جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

شناخت و بررسی مکاتب حدیثی شیعه از جمله مباحث مهم دانش تاریخ حدیث است. در ميان این مکاتب حدیثی، بصره مركز تضارب انديشه ها و پيدايش نحله‌های مختلف بوده است. شناخت چگونگي فعالیت راویان شیعی در آن و بررسي ابعاد گوناگون این فعالیتها و نيز شناخت صبغه حدیثی غالب در اين منطقه، كمك شاياني در روشن شدن ابعادي از تاريخ حديث شيعه در اين شهر و تاثیر پذیریاين مكتب از ديگر مكاتب حديثي شيعهو اثر گذاری آن بر دیگر حوزه های حدیثی خواهد كرد. شیعیان بصره از همان دوران آغازین بنای بصره در این شهر حضور داشتند، ولی به دلیل گرایش بیشتر مردم بصره به مذهب تسنن که ریشه در عوامل تاریخی مانند جنگ جمل و خونخواهی عثمان داشتتا پایان حکومت اموی بیشتر تحت فشارهای سیاسی و غیره بوده و فعالیت حدیثی مسنجمی نداشتند. در دوره امام صادق (علیه السلام) با انقراض حکومت اموی و با اوج گیری فعالیت مکتب حدیثی کوفه و ازدیاد رفت و آمد راویان کوفی به بصره، در نهایت، مکتب حدیثی بصره، با اثر پذیری از کوفه، شکل می گیرد. به دلیل موقعیت خاص دوره امام صادق (علیه السلام) تعداد راویان بصره در آن دوره، افزایش چشمگیری پیدا می‌کند. حضور سه تن از اصحاب اجماع (فضیل بن یسار، ابان بن عثمان و حماد بن عیسی) در بصره، توجه خاص به نقل روایات فقهی و تالیفات فقهی از بارز ترین مشخصه های این مکتب در این دوره به شمار می‌رود. بعد از دوره امام صادق (علیه السلام) با گسترش فعالیت حدیثی راویان شیعه بصره و تعامل روز افزون راویان کوفه و بصره به تدریج فعالیت آنان از حوزه فقهی، وارد حوزه های غیر‌فقهی می‌شود. و به تدریج در قرن سوم فعالیت حدیثی آنان در زمینه تاریخ و ادبیات به اوج خود می رسد. اما از قرن چهارم به بعد با ظهور و رشد مکتب ری و بغداد و تمرکز فعالیت شیعیان در آن دو حوزه مکتب حدیثی بصره افول پیدا می کند.بر اساس گزارشهای رجالی، از میان 218 راوی گزارش شده در حوزه بصره، 64 راوی، صاحب تألیف بودند که نگارش های آنان، بیشتر به فقه، تاریخ و ادبیات و کمتر به کلام، علوم قرآن و تفسیر و علوم حدیث مربوط می شود.کوفه به دلیلِ نزدیکی به بصره بیشترین تأثیر را بر مکتب بصره گذاشته است. از سوی دیگر با توجه به اهتمام فراوان شیخ کلینی و شیخ صدوق به نقل روایات راویان بصری و در اختیار داشتن برخی تألیفات آنان به جرأت می توان گفت که در میان حوزه های حدیثی دیگر، حوزه ری بیشترین اثر پذیری را از مکتب حدیثی بصره داشته است.فراوانی روایات فقهی، گرایش خاص به نقل روایات معرفتی، اهتمام به ادبیات و تاریخ نگاری از جمله ویژگی‌های شاخص این مکتب حدیثی به شمار می رود. این ویژگی های با قوت و ضعف در دوره های مختلف حیات این مکتب دیده می شود.