جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

امروزه فلسفه تطبیقی به عنوان حوزه مطالعاتی جدیدی در حال بسط و گسترش است، گرچه برخی در اعتبار آن به شک و تردید می نگرند، اما در این مقاله ماهیت مسائل فلسفه تطبیقی، تعریف مبانی، امکان و روش شناسی آن مورد بحث قرار گرفته است. در پایان نتیجه می گیریم فلسفه تطبیقی در ساحتی فرافلسفی با تلفیقی از روش شناسی های موجود ممکن است و این فلسفه توانایی پاسخ به برخی از مسائل حل ناشده را داراست. بنابراین می توان با انجام کارهای برجسته در فلسفه تطبیقی ضمن تحذیر از تفوق فرهنگ غربی از آن در بازشناسی و شناخت نقاط تلاقی و افتراق نظام معرفتی خودی و تطبیق آن با نظام های معرفتی دیگر سود جست و از این رهگذر به مفاهیم عمیق تر معرفتی خودی بیش از پیش نائل شد.

اصول فقه دستگاه روش ­شناسی استنباط احکام شرعی است و در آن از قواعد و ابزارهای فهم مراد جدی شارع سخن گفته می­ شود. هرمنوتیک نیز دستگاه روش­شناختی فهم معنای متن بوده و دارای سه دوره روشی، روش ­شناختی و فلسفی است. هرمنوتیک روش ­شناختی معنای متن را مراد جدی مولف می­ داند، ولی در مقام بحث از ابزارهای فهم معنای متن نیست، بلکه از «نظریه فهم متن» که منشاء تعیین ابزارهای فهم متن و توجیه­ کننده چرایی و چیستی آنهاست، سخن می­ گوید. اصول فقه فعلی هرچند در معناشناسی با هرمنوتیک روش ­شناختی مشترک است، ولی در شرایط فعلی شامل بحث از ابزارهای فهم معنای متن است و مستقلا بحثی راجع به نظریه فهم متن اصولیون ندارد. این در حالی است که این نظریه در ارتکاز فقها و اصولیون وجود دارد و اجزای مختلف آن به صورت پراکنده در بخشهای مختلف فقه و اصول فقه مورد اشاره قرار گرفته است. فردریش شلایرماخر از هرمنوتیست­ های محوری هرمنوتیک روش­ شناختی است که نظریه فهم متن او شاکله اصلی این دوره هرمنوتیکی را شامل می ­شود. در این مقاله سعی شده است نظریه هرمنوتیکی آیت الله شیخ محمد حسین نائینی که به جهت برخورداری از ذهن اصولی خلاق، منسجم و ساختارمند دارای نظریه فهم است، از فرمایشات ایشان در بخش های مختلف استخراج گردد، با نظریه فهم متن شلایرماخر مقایسه شود و برتری­ های آن نشان داده شود. نظریه فهم متن مرحوم نائینی مبتنی بر راهبرد مرکزی تمسک به ظهور کلام و نظریه فهم متن شلایرماخر مبتنی بر راهبرد مرکزی بازتولید فردیت مولف است.

اصول فقه به مثابه روش­شناسی فقه، متناسب با منابع سه­گانه­ی قرآن، سنت و عقل از قواعد و اصولی بحث می­کند که نیاز فقیه در استنباط احکام از منابع مزبور را مرتفع سازد. عمده سوالی که این مقاله به صورت اکتشافی در مقام پاسخ به آن است، این است که نظریه فهم متن اصولیون شیعی در مواجهه با منبع قرآن و سنت چه بوده است؟ این نظریه که کمتر به آن به صورت مصرح پرداخته شده و عمدتا ارتکازی بوده است، عامل تعیین کننده­ی قواعدی است که اصول فقه باید به آنها بپردازد و عامل ممیزی قواعدی است که مورد تائید اصولیون نمی­باشد. ایده مرکزی این نظریه تمسک به اصاله الظهور است که با اضلاع دیگری که تبلور این اصل بوده و مکمل آن هستند، نظریه فهم متن اصولیون را می­سازد. این مقاله با تمرکز بر عوامل معرفتی و غیرمعرفتی موثر بر شناخت فقیه و با توجه به اقتضائات دو مولفه­ی دیگر یعنی شارع به عنوان مولف و متن به عنوان واسطه بین شارع و فقیه، می­کوشد، تا گامی مثبت به سمت طراحی نظریه مزبور باشد.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

یکی از علومی که امروزه در غرب مطرح است، و البته پیشینة آن به قرن چهاردهم می رسد، علم هرمنوتیک است؛ دانشی که مشغلة فکری بسیاری از متفکران و فیلسوفان است. نخست بار شلایر ماخر هرمنوتیک را، که در فارسی بیش تر به «تأویل» ترجمه می شود، در مورد کتاب مقدس به کار برد و سپس دامنه اش به تمام تجربه ها و شئونات بشری کشیده شد. به طوری که امروزه هرمنوتیک در تمامی رشته ها و دانش های بشری، حتی علمی چون تاریخ که فقط با صدق و کذب امور سروکار دارد، دخالت دارد.

