جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مسئله بداء یک حقیقت قرآنی است که شیعه اعتقاد به آن را بالاترین نشانه اعتقاد به توحید و تنزیه پروردگار می‌داند و آن را یکی از آموزه‌های مشترک ادیان معرفی می‌کند و به عبارت دیگر، عقیده به بداء هر چند از لحاظ شهرت، بیشتر به شیعه اختصاص دارد، ولی محتوای آن مورد اتفاق همه مسلمانان است و هر مسلمانِ آگاه به قرآن و سنت رسول خدا(ص) آن را انکار نمی‌کند.بداء در مورد انسان، از محدودیت علم او ناشی است، و حقیقت آن، ظهور بعد از خفاء است؛ ولی بداء در مورد خداوند متعال، از علم نامحدود، قدرت مطلق و حکمت او ناشی است، لذا حقیقت بداء نسبت به خداوند، تغییر مقدّرات و ابداء و اظهار آن‌ها پس از اخفاء است، نه ظهور پس از خفاء.با آن‌که مشهور است که بداء، از ویژگی‌های مذهب شیعه امامیه است؛ ولی دیگر مسلمان نیز به محتوای عملی بداء ایمان دارند؛ و در حقیقت نزاع بین شیعه و اهل سنت لفظی است. رویکرد و گرایش‌های رایج و متداول در بین متکلمان شیعی را در یک تقسیم بندی می‌توان در چهار گروه و دسته قرار قرار داد: 1. نص‌گرایی؛2. عقل‌گرایی تأویلی؛3. خرد‌گرایی فلسفی؛4. رویکرد ترکیبی (عقل، نقل و شهود).در رویکرد نص‌گرایی که با مرحوم کلینی شروع می‌شود، ایشان درباره بداء فقط روایات را بدون هیچ‌گونه توضیحی آورده و بداء در این رویکرد تطوری نداشته است. ویژگی عمده و اصلی رویکرد عقل‌گرایی تأویلی، اعتدال و میانه‌روی است. آموزه بداء در این رویکرد نیز تطوری نداشته و فقط تبیین آن به صورت عقلی بوده است. رویکرد خردگرایی فلسفی با استفاده از عقل و البته با صبغه فلسفی که همان بهره‌برداری از قواعد و اصول فلسفی باشد، به مباحث بداء پرداخته که در این رویکرد میرداماد توانسته از این اصول فلسفی در تبیین و تحلیل بداء استفاده کند و تبیینی متفاوت از دیگران ارائه دهد. در میان افراد رویکرد ترکیبی صدرای شیرازی از جمله افرادی است که می‌توان گفت با اصول حکمت متعالیه توانسته است آموزه بداء را به خوبی تبیین و تحلیل کند.در آموزه بداء تقریباً تطور خاصّی اتفاق نیافتاده است، چیزی که مشاهده می‌شود تبیین‌های مختلف با رویکردهای متفاوت از آموزه بداء می‌باشد. مخالفان و منکران بداء، شبهات و اشکال‌هایی را پیرامون بداء طرح کرده‌اند از قبیل: تغییر علم ازلی و ذاتی الهی، علم غیب امامان و تعارض در روایات امامت، که پاسخ آن‌ها در فصل شبهات بیان شده است.