جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

فرّ کیانی از فریدون به کی قباد پیوست و سپس به شش نفر از پسران و نوادگان کی قباد منتقل شد: از کی اپیوه به کی کاوس، کیارش، کی پیشین، کی ییارش و سرانجام به کی سیاوش و کیخسرو. در شاهنامه و آثار سهروردی نیز همچون اوستا از تعلق یافتن فرّه به کیخسرو و بر آمدن کارهای بزرگ از وی و از فضایل قدسی و بی مرگی که به یاری فرّ نصیب کیخسرو شده و او را تا حد سالکی جهان بین و حکیمی متأله و صاحب کشف و شهود عروج داده، سخن رفته که در این مقال به اجمال بدان اشارت می رود.

تکیه بر فر ایزدی و اعتقاد به شاه آرمانی در فرهنگ و ادبیات و اساطیر ایرانی، اندیشه‌ ای دیرین و پنداری با سابقه است. فر به ‌عنوان یک اسطوره ریشه ‌دار و عمیق حداقل دو نقش اساسی بر عهده داشت؛ نخست اینکه نظام موروثی پادشاهی را توجیه می ‌کرد و دیگر آنکه با پیوند قدرت پادشاه به قدرت و اراده الهی به آن جنبه معنوی و دینی می ‌بخشید. در اوستا و متن‌ های پهلوی و به تبع آنها در شاهنامه رد پای این اسطوره به‌ طرزی عمیق و پررنگ نمایان است. محوریت اندیشه فر در فلسفه سیاسی، تفکر دینی و باورهای مردمی ایران باستان از ژرفا و شمول هرچه تمام ‌تر این کهن ‌‌اسطوره حکایت دارد، اما با توجه به تاثیر انکارناپذیری که تحولات اجتماعی و دینی در ساختار و محتوای اسطوره‌ ها دارند، در طول دوره اسلامی، هرچه از دوران باستان فاصله می ‌افتد، تحول اسطوره فر از یک اندیشه اعتقادی و بنیاد سیاسی و اجتماعی به یک پندار موهوم و باور عامیانه، بیشتر قابل مشاهده است. در این دوره، از یک ‌سو اسطوره فر رنگ می‌ بازد و از سوی دیگر با اسطوره «همای سعادت» در می‌ آمیزد. این تلفیق، به ‌وفور، در آثار ادبی سده ‌های میانی در قالب تعبیراتی چون «فر هما» و «همایون فر» رخ می‌ نماید و در دوره‌ های متاخر به موازات کاسته شدن از جایگاه اندیشه «فر کیانی»، به ‌تدریج «همای سعادت» با ژرفایی به ‌مراتب کمتر و صرفا در لا به ‌لای آثار ادبی و لایه ‌هایی از اندیشه عامیانه جایگزین آن می ‌شود.

همای مرغ استخوان خوار معروفی است که در راسته شکاریان قرار می گیرد. شهرت این پرنده در ادبیات فارسی بر اساس جایگاه اسطوره ای آن است؛ آنچنان که سایه این پرنده بر سر هر کس می ‌افتاد او را سعادتمند می‌ دانستند و حتی وی را پادشاه می کردند. در علم پرنده شناسی این پرنده را در خانواده کرکس ‌ها قرار داده ‌اند. هما (هومیا یا هوما یا هومیه و یا هومایه) در اوستا به معنای (خجسته) آمده و در شاهنامه از درفش (همای پیکر) یاد شده است. همچنین در اوستا از مرغی به نام «مرغ وارغن» نام برده شده، که فر به صورت این پرنده از پیکر جمشید جدا گردیده است. مرغ «وارغن» را برخی سیمرغ، برخی پرنده ‌ای از جنس شاهین و برخی به پیروی از (ولف) شاهین و معین هم یکی از معانی همای را «وارغن» آورده است. مرغ وارغن با سیمرغ افسانه ای خلط شده؛ ولی در حقیقت «مرغ وارغن» همان همای امروزی است. با وجود اینکه همای در فرهنگ ایرانی پرنده ‌ای مشهور است؛ اما نوشته ‌های بسیار اندک و پراکنده ‌ای درباره‌ آن وجود دارد.