جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

يش از بررسي رواج دين مهر در عهد اشكانيان، لازم است اندكي به دين باستاني مهر در ايران و ايزد مهر بپردازيم. 1- دين مهر باستاني: مهر يا ميثره يكي از ايزدان بزرگ ايران در دوره پيش از ظهور زرتشت بوده است و همين ايزد حتي در "ودا" نيز به صورت ميترا وجود دارد. مهر خداي خورشيد است و نظر به اهميت فوق العاده خورشيد نزد مردم فلات قاره ايران، از ابتدا مهر مورد پرستش اين مردم بوده است. در دوره قبل از ظهور زرتشت، دو آئين ميثره و مزدائي دوشادوش هم در مشرق ايران وجود داشتند كه با هم در رقابت بودند. يكي اهوراي اصلي و خداي واقعي را مزدا و ديگري ميثره مي دانست و هر يك از اين دو دين، ايزدان و تشريفات خاص خود را داشت. بالاخره در اثر ظهور زرتشت و اصلاح آئين مزدائي، اين دين بر دين ميثره پيروز شد، ولي اين پيروزي ديري نپاييد چون پس از مدت كوتاهي براي جلب قلوب پيروان سابق ميثره، مزدائيان ناچار شدند تمام ايزدان ميثرائي را نيز در دين زرتشت داخل نمايند. جزئياتي از آئين ديني آن گروه از آرياها كه به پرستش ميثره مي پرداختند را در بعضي از يشت هاي قديمي كه هنوز در آنها حشو و زوائد مزدائي صورت نگرفته مي توان يافت. در اين آئين، ميثره خداي اصلي و رئيس مجمع خدايان بود. در مجمع خدايان ميثره، ايزداني چون راشنو (رشن)، رثرغنه (بهرام)، سروش، داموئيش اوپمن و فروهرها قرار داشتند و عوامل و عناصر طبيعي نيز چون هفت سياره، دوازده برج، باد، آتش، آب و خاك، نقش خود را داشتند. به موجب مندرجات مهريشت كه يكي از قديمي ترين كتب ديني ايرانيان است، ميثره يا مهر ايزدي است كه صاحب دشتهاي فراخ است و از كلام راستين آگاهي دارد. وي هزاران چشم و گوش دارد، حافظ عهد و پيمان است و از عهد شكن و دروغگو منزجر است و از او انتقام مي گيرد. مهر نگهبان سعادت نوع بشر است و هيچگاه به خواب نمي رود. او نخستين ايزد مينوي است كه پيش از بر آمدن خورشيد در بالاي كوه هرا مي ايستد و از آنجا تمامي منزلگاههاي آريايي را زير نظر مي گيرد. وي گاه بر اسب سفيد راهواري سوار مي شود و نيزه اي به دست مي گيرد و گاه با زره زرين و سپر سيمين بر گردونه اي كه آن را چهار اسب سفيد جاوداني ميكشند سوار است. همراهان دائمي او سروش، رشن، بهرام و فرورهاي پاكان مي باشند. سروش نيك مقدس در سمت راست مهر، رشن برومند بلند بالا در سمت چپ و گرداگرد آنها از هر طرف فرشتگان آبها و گياهها و نيز فروهرهاي پاكان مي تازند. بهرام از پيش مهر به صورت گرازي تيز دندان و تيز چنگال روان مي گردد و دشمنان، دروغگويان و پيمان شكنان را به خاك افكنده نابود ميسازد. داموئيش اوپمن نيز به صورت گراز ديگري پيشاپيش مهر حركت مي كند. داموئيش اوپمن و باد پيروزمند هم از ياران و همراهان مهر هستند. مهر با آذر شعله ور و فر تواناي كياني در پشت داموئيش اوپمن ميتازند. همه پيروان دين مي بايست بسته به استطاعت، فديه و قرباني كنند و اين قرباني بايد از بين چهارپايان خرد يا بزرگ و مرغاني كه با شهپر پرواز مي كنند انتخاب شود.

اسناد و مدارک مکتوب کهن از بودن ادیان و مذاهبی دیرینه در ایران باستان و یا سرچشمه گرفتن آنها از این خطه از جهان خبر می دهند. در کتاب حاضر، از دین و آیین زرتشتی، کیش مهر، مانویت، باورهای زروانی و آیین مزدکی در پنج بخش مجزا و مستقل سخن می رود. نویسندگان در هر یک از این پنج بخش اصولاً نظریاتی آورده اند که پژوهندگان عموماً بر آنها باور دارند و به موجب تفاوتی که در ویژگیهای این ادیان و مذاهب هست، درباره هر یک در اندازه و ترازی خاص به بحث پرداخته اند. نیز از مباحثی که به نحله هایی کوچک تر چون کیومرثیه بازمی گردد، و از عقاید و ادیانی که نوشته ای در باره آنها در دست نیست، چشم پوشی شده است و همچنین از آنهایی که ایرانی نیستند، مانند آیین بودا و ادیان یهودی و مسیحی در ایران باستان سخنی به میان نمی آید. کوشش بر آن است تا با معرفی کردن کتاب ها و مقالاتی ارزشمند، راه برای تحقیق بیشتر دانشجو گشوده شود.