جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

عارفان در بیان اندیشه ها، انتقال معانی و احوال خود از زبانی استفاده می کنند که آن را زبان عرفانی می نامند. زبان عرفانی از دیدگاه های مختلف قابل بررسی است و عناصر متعددی در شکل گیری آن نقش دارد. بلاغت از جمله عناصر موثر بر زبان عرفانی فارسی است.علم معانی با سنجش کلام، میزان اثر گذاری آن را بر مخاطبان تعیین می کند. موضوع علم معانی بررسی انواع جمله از جهت معانی ثانوی آن است و به مثابه ابزاری است که بلاغت و رسایی کلام را می سنجد، بنابراین به کمک قواعد و اصول این علم می توان میزان اثر گذاری انشا را در انتقال معانی بررسی کرد.این مقاله بر آن است که نقش انشا را در تعلیم اندیشه های عرفانی و بیان تجربیات عرفانی، بررسی و تحلیل کند. به این سبب که در آثار فارسی عین القضات، جمله های انشایی و معانی ثانوی نقش مهمی دارد، آثار این عارف بزرگ برای تحقیق در این باب برگزیده شد.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

از جمله فنون ادبی که به دنبال برانگيختن عواطف مخاطبان و تحريک احساسات آنان است، خطابه در موضوعات گوناگون آن از جمله وعظ و نصيحت و سياست و ... است. مخاطبان اين نوع کلام از عامه مردم‌اندکه نيروی عاطفه بر قدرت عقل و تفکر ايشان غالب است. بنابر اين بر خطيب لازم است در خطابه خود به سبک-هايی از نحو و بلاغت در انواع مختلف آن همچون سخيف نبودنالفاظ و عبارات و صحيح بودن آن‌ها از جهت معانی و انواع تشبيه و استعاره و کنايه و آرايش کلام با عبارات موزون و کلمات مسجوع پايبند باشد تا بتواند بدون هيچ دشواری بر ايشان تأثير بگذارد.از جمله سبک‌هايی که به خصوص خطبه‌های پس از ظهور اسلام از آن تأثير گرفت، سبک انشاء طلبی در فروع مختلف آن به خصوص استفهام در معانی غير مستقيم يا فرعی آن است. و از جمله خطبه‌های متأثر از جمله‌های پرسشی بلاغی، خطبه‌های نهج البلاغه است.در اين رساله سعی بر آن داشته‌ايم به استخراج اين جمله‌های پرسشی پرداخته و به نقد و بررسی معانی آن‌ها در روشی تحلیلی- آماری بپردازيم و به دنبال آن به نتايجی دست يافتيم که برخی از آن‌ها عبارتند از:1.

تبليغات به علت دارا بودن مشخصه اطلاع رساني نقش مهمي در اتخاذ بسياري از تصميمات در زندگي انسانها دارد. در اين ميان، عناوين تبليغاتي داراي نقشي مهم در سازماندهي پيام مورد نظر و در گير ساختن مخاطب با عنصر تبليغاتي مي باشند؛ بنابراين در گفتمان تبليغات جزء اصلي به حساب مي آيند . محققين بر اين باورند که کاربرد صنايع ادبي در عناوين تبليغات چاپي يکي از راههاي تآثير گذار بر روندي است که زبان ومعنا از آن مشتق مي شوند. از آنجا که ساختار صنايع ادبي بر مبناي تحريف هنرمندانه در کلمات و جملات مي باشد، اين ابزارها به تشريح و تفضيل کلام توسط مخاطب کمک مي نمايند. تحقيق حاضر تلاشي است بر بررسي صنايع ادبي بکار رفته در عناوين تبليغات چاپي انگليسي و ترجمه آنها به فارسي در جهت مشخص نمودن استراتژي ترجمه غالب بر آنها ، باتاکيد برملاحظات ايدئولوژيکي کاربردي در صنايع در هر دو زبان. داده هاي پژوهش مشتمل بر 65 عنوان تبليغاتي در زبان انگليسي برگرفته از اينترنت و يا مجلات خارجي قابل دسترس در ايران و ترجمه فارسي آنها مي باشد . داده ها شامل تصاوير گرافيکي و عنوان تبليغاتي مشابه در هر دو زبان مي باشند. پيکره ي مورد نظر مشتمل بر گستره وسيعي از محصولات اعم از محصولات آرايشي ،عطر ،ساعت و لوازم خانگي است. تجزيه و تحليل داده ها بر اساس چارچوب نظري چهارگانه متشکل از تقسيم بندي صنايع ادبي هومان ( نقل از مک کوئري و فيليپس 2008 )، استراتژي هاي ترجمه عناوين تبليغاتي اسميت (2006) و تحليل گفتمان انتقادي فرکلاف (1992الف، 2000) مي باشد. يافته هاي تحقيق متضمن بسط مدل پيشنهادي اسميت براي ترجمه عناوين تبليغاتي چاپي انگليسي به فارسي مي باشد. نتايج بدست آمده از تحقيق، کاربرد بيشتر استراتژي ترجمه انتقال و محوريت زبان مبدأ در اين پيکره را پيشنهاد مي نمايد. کاربرد آرائه ادبي تکرار در زبان فارسي بسيار مشهود است در حاليکه صنايع ادبي جانشيني در زبان انگليسي کاربردي غالب دارد . هر گروه از صنايع داراي نمودهاي ايدئولوژيکي متفاوتي مي باشد.

