جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

سیر تحول نگارگری مکتب شیراز در دوره‌ی ترکمنان با نوعی تغییر رویکرد در مضمون، ساختار و فضای تصویری همراه است. ما در این دوران با تعدّد خمسه‌های نظامی از یک سو و نیز تغییر در هندسه‌ی پنهان و تغییرات شگرف در رنگ‌بندی آثار که همواره در بطن خود نوعی از بازتاب سنت تصویرنگاری پیش از اسلام را داراست، روبرو هستیم. از این‌رو هدف پژوهش حاضر، بررسی تغییر مضمونی و تحولات نقشمایه‌هایی از نگاره‌های شیراز است، که به نظر می‌رسد متأثر از فلسفه‌ی سیاسی سهروردی، و نیز شرایط سیاسی، اجتماعی، اقتصادی جامعه بوده و گونه‌ی هنری جدیدی را پدید می‌آورد، که در درون خود نوعی تلاش برای تداوم اندیشه‌های ایرانی، اسلامی و سنت شهریاری ایرانی است، و حوزه‌ی نگارگری را با نیازهای روز که همانا کسب مشروعیت سیاسی از طریق متون سیاست‌نامه‌ایِ مصور است، پیوند می-زند. سهروردی در تفکر سیاسی خود، پیامبران، امامان و حکیمان متآله را شایسته‌ترین انسان‌ها در قدرت و حکمت و حکومت دانسته و بنابر فلسفه‌ی نور او، شاه در مرتبه‌ای بس پایین‌تر از امام یا حکیم متوغل است. به نظرمی‌رسد حاکمان و شاهان اینجو و هنرمندان کتابخانه‌ی سلطنتی در شیراز از این نظریه‌ی سهروردی، و نیز شرح مشهوری که قطب‌الدین شیرازی به سال ۶۹۴ ق بر حکمت‌الاشراقِ شیخ اشراق نوشت و نیز کتاب دره‌التّاج او، که به حاکم شیراز، شاه طیبی تقدیم کرد، متأثر شده باشند. از ملاک‌های این تحلیل، که بر تأثیر اندیشه‌های سهروردی بر دربار شیراز و نگاره‌های اینجو در قرن هشتم و تداوم آن تا دوره‌ی ترکمنان، صحه می‌گذارد، می‌توان به شواهد تاریخی‌یی چون ویران نشدن فارس بدست مغولان و فرهنگ و حکمت و هنر غنی این ایالت کهن در دوره‌های هخامنشی، ساسانی، آل بویه و عصر حافظ؛ اهمیت شیراز به‌عنوان مرکز زردشتیان قبل و بعد از اسلام -که در چنین بستری درهم آمیزی افکار و عقاید اسلامی و زرتشتی قابل پیش بینی است (بخصوص این که حکمت سهروردی بر پایه‌ی حکمت ایران باستان بنا شده بود)؛ تعداد زیاد سادات و علویان و نیز عارفان و علمای بنام مذهبی به‌خصوص قطب‌الدین شیرازی در قرن ۷ و ۸ ق؛ فساد مالی و بحرانهای کشاورزی و اجتماعی و نیز جنگ-های ملوک‌الطوایفی ایلخانان بعد از ابو سعید در ۷۳۵ق؛ اوضاع آشفته شیراز در قرن هشتم و قوانین یاسایی و مالیات ‌های سنگین و اخلاق بد روسای مغول؛ وجود سلطان ابواسحاق اینجو وقوام‌الدین حسن، همگی سبب شد، که فرضیه‌ی «رابطه و تأثیر اندیشه‌ی سهروردی بر دربار اینجو» در این تحقیق شکل گیرد. این پژوهش به روش توصیفی/ تحلیلی و تاریخی و با اتکا به شیوه‌ی مطالعات کتابخانه‌ای و اسنادی صورت می‌پذیرد. تحقیق در بُعد بررسی دگردیسی‌های سیاسی و اعتقادی نهفته در پسِ آثار به شیوه‌ی کتابخانه‌ای است و تحقیق اسنادی خود شامل دو مرحله است: ۱. مطالعه بر نمونه آثار دوره‌های تاریخیِ مکتب شیراز از آل بویه تا ترکمان، با بررسی ۵۳ نگاره، مورد برای شناخت تحولات سبکی ترکمنان، بر اساس شیوه‌ی چارلز جنسن. ۲. تحلیل و تفسیر نگاره‌هایی منتخب، در مکتب شیرازِ اینجو تا ترکمنان با بررسی و تحلیل ۳۵ نگاره، که تأثیر فلسفه‌ی سهروردی و بستر سیاسی و اجتماعی زمانه را با اتکا به روش شمایل‌شناسانه‌ی اروین پانوفسکی نشان می‌دهد.نتایج این پژوهش حاکی از این است که بر اساس فلسفه‌ی سیاسی سهروردی، شاه فره‌مند در دوره‌-ی اسلامی، فقط امام و پیامبر است و نه هیچ‌یک از سلاطین دوره‌ی اسلامی و نفوذ فلسفه‌ی مذکور به دربار و کارگاه اینجویان در شیراز، منجر به انقطاع نقشمایه‌ی ایکونیک هاله‌ی مقدس پیرامون سرِ شاهان در نگاره‌ها