ابتناء مطالعات و پژوهش های انسانی و اجتماعی بر الگوهای روش شناختی یکی از ضرورت های حوزة علوم انسانی در حال حاضر شده است. مکاتب، نحله ها و متفکران مختلف و تأثیرگذاری در این حوزه با دغدغة یادشده به مطالعه و تحقیق اشتغال دارند. یکی از این الگوهای روشی، روش های کیفی، تفهمی و به طور خاص روش هرمنوتیک است. این روش که به انواع و اقسام مختلفی تقسیم می شود، طرفداران و قائلین زیادی در مطالعات اجتماعی و انسانی و حتی اعتقادی و دینی پیدا کرده است. در فضای فکری معرفتی ایران نیز برخی از نویسندگان کاربست این روش را در مطالعات دینی و کلامی مطرح نموده اند که البته با مناقشات و چالش های علمی معرفتی فراوان مواجه شده اند. در مقالة حاضر ضمن تبیین ادلة هرمنوتیک فلسفی، با نگاهی انتقادی به این روش امعان نظر خواهد شد. هرمنوتیک فلسفی از دو زاویه نقد شده است که عبارت اند از: نقدهای درون هرمنوتیکی و برون هرمنوتیکی. مقصود از نقد درون هرمنوتیکی، مجادلاتی است که برخی از نحله ها و اشخاص قائل به هرمنوتیک طرح نموده اند. نقدهای برون هرمنوتیکی، بیان ایرادات هرمنوتیک فلسفی از دیدگاه جریان ها و اشخاصی است که خارج از چهارچوب هرمنوتیک به ارزیابی این روش پرداخته اند.

در دهه‌ های اخیر، برخی از پارادایم‌ های پژوهش در علوم انسانی ارایه شده است که آنها را می‌ توان در کنار و یا به جای روش‌ های سنتی پژوهش مورد استفاده قرار داد. هرمنوتیک یکی از ‌این جریان ‌های فکری در قرون جدید است. ‌این نظریه علوم انسانی را به طور خاص دربرمی‌ گیرد. محقق تلاش می ‌کند، با توجه به ماهیت خاص پدیده‌ های انسانی عمل کند، و در جست‌ و جوی اهدافی همچون بازیابی قوانین جهان‌ شمول نباشد. ‌متمایز کردن روش پژوهش علوم انسانی از علوم طبیعی، مخالفت با ساده‌ سازی و تقلیل‌ گرایی پدیده‌ های اجتماعی و انسانی، دوری از ورطه آمارگرایی در علوم انسانی، توجه به تمامیت و کلیت انسان، تاکید بر نقش دلایل در رفتار انسان به‌ جای جست‌ و‌ جوی علل و استفاده از روش درون ‌نگری از نکات مثبت‌ این شیوه تفکر است.

این مقاله شرحی است بر روش شناسی یورگن هابرماس. در این مقاله چگونگی گذر وی از اثبات گرایی و عقل گرایی انتقادی کارل پوپر بررسی خواهد شد. هم چنین تلاش هابرماس برای ارایه عقلانیتی عام و جامع از طریق توصیف علایق سه گانه بشری و ارتباط این علایق با سه نوع دانش، یعنی علوم طبیعی، علوم تاریخی - هرمنوتیکی و علوم انتقادی، تبیین خواهد شد و در پایان، چگونگی بهره گیری هابرماس از هرمنوتیک گادامر و روانکاوی فروید برای پی ریزی این علوم و ترسیم وظایف و مرز هر یک شرح داده می شود.

این مقاله ضمن تلاش برای تبیین برخی مبادی روش شناسانه علم مدیریت، می کوشد تا از طریق تفکیک میان دو جهان نظری و هرمنوتیکی، پارادایم های متفاوت روش شناسی در این دو ساحت را در حوزه علم مدیریت آشکار سازد. پس از آن این نوشتار با تکیه بر مبانی روش شناسی و معرفت شناسی ملاصدرا به معرفی ساحت سومی برای طرح بحث مبادی روش شناسی جدید، به منظور فهم سازمان و مدیریت می پردازد. بر این اساس، با رویکردی تطبیقی مبحث فهم و شناخت از منظر فلاسفه هرمنوتیکی و اسلامی مورد بحث قرار می گیرد. بدین منظور، نظریه اتحاد عاقل و معقول ملاصدرا به عنوان محور طرح مباحث شناخت شناسی اسلامی مدنظر قرار گرفته است. در پایان نیز پژوهشگران، استعاره را به عنوان قوی ترین ابزار متفکران جهان هرمنوتیکی در فرآیند کسب و انتقال معنا مورد بحث قرار می دهند.