جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

همواره بحث از جمعیت، و بررسی آثار و پیامدهای آن از جمله مباحث مهم و جذاب بوده است. در مقاطعی از تاریخ کشور ما، سیاست دولت مردان بر فزونی جمعیت و در مقاطعی دیگر بر کنترل و کاهش آن بوده است. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، بحث کنترل جمعیت به یک سیاست راهبردی تبدیل شد. نتیجة آن سیاست، امروز به بار نشسته و جامعة ایران را با معضل گسل و گسست نسلی، و پیری مفرط جمعیت مواجه ساخته است. از این رو، امروز تأکید مسئولان امر بر فزونی جمعیت و دست شستن از سیاست کنترل جمعیت می باشد. به نظر می رسد، این موضوع و اتخاذ سیاست پیشگیرانه، نیازمند توجه به زیرساخت های نهادی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، ساختاری، زمینه ای، و امکانات، ظرفیت ها، محدودیت ها و مؤلفه های فرهنگی، دینی و اجتماعی است. به یک باره نمی توان فزونی جمعیت را امری ناپسند و کنترل آن را امری مطلوب تلقی کرد و یا به عکس.این مقال، با رویکرد تحلیلی و بررسی اسنادی به واکاوی سیاست کنترل جمعیت و آثار و پیامدهای آن می پردازد.

هدف: بررسی روند تصویب واحد درسی «جمعیت و تنظیم خانواده» و نقد کتابهای موجود.روش: توصیفی و کتابخانه ای.یافته ها: هدف کلی از واحد درسی تنظیم خانواده، ایجاد توازن بین امکانات و تعداد فرزندان و ایجاد هماهنگی بین جمعیت و تولید در سطح جامعه است؛ اما با توجه به مدارک موجود، معلوم می شود که واحد درسی«جمعیت و تنظیم خانواده» با اینکه چند سالی است در راستای کنترل جمعیت در دانشگاه های کشور تدریس می شود، اما تدریس آن با مشکلاتی مواجه بوده است.نتیجه گیری: باید مطالب مربوط به تنظیم خانواده در زمان ازدواج و در مراکز مشاوره به دختران و پسران به صورت تفصیلی آموزش داده شود. همچنین پیشنهاد می شود درس «دانش خانواده» با محوریت معیارهای انتخاب همسر، ازدواج آسان و... در دانشگاه ها تدریس شود.

مقاله حاضر به روش توصیفی- تحلیلی به بررسی فقهی مسئله کنترل جمعیت و تنظیم خانواده پرداخته و ضمن تفکیک مفاهیم کنترل موالید، پیشگیری و تنظیم خانواده از یکدیگر، نظریه های جمعیت شناختی و دیدگاه ادیان مختلف و اسلام را با ذکر ادلّه آنها مورد مقایسه قرار داده است. همچنین احکام اوّلیه و ثانویه موضوع، بررسی و اختیارات حکومت اسلامی و ولی فقیه تبیین گردیده است. در فصل پایانی به طور اختصار به احکام پیشگیری از بارداری پرداخته شده است. از نتایج حاصل از این تحقیق آن است که مسئله تنظیم خانواده و مهار موالید به دلیل اختلاف در عوامل فعال، اهداف و سیاست های هر یک متفاوت اند. والدین عامل فعال در تنظیم خانواده هستند، که آگاهانه قدم بر میدارند. درحالیکه عامل فعال در کنترل موالید، دولت است و آگاهی و عدم آگاهی خانواده ها در این زمینه اهمیّتی ندارد به هر روی آنچه در تنظیم خانواده مطلوب بهشمار میرود سلامت مادر است که باید با رعایت فواصل بین بارداری مورد دقت و رعایت قرار گیرد. ولی در کنترل موالید، سلامت اقتصادی جامعه مورد نظر است و سیاستمداران از هر راه ممکن مانند استفاده از داروها و ابزارهای پیشگیری و یا تأخیر در ازدواج سعی در اجرای آن دارند. اهم سرفصل های این پژوهش عبارتاند از کلیات؛ تعریف واژه ها شامل الف: تنظیم خانواده؛ ب: کنترل موالید؛ ج: پیشگیری موالید؛د: مقایسه بین مفاهیم؛ نظریات جمعیت شناسی شامل الف: طرفداران افزایش جمعیت؛ ب: مخالفان افزایش جمعیت؛ ج: جمعیت ثابت؛د: جمعیت متناسب؛ حکم ثانوی در مسئله.

مسئله کنترل جمعیت دارای ابعاد بسیار گسترده و گوناگونی است، و ما در این پایان‌نامه سعی نموده ایم ابتدا کلیات نظر اندیشمندان مختلف را بیان نموده، و در پایان هر بخش به نقد و بررسی آرای ایشان در آن مبحث بپردازیم. لازم به ذکر است که برخلاف آراء مخالفان افزایش جمعیت، آراء موافقان بسط و گسترش چندانی در جامعه نداشته است، در حالی که ما در تحقیقاتی که داشتیم به صحت نظریه لزوم افزایش جمعیت رسیدیم. بنابرین ما در قسم نظریات مخالفین با حذف موارد تکراری کلیات نظریات ایشان را مطرح نمودیم، به نحوی که تقریباً تمام مسائل کسانی که در این وادی نظری داده اند در این پایان نامه گنجانده شده است،و در مقابل در تأیید نظریه لزوم افزایش جمعیت به نحو تقریباً مبسوطی سعی نمودیم شبهات مخالفان را پاسخ دهیم تا این پایان نامه کاری جدید و جزو معدود تحقیقات جامع در تأیید نظریه دینی لزوم تکاثر و تناسل باشد.به بیانی دقیق تر از آنجا که نظریه دین در مورد لزوم افزایش جمعیت امری بدیهی و غیر قابل انکار است و امکان تغییر در احکام الهی دین وجود ندارد، مخالفین به جهت یافتن مفر و عدم مقابله صریح با دین به دنبال تغییر موضوعات رفتند تا از این طریق حکم را تغییر دهند، به عنوان مثال افزایش جمعیت را مساوق و هم معنا با گسترش فقر، افزایش جرم و جنایت، افزایش بیکاری و غیره قرار دادند، و آنگاه حکم موارد مذکور را بر آن بار کردند. این تحقیق ارتباط بین موارد فوق الذکر و مانند آنها را با مسئله افزایش جمعیت، اولاً از طریق علم تجربی و ثانیاً از طریق علم دینی در منابع قرآن و سنت رد نموده و لذا تبدل موضوع را انکار می نماید. در بخشی دیگر اصل نظریه دین را در منابع دینی بررسی می نماید. و بخشی نیز به روش های ضد بارداری و احکام شرعی آنها اختصاص یافته است.

مسئله کنترل جمعیت از جوانب مختلف و در ابعاد گوناگون فقهی، حقوقی، پزشکی، تربیتی، سیاسی، اقتصادی، جمعیت‌شناسی و...قابل بحث و بررسی بوده و در هریک از این زمینه‌ها نیز کتاب‌ها و مقالاتی به رشته‌ی تحریر در آمده است،که در این پایان نامه، پرداختن به همه این ابعاد مورد نظر ما نیست و اگر سخنی هم به میان آید، جنبه‌ی فرعی و حاشیه‌ای داشته و تنها غنای مباحث را در پی خواهد داشت.موضوع اصلی این تحقیق بررسی حکم تکلیفی کنترل و پیشگیری جمعیت از منظر فقه شیعه و مذاهب اهل سنت است، یعنی بررسی کنیم که از دیدگاه فقه و حقوق اسلامی، آیا تحدید نسل و پیشگیری از فزونی جمعیت مجاز است یا حرام؟و اگر مجاز است، آیا به صورت مطلق روا است یا همراه با شرایطی؟از آن جایی که در این باب دیدگاه‌های متفاوتی از عالمان مسلمان، شیعی و سنی مطرح گشته است، تلاش شده تا با روش توصیفی- تحلیلی و از طریق منابع کتاب‌خانه‌ای و سایر منابع موجود، دیدگاه‌ها و دلایل هر کدام از آن‌ها بررسی شود تا راهی را که با مبانی فقهی و حقوقی اسلام سازگاری بیشتری دارد، نشان داده شود.به طور کلی در اکثر مذاهب اسلامی، حکم کنترل جمعیت با توجه به شرایط زمانی و مکانی و در جنبه‌های مختلف اقتصادی و فرهنگی و ...تغییر می‌کند که در حال حاضر، نظر اغلب مذاهب اسلامی بر افزایش جمعیت می‌باشد.

افزایش جمعیت نتیجه ازدواج و کنترل جمعیت نیز مقابله با طبیعت و امر فطری محسوب می شود این مطلب ضرورت تحقیق را در این زمینه روشن می سازد و به همین دلیل ما موضوع کنترل جمعیت از دیدگاه فقه اهل بیت (ع) را برگزیده و در چهار فصل بررسی نموده ایم. فصل نخست: در این فصل کلیات و تعاریف از قبیل معناو مفهوم کنترل جمعیت، تحدید نسل، مسأله عزل و سیاست جمعیتی، تفاوت بین کنترل جمعیت و تنظیم خانواده، تاریخچه کنترل جمعیت، اندیشه های جمعیتی و...بررسی شده است. فصل دوم: ادله موافقین از قبیل کریمه، نسائکم حرث لکم...، جواز عزل در سنت (که در این دلیل روایات عزل را دسته بندی شده) قاعده اصاله الاباحه، عائله سنگین و نفی عسر و حرج، عمل معصوم (ع) و مسأله نیاز به آب و...در این فصل مورد کنکاش قرار گرفته است. فصل سوم: در این فصل دلائل مخالفین از قبیل مناقشه در جواز عزل (در این مناقشه شش اشکال شده)، نفی سبیل کافرین بر مسلمین، منافی بودن کنترل جمعیت با اعتقاد به رازقیت خدا (در این بخش از آیات و روایات فراوان بهره گرفته ایم)، بررسی فرض ضرورت کنترل جمعیت. چگونه کنترل جمعیت موجب خسارت و زیان است، مطلوبیت کثرت جمعیت در نصوص دینی و بالاخره در پایان این فصل با استفاده از تفاسیر قرآن کریم مغایر نبودن کنترل جمعیت با نظام آفرینش خدا مورد بررسی قرار گرفته است. فصل چهارم: در این فصل راههای اختیاری کنترل جمعیت از قبیل عزل، دارو، ابزار، سقط جنین، مورد نقد و نظر قرار گرفت. و به راههای غیر اختیاری کنترل جمعیت نیز اشاره و نظریات مذاهب اربعه اهل سنت درباره سقط جنین بررسی شد. و در پایان این فصل ضررهای ناشی از سیاست کنترل جمعیت اشاره ای شد. و نیز در نهایت با توجه به مقدماتی که گفته آمد نتایجی را با نام "استنتاج و جمع بندی" اخذ، و آن را بر شمردیم.