جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تفسیر قران کریم بروزگار رسول‌الله (ص ) آغاز شد، در دوره صحابه دامن گشود و در زمان تابعین گسترده گشت . با ورود جریانهای فکری گونه به حوزه فرهنگ اسلامی، و گسترش نیازها، نگاه به قران کریم و تفسیر آن، گونه‌های مختلفی پیدا کرد و بدین‌سان جریانهای تفسیری شکل گرفت . تفسیر عرفانی که تاویل اصلی‌ترین نماد برجسته آن است نیز در چنین حال و هوایی شکل گرفت . پیشینه تفسیر عرفانی که بالحاظ مبانی و روش از دیگر روشها کاملا متمایز است به متون دینی قبل از اسلام و حتی مکاتب بشری یونان باستان می‌رسد. عمده‌ترین جریانات تاویل‌گرا در اسلام را، اسماعیلیان، فلاسفه اخوان الصفایی، حکمای مکتب اشراق و عارفان و صفویان رقم زده‌اند. در این پژوهش تاریخ تاویل و علل گرایش و نتایج آن وارسی شده است . تاثیرپذیری برخی متفکران مسلمان از اندیشه‌های خارج از فرهنگ اسلام غیرقابل انکار است . اما این نیز بدیهی می‌نماید که در قران، علائم و شواهدی وجود دارد که مفسران را به قناعت نکردن به مفاهیم ظاهری و سطحی و لزوم تدبر و کوشش برای رهیافت به معانی باطنی مقولات دینی تحریض کرده است . عارفان در دست‌یابی به مقصود یاد شده، همه از یک روش تبعیت نمی‌کنند و عرفان در تقسیمی کلی به عرفان نظری و عملی تقسیم می‌شود، تفاسیر عرفانی نیز بر همین اساس به دو بخش نظری و عملی تقسیم پذیرند. در تفاسیر عرفانی نظری، مفسران در کشف آموزه‌های الهی، بیشتر به پیشینه‌های نظری و تئوریک توجه دارند. در حالیکه در بخش دیگر، مفسران بر این باورند که در پرتو تهذیب نفس ، می‌توان به حقایقی دست یافت . که با اشاره قابل تبیین خواهد بود. با اینهمه عارفان در یک سلسله مبانی تفسیر با هم اشتراک نظر دارند. اصل ظاهر و باطن، تاویل و تمثیل‌گرایی، تکیه بر معرفت قلبی و ذوقی و اعتقاد به کشف و الهام، از جمله این مبانی است که عارفان بر آن، اجماع دارند. در بین تفاسیر مورد بررسی قرار گرفته در این رساله، تفسیر منسوب به این عربی" به تفاسیر تئوریک و نظری شبیه‌تر و تفاسیر "لطائف‌الاشارات " ،"کشف‌الاسرار" و "التاویلات‌النجمه" با تفاسیر اشاری، قرابت بیشتری دارد. تاویل آیات و احادیث به منظور اثبات نظریه عرفانی مفسر، کمابیش در تمام این جریانات تفسیری وجود دارد.