جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

«آخر شاهنامه» نام شعری است از سروده‌ های اخوان ثالث که در مجموعه ‌ای با همین عنوان، در سال 1338 منتشر شد. این مجموعه، حاوی سروده‌ های دوره‌ میانه شاعری اخوان است که سروده های سال‌ های 1335 تا 1338 شاعر در آن آمده است. می‌ توان شعرهای این مجموعه را نمودار تکامل و تشخص سبکی شاعر دانست. از این رو در این مقاله برآنیم که شعر آخر شاهنامه را - که یکی از بهترین شعرهای این مجموعه است - بررسی و تحلیل کنیم؛ بنابراین، ضمن بیان مقدمه ای درباره شعر و عناصر مهم سازنده آن و اشاراتی به برخی از نظریات مطرح در رویکردها‌‌‌ی نقد ادبی، به تناسب زبان، موضوع و وجوه و لایه ‌های معنایی و ساختاری شعر یاد شده، آن‏ را با استفاده از ترکیبی از رویکردهای نقد ادبی‏، بررسی و با توجه به تاثیر متقابل سه عنصر اصلی و ساختاری شعر یعنی معنا، زبان و تصویر (خیال)، تحلیل و تاویل خواهیم کرد.

چند سال پیش در شهر مشهد در منطقه وکیل آباد، با ماشین گشت می زدم، نمی دانم چرا این بیت مهدی اخوان ثالث در ذهنم زنده شد، شاید دیدن آن قصر و کاخهای وکیل آیاد تاثیر داشت. بی اختیار راندم به طرف توس و چون رسیدم، گفتم اول زیارت کنم خوابگاه معمار سخن فردوسی بزرگ را که فرموده: بناهای آباد گردد خراب ز باران و از تابش آفتاب برافکندم از نظم کاخی بلند که از باد و باران نیابد گزند

پرسش محوری این مقاله بررسی خیام گرایی مهدی اخوان ثالث است. بدین منظور ابتدا ویژگیهای شعر خیامی را بررسی کرده ایم؛ این که منظور ما از شعر خیامی دقیقا چیست و شعر خیامی دوره کلاسیک با دوره مدرن چه تفاوتی دارد. این ویژگیها بر اساس اشعار خیام و مواردی که در تاریخ ادبی به شعر خیامی معروف است، تنظیم شده است. برای هر ویژگی، نمونه اشعاری از شعر خیام یا اخوان آورده ایم. سپس بر اساس این ویژگیها دفترهای سعری اخوات را بررسی و نشان داده ایم که در هر دفتر، اخوان تا چه حد تحت تاثیر خیام بوده و یا در چه مواردی مبتکرانه با موضوع برخورد کرده است. در ضمن بحث، این نکته هم روشن می شود که خیام گرایی اخوان چه تفاوتی با دیگر شاعران رمانتیک دهه سی تا پنجاه دارد.

از مهم ترین ویژگی های شعر مهدی اخوان ثالث (1307-1369) روایی بودن آنهاست؛ اما آنچه به شعرهای روایی او برجستگی ویژه ای می بخشد و آن را از آثار شاعران معاصرش متمایز می سازد، شیوه ها و شگردهای او در روایت است. وی در شعر از عنصر روایت به گونه ای خاص استفاده کرده است که با وجود نقش برجسته بسیاری از شگرد (تکنیک) ها، ساختار روایی شعر هرگز لطمه ای به جوهر شعر نمی زند. به عبارت دیگر، در آثار او بیش از آنکه شعر در خدمت روایت داستانی قرار گرفته باشد، عناصر داستانی و روایی به خدمت شعر درآمده اند. این مقاله به بررسی و تحلیل شگردهای روایت شامل: شخصیت پردازی، گفت وگو، توصیف، فضاسازی، شیوه آغاز روایت ها، شیوه های بیان نمایشی، نقطه اوج و فرود، مرحله گذار در منظومه های روایی اخوان ثالث می پردازد و کارکرد ویژه هر یک را در شعر او نشان می دهد.