جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در این مقاله،‌ تغییرات خانواده در جامعه ایران را در جریان گذار جمعیتی، با تدارک یک رویکرد نظری مناسب، مطالعه کردیم. در رویکرد نظری تدارک دیده شده، اضافه بر شرایط و عوامل فعال در محل، عوامل بیرونی ناشی از جهانی شدن را هم بر تغییرات خانواده موثر گرفتیم. با توجه به این که گروه های اجتماعی مختلف در ایران، با پیش آمادگی های متفاوت، به طور ناهمزمان و به درجات متفاوت در معرض جوامع تاثیرگذار بوده اند، ملاحظه کردیم که به طور همزمان اشکال مختلف خانواده، سبک های مختلف تشکیل خانواده و سطوح مختلف سن ازدواج و بچه آوری را می توان پیدا کرد. با وجود این، در جریان گذار جمعیتی ایران، روند کلی تغییرات خانواده به سوی خانواده هسته ای، آسیب پذیری بیشتر، افزایش سن ازدواج و تقلیل در سطح بچه آوری بوده است.استنباط ما این بود که جامعه ایران، پیش از خروج از گذار جمعیتی، گذار جمعیتی دوم را هم به طور جزیی آغاز کرده است و با توجه به تسریع در انقلاب ارتباطی و تشدید در استفاده از وسایل ارتباطی مدرن،‌ به ویژه اینترنت، انتظار می رود تغییرات در خانواده هم تسریع شود، لذا پیشنهاد دادیم مرکز آمار ایران آمارهای لازم برای مطالعه خانواده و تغییرات آن را، در جدول های مناسب، تولید و عرضه و مراکزی هم در برخی دانشگاه ها برای مطالعه اجتماع و خانواده دایر کند.

نظریه گذار جمعیتی دوم در اصل نظریه ای برای تبیین «باروری پایین» در جوامع پیشرفته اواخر مدرن است. این نظریه، باروری پایین و دوام آن در جوامع مزبور را با توجه به تغییرات اساسی که در دهه های پایانی قرن بیستم در سطح جامعه و خانواده و در نحوه بچه آوری در آن جوامع پیش آمد توضیح می دهد.نظریه گذار جمعیتی دوم در کشورهای اسکاندیناوی تقریبا به طور کامل و در کشورهای دیگر مدرن در حوزه فرهنگی لیبرال – شامل سایر کشورهای اروپای شمالی و غربی و کشورهای انگلیسی زبان خارج از اروپا – تا حدود زیادی صدق می کند. با وجود این، در اروپا از شمال به جنوب و از غرب به شرق و در جوامع پیشرفته شرق آسی در مقیاسی بزرگ تر از میزان صدق آن کاسته می شود. پیدا است که در کاربرد آن برای مطالعه باروری پایین و دوام آن در ایران محدودیت های مزبور باید لحاظ شود. اضافه بر آن، ایران کشوری پیرامونی است و تغییرات آن تا حدودی وابسته و در نتیجه ناهمسان، ناهماهنگ و ناهمزمان است. از این رو، از این لحاظ هم نظریه مزبور، پیش از کاربرد در جامعه پیرامونی ایران، باید تعدیل و اصلاح گردد. مقدم بر ملاحظات مزبور، در خصوص مناسبت نظریه گذار جمعیتی دوم در جوامع پیرامونی (نظیر ایران)، این سوال راهبردی هم مطرح است: آیا می شود پیش از خروج از دوران گذار مثبت رسیده شد. زیرا، اگر ترکیب سنی کنترل شود رسیدن باروری جمعیت به جانشینی و رشد آن به صفر تقریبا همزمان اتفاق می افتد. از این رو، در اثر ترکیب سنی، گذار جمعیتی دوم ایران برای چندین دهه – شامل فاصله زمانی رسیدن باروری جمعیت به سطح جانشینی و رسیدن میزان رشد به صفر – با گذار جمعیتی اول همپوشانی خواهد داشت.