرفانی بپردازد. این پژوهش در پایان با پردازش و تحلیل آیات مربوط به تعامل با اهل کتاب در این سوره‌ها و تفاسیر عرفانی، نشان خواهد داد که اولاً، دین نزد خداوند، یکی بوده و همه رسولان الهی برای اجرای همان دین واحد مبعوث شده‌اند. ثانیاً، با توجه به وحدت ادیان، عرفا در تفاسیر خود به تعامل با اهلکتاب و عدم تفرقه اتفاق نظر دارند. ثالثاً، آنچه خداوند از مسلمانان و اهل کتاب می خواهد، تعامل و همزیستی مسالمت‌آمیز، در سایه ایمان به خدای واحد، تمام رسولان الهی و کتب آسمانی، و نفی هرگونه شرک و تفرقه است.

در این موضوع که مترجمان معاصر، آیات سوره آل‌عمران را بر مبنای تعدد معانی کلمات ترجمه کرده‌اند تردیدی نیست؛ اما این مسئله مهم مطرح است که آیا این تفاوت برداشت‌ها از ساختار واحد واژگان، در ترجمه‌ها و تفاسیر قرون اولیه نیز جریان داشته است؟ در این مقاله، مسئله اصل وجود واژگان چندمعنا در قرآن کریم و کاربست چگونگی ترجمه آنها توسط مترجمان به روش توصیفی - تحلیلی و استنتاجی بررسی و مطالب با استفاده از مهم‌ترین و معتبرترین ترجمه‌ها و تفاسیر قرون اولیه، ارائه شده است. یافته های تحقیق نشان می دهند که اکثر الفاظ و اصطلاحات این سوره از نظام چندمعنایی پیروی می‌کنند. باور و اهتمام مترجمان و مفسران متقدم به اصل چندمعنایی در ترجمه واژگان این سوره نیز در آثارشان مشهود است، زبان فارسی کهن نیز به‌ قدری توانمند بوده که توانسته است با برساخته‌های ناب پارسی، به خوبی از عهده ترجمه کلام وحی برآید. نتایج واکاوی ها روشن می کند که بکارگیری اصل چندمعنایی در ترجمه، دستیابی به لایه‌های معناییِ آیات را امکان پذیر و زمینه پاسخ گویی قرآن به نیازهای انسان عصری را فراهم می‌سازد.

آیه 64 آل عمران بعد از تبیین توحید، بیان انحراف، تهدید و قهر در آیه مباهله، با روش مهرورزانه ای به تعامل میان خداباوران بر سه اصل توحید، ربوبیت الهی و پرهیز از شرک در نظر و عمل تأکید دارد. قرآن در مقابل واقعیت های تحریف شده در تعالیم پیامبران گذشته با استدلال ایستادگی و اعتقاد به تثلیث و تصلیب و فرزندخواندگی حضرت مسی× را نفی نموده است. بررسی آیه فوق نشان می دهد پس از جریان مباهله و عقب نشینی بزرگان مسیحیت و قبول جزیه، با خطاب «یا أَهْلَ الْکتَابِ تَعَالَوْا إِلَی کلِمَهٍ سَوَاءٍ بَینَنَا وَ بَینَکمْ» آنان را به گوهر مشترک بین ادیان؛ یعنی توحید و نفی شرک و ربوبیت غیرخدا و تسلیم در برابر حق دعوت نموده است. از این رو می توان با تکیه بر این آیه، روابط و تعامل سازنده با تأکید بر مشترکات را بنا نهاد و هر آنچه که تخاصم و تحقیر در راه دعوت است را به بنیانی استوار از مبانی مشترک در روابط، به کناری نهاد. از سوی دیگر محتوای این آیه شئونات مختلف زندگی فردی و اجتماعی انسان که با وضع قوانین اجتماعی همراه است را نیز شامل است و بر اثبات مالکیت حقیقی و نفی ربوبیت غیرخدا و زدودن شرک از اندیشه و رفتار و تحقق امت واحده اسلامی دلالت دارد.

نظریه کنش کلامی یکی از نظریات مطرح در زمینه تحلیل گفتمان و متن‌شناسی است. این نظریه که شاخه‌ای از فلسفه زبان است به بررسی افعال و جملات در موقعیت‌های مختلف می‌پردازد. کاربست این نظریه جدید در تحلیل متون دینی، افق جدیدی را در برابر پژوهشگران این حوزه قرار می‌دهد. سوره آل‌عمران در رابطه با تعاملات اجتماعی اسلام با اهل کتاب موضوعات مختلفی را مطرح می‌کند. بسیاری از آیات این سوره به بررسی ویژگی‌های فکری و رفتاری نادرست اهـل کتـاب در گذشته و حال می‌پردازد. رویکرد این پژوهش، توصیفی- تحلیلی است که از الگوی کنش کلامی جان سرل برای تحلیل جملات مربوط به این تعاملات استفاده می‌گردد. پیام اصلی آیات در قالب این کنش‌ها، نظام ارزشی جدیدی را بیان می‌کند. خداوند همه پیروان ادیان الهی را در تعامل با یکدیگر به سمت و سوی وحدت ادیان برای هرچه بهتر شدن جامعه، خواه به صورت توصیه، پیشنهاد یا حتی هشدار، ترغیب نماید. غالب این کنش‌ها به صورت غیرمستقیم است و به دلیل عمق معانی جملات، برای برخی آیات می‌توان چندین کنش را در نظر گرفت. نتایج تحقیق نشان دهنده آن است که از میان کنش‌های پنجگانه سرل، کنش ترغیبی و کنش عاطفی درآیات تعاملات اجتماعی اسلام با اهل کتاب به نسبت سایر کنش‌ها، وجه غالب است. دلیل این بسامد بالا، آن است که تعلیل توصیف آگاهی بخش از یک سو حاکی از آن است که اراده الهی منطبق بر گفتمان ارشاد و ارتقای فهم مخاطب است و از سوی دیگر نشان دهنده این است که گوینده قصد دارد تا مخاطب به بهترین نحو تعامل مسالمت آمیزی با سایر ادیان الهی داشته باشد. هدف این تحقیق، تحلیل آیات مرتبط با تعاملات اجتماعی مسلمانان با پیروان اهل کتاب در سوره آل عمران با تاکید بر الگوی کنش کلامی جان سرل می‌باشد.

آیه 42 سوره آل عمران «وَ إِذْ قالَتِ الْمَلائِکَةُ یا مَرْیَمُ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفاکِ وَ طَهَّرَکِ وَ اصْطَفاکِ عَلى‏ نِساءِ الْعالَمِین» از جمله آیاتی است که مقاماتی را برای حضرت مریمc بیان می‌کند. در پژوهش حاضر تلاش شده است تا به شیوه توصیفی- تطبیقی به بررسی مقام «اصطفاء، تطهیر و اصطفاک علی نساءالعالمین» با هدف رفع اختلاف ظاهری از آرای مفسرین فریقین در آیه 42 آل عمران بپردازد. در همین راستا با مبنا قرار دادن تفاسیر و روایات مشخص می‌شود، مفسران فریقین بر این باورند که اصطفاء اول در معنای «برگزیدگی به‌صورت مطلق، گوهر ذات حضرت مریم، عبادت و کسب توفیقات جهت خشنودی حق ‌تعالی» آمده‌ است و اصطفاء دوم در وجوهی چون «نوع ولادت حضرت عیسی، خطاب فرشتگان، فرمانبرداری و اطاعت کامل» به ‌کار رفته است. در وجه طهارت آیه به «طهارت از تمام آلودگی‌ها و رذایل اخلاقی، مثل کفر و ناپاکی‌های جسمی» اشاره شده است. هم‌چنین نساءالعالمین به‌معنای «برگزیدگی بر تمام زنان جهان و بر زنان معاصر ایشان» است. درنتیجه می‌توان بر مشابهت، عدم تهافت و هم‌سویی نظر مفسران در این‌باره تأکید ورزید.

آیات 90 و 91 سورۀ آل عمران مضمون آیۀ 86 همین سوره را تعلیل می‌کنند. این آیات در مورد شرایط پذیرش توبه و فدیه از دوگروه بحث می‌کنند: 1. افرادی که کافرند و پیوسته در حال افزایش کفر خود هستند؛ 2. افرادی که در حال کفر می‌میرند. جستار پیش ‌رو به دنبال پاسخ به این پرسش است که «تفاسیر مجمع البیان، المیزان و تسنیم چه اشتراکات و اختلافاتی پیرامون آیات 90 و 91 دارند و محاسن و معایب نظرات هریک از مفسران چیست». روش جمع‌آوری مطالب در این پژوهش به‌صورت کتابخانه‌ای بوده و پردازش آن‌ها به‌صورت تطبیقی می‌باشد. طبق استنتاج مقاله، توبۀ گروه اول از کافران براساس نظر علامه و شیخ طبرسی تحت هیچ شرایطی پذیرفته نیست ولی براساس نظر آیت‌الله جوادی آملی توبۀ این گروه به احتمال زیاد مورد پذیرش خداوند است. همچنین براساس دیدگاه هر سه مفسر هیچ‌گونه فدیه و بدلی از گروه دوم در آخرت پذیرفته نخواهد شد.

داستان تولد، پیامبری و حتی عروج حضرت عیسی(ع) از موضوعاتی است که به صورت مجمل در آیات قرآن کریم بیان شده است. آیه ی 55 سوره آل عمران، به صورت کلی به داستان توفی و عروج اشاره نموده است. باتوجه به اینکه «توفی» بر وجوه گوناگونی دلالت دارد؛ از اینرو چالش گاه مفسران اعم از شیعه و سنی برای نیل به معنای صحیح آن بوده است و هرکدام از مفسران برپایه ی منهج و روش تفسیر خود به بیان معنای آن پرداخته اند. پژوهش حاضر با هدف مداقه در این آیه و ارائه دیدگاه های فریقین در مورد آن از رهگذر مطالعات کتابخانه ای، به احصای بیش از 40 تفسیر مهم شیعی و 50 تفسیر مهم اهل سنت و سپس جمع آوری و تطبیق داده های آنها به روش توصیفی – تحلیلی پرداخته است تا بتواند نظر برگزیده از میان آرای مفسران شیعه و سنی را بیان نماید. جستجویِ تطبیق آرای مفسران فریقین، نظر برگزیده مفسران معاصر شیعی را در مورد عدم تقدیم و تأخیر فراز مذکور در مورد توفی روح و جسم حضرت عیسی(ع) با هم حکایت می نماید و رفعت معنوی ایشان از زنده بودن ایشان با توجه به اضراب حرف «بل» در ابتدای آیه 157 سوره نساء:« بَلْ رَفَعَهُ اللَّهُ إِلَیْهِ» خبر می دهد. ضمن اینکه روایات دال بر رجعت ایشان در حکومت حضرت مهدی(عج) در صورت صحت، این نتیجه را تقویت می نماید.

سوره‌ی آل‌عمران از جمله سوره‌‌های مدنی قرآن است که احتمال نازل شدن همه‌ی آیات آن به‌یکباره به‌دلیل وجود به‌هم پیوستگی و انسجام و تناسب تام بین ۲۰۰ آیه‌ی آن، بسیار به‌ذهن نزدیک است. بررسی مجموعه آیات این سوره، حاکی از این است که فضای نزول آن، ناظر به‌اوصاف و شرایط و رخداد‌های ویژ‌ه‌ای است که در طول نزول این سوره اتفاق افتاده است. محتوای اصلی سوره‌ی آل‌عمران ناظر به‌دعوت مؤمنان به‌اتحاد و صبر در برابر دشمنان اسلام می‌باشد. این مقاله با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی، تدوین شده است و در پی پاسخ به‌این پرسش است که دلیل وجود همخوانی بین نزول سوره‌ی آل‌عمران با حوادث مرتبط با مشرکان، منافقان و اهل‌کتاب، چیست؟ برآیند و حاصل این تحقیق این است که وجود ارتباط بین مفاد آیات سوره‌ی آل‌عمران با کارکرد‌های هریک از طوایف یادشده در زمان نزول آن‌‌ها، حقیقتی تردیدناپذیر می‌باشد و طرح مباحث متنوعی همانند: توحید، صفات متنوع خداوند، معاد، جهاد، امر به‌معروف و نهی از منکر، تولی، تبری و حج و نیز بیان تاریخ انبیایی مانند آدم، نوح، ابراهیم، موسی، عیسی و داستان حضرت مریم و عبرت‌‌های غزوه احد و غزوه بدر در خلال این سوره، می‌تواند شاهدی بردرستی نتیجه مذکور باشد.