یکی از زمینه های بکر پژوهش در ادب فارسی، علم معانی است و از آنجا که تا حد زیادی متأثر از عربی بوده است، ترجمه منابع غنی علم معانی در زبان عربی و تطبیق آنها با ادب فارسی ، نقش بسزایی در گسترش و تعمیق بلاغت فارسی و توسعه بلاغت تطبیقی دارد. از این رو در این «پژوهش بنیادی» که به «شیوه تحلیلی- توصیفی» فراهم آمده، به ترجمه کتاب «جمالیه الخبر والانشاء» اثر حسین جمعه در بخش انشاء پرداخته شده است و مباحث و مثال های آن تا حد مقدور ، با نمونه های پارسی تطبیق داده شده است .گفتنی است که بین أغراض ثانوی ای که برای جملات انشایی فارسی و عربی ارائه شده است به جز موارد معدودی، تفاوت چندانی نیست، و دلیل این تفاوتهای کوچک نیز، تفاوت ذوق وسلیقه پژوهشگران است چنان که حتی بین اغراض ثانوی ارائه شده برای جملات انشائی از سوی پژوهشگران یک زبان نیز تفاوتهایی دیده می شود.مبنای کار در بخش فارسی بر معانی ای استوار است که نویسنده کتاب «جمالیه الخبر و الانشاء» ارائه کرده است اما در بخش فارسی این پژوهش، برخی از معانی ای که در کتاب «جمالیه الخبر والإنشاء» هست و در یک معنی جا می گرفتند، ادغام شده است؛ همچنین بعضی از معانی ای را که به نظرنویسنده این پژوهش لازم آمد و در کتاب « جمالیه الخبر والانشاء»و نیز درکتابهای معانی فارسی نبود برای جملات انشایی فارسی ارائه شده است.از بررسی جملات انشایی ای که دارای معنای ثانوی هستند این نتیجه حاصل شد که هدف از بیان چنین جملاتی زیبایی و تاثیرگذاری آنها به دلیل هنجار گریزی زبانی شان است. علاوه بر این دانسته شد که زبان پدیده ای پویا و زنده است که می تواند معانی تکراری را به شیوه های گوناگون و غیر تکراری بیان کند تا کلام از یکنواختی و ملال آوری به دور باشد و مخاطب را جذب نماید.کلمات کلیدی :علم معانی ، انشاء ، أغراض ثانوی، امر ، نهی ،استفهام ، تمنا ،نداء

التفات به عنوان یکی از شگرد‌ها و آرایه‌های ادبی در بیشتر کتاب‌های بلاغی عربی و فارسی به صورت انتقال گوینده از خطاب به غیبت و بر‌عکس تعریف، و انواع محدودی برای آن بر شمرده شده است. هر یک از این انواع، قابل بررسی در یکی از حوزه‌‌های علوم بلاغت (معانی و بدیع) و دستور می‌باشد. بی‌تردید عرب جاهلی پیش از نزول قرآن، با موازین و معیار‌های ادبی آشنایی داشته است، اما شناخت این آرایه‌ی ادبی مدیون پژوهش‌های بلاغیون مسلمان در اثبات اعجاز کلام الهی است. در تأثیر‌پذیری بلاغت فارسی از بلاغت عرب تردیدی نیست، اما شواهدی دال بر وجود این آرایه‌ در متون ادبی قبل از اسلام چون گات‌ها، درخت آسوریک و... دیده می‌شود که نشان از قدمت این آرایه در ادب فارسی دارد. جدا از بلاغیون و ادبا، زبان‌شناسان نیز سعی در توصیف شیوه‌های بیان ادبی با روش‌ها و مفاهیم خود داشته‌اند. از این رو، می‌توان در تبیین کارکرد‌های بلاغی التفات، از مفاهیم ویژه‌ی زبان‌شناسی همچون؛ برجسته‌سازی، هنجار‌گریزی، آشنایی‌زدایی یاری جست و از التفات به عنوان یکی از ابزار‌هایی که منجر به ساختار‌شکنی می‌شود، نام برد.این پژوهش بر آن است تا ضمن بررسی تطوّر تاریخی این آرایش کلامی در ادب فارسی، با نگاهی به ادب عرب و نیم‌نگاهی به ادب غرب، نارسایی‌ مطالب مربوط به التفات را آشکار ساخته و با در نظر داشتن توسعه معنایی آن، تعریف جامعی از این شگرد ادبی ارائه دهد و انواع چند‌‌گانه‌ی آن را در قالب واگردانی‌های دستوری، خطابی، بافتی، معنایی و... بر‌شمارد. در نهایت پژوهش حاضر، التفات را هرگونه تغییر و دگرگونی خلاف عادت در روال عادی کلام می‌داند که با عملکرد بر محور عمودی شعر، ضمن اقناع حس زیبایی‌شناسی مخاطب، با درنگ و تأمّلی که ایجاد می‌کند، همانند زنجیره‌ای، ابیات را به یکدیگر پیوند داده و بر انسجام کلام می‌افزاید.

سابقه‌ی پیدایش علم بلاغت به اواخر قرن اول هجری، و تلاش‌های متکلمان عرب برای اثبات اعجاز قرآن، باز می‌گردد. سال‌ها بعد، دانشمندان ایرانی با ترجمه‌ی آثار آنان، این علم و در نتیجه معانی را که جزئی از بلاغت می‌باشد، به زبان فارسی وارد نمودند و قواعد آن را تا حدود زیادی با زبان فارسی تطبیق دادند. آن‌ها با وجود اقرار به جدایی کامل معانی از علوم دیگری همچون نحو، منطق، فلسفه، اصول و... نتوانستند به هدف خود نزدیک شوند و در نتیجه معانی فارسی وام‌دار اصول زبان عربی و علومی شد که طبیعتاً به اندازه‌ی کافی قادر به نشان دادن ویژگی‌های زیبایی‌شناختی متن فارسی نیستند. در این پایان‌نامه، سعی بر آن شده است تا علوم بلاغی را در جهان عرب، یونان و روم و ایران در سال‌های آغازین شکل‌گیری، مورد بررسی قرار دهیم. این کار از آن جهت است که به احتمال بسیار زیاد به دلیل وجود ارتباطات فراوان میان آن ملت‌ها، اشتراکاتی در مبانی ابتدایی داشته باشند و یا از یکدیگر تأثیر پذیرفته باشند. بررسی این مسأله از آن جهت اهمیت دارد که بتوانیم از این طریق معایب و کاستی‌های علم معانی سنتی را که در اکثر کتاب‌ها تکرار شده و منطبق با اصول زیبایی‌شناختی زبان فارسی نیستند، بهتر بررسی کنیم.پس از آن تلاش کرده‌ایم با نگاهی به نظریه‌های ادبی مختلف در جهان غرب، راهکارهایی که بتوان آن‌ها را در زبان فارسی نیز استفاده کرد، برای کارآمدتر کردن این علم پیشنهاد کنیم.

جملات در یک زبان، نقش انتقال خبر و معنا را به مخاطب بر عهده دارند. این وظیفه به ‌ویژه در زبان علم برجسