جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

برهان نظم از گذشته های بسیار دور مورد توجه همه ی اديان و مبلغان دينى بوده است. اين بذل توجه به دلیل خاصیت اقناعى اين برهان برای عامه ی مردم است. در قرن هجدهم، انتقادات بسیاری از سوی هیوم و برخى ديگر از فیلسوفان جديد به اين برهان وارد شد و نیز ظهور ديدگاه تکاملى اين انتقادات را بسیار قوت بخشید. در نتیجه، برهان تضعیف و خاصیت اقناعى آن گرفته شد. در سالهای اخیر، برخى از فیلسوفان درصدد ارائه ی تقرير نوينى از برهان نظم برآمده اند و با فرض قبول و صحت ديدگاه تکاملى تبیین سازواری از نگرش خداباورانه و قبول نظريه ی تکامل ارائه كرده اند. اين دست كوشش ها نمونه هايى در فیلسوفان مسیحى و مسلمان دارد. ريچارد سويینبرن از فیلسوفان مسیحى است كه با كمک دانش فیزيک، رياضیات و زيست شناسى و براساس محاسبات احتمالاتى برهانى استقرايى را صورتبندی كرده است كه مدعى است سازگاری فرضیه وجود خدا را با ديدگاه تکاملى نشان مى دهد. مرتضى مطهری نیز از متفکران مسلمانى است كه كوشیده است تا اين سازگاری را اثبات كند. او نه تنها اين دو نگرش را با هم سازگار مى داند، بلکه ديدگاه تکاملى را بهترين تفسیر ممکن از غايتمندی الهى در جهان نیز برمى شمارد. اگرچه مقام، شکل و سطح بحث اين دو متفکر با هم متفاوت است، محتوا و نتیجه ی حاصل از اين بحث در آثار هر دوی ايشان يکسان به نظر مى رسد.

برهان نظم ساده ترین، قابل فهم ترین و عمومی ترین برهان بر وجود خداوند است. در طول تاریخ روایت های متعددی از این برهان ارائه شده است که از درجات متفاوتی از قوّت و دقّت برخوردارند. به نظر نگارندگان معقول ترین و قابل دفاع ترین روایت از این برهان، روایتِ «استدلال از راه بهترین تبیین» است. روایت هایِ کلاسیک، مقایسه ای، تنظیم دقیق، پیچیدگی غیر قابل تقلیل بیوشیمیایی و اطلاعات زیست شناختی ضمن آنکه هر یک روایت هایی مستقل هستند، امّا به نظر می آید اگر بتوان این روایت ها را در خدمت «استدلال از راه بهترین تبیین» در آورد، برهان نظم می تواند نقش مؤثّرتری در اثبات وجود خدا در کنار سایر براهین ایفا کند. سوئینبرن استدلالی ارائه کرده، که نتیجة آن- به زعم وی- محتمل بودن وجود خدا را نشان می دهد. او این بار را بر دوش برهانی استقرایی گذاشته است. ریچارد سوئینبرن در تقریر این برهان با تفکیک نظم جهان به نظم زمانی و نظم مکانی و صورتبندیِ جدیدی از برهان طرح و تدبیر، تلاش درخوری در این راه نموده است. در این جُستار سعی شده تا تقریر و روایت سوئینبرن از برهان نظم که در آثار متعدد او به انحای مختلف بیان شده است در یکجا و به صورت نظام مند تقریر شود، تا راه برای بررسی، نقد و یا تقویت آن هموارتر گردد. با جستجوی انجام گرفته این برهان تاکنون با نظامی که در این مقاله بدان پرداخته شده است، صورتبندی نشده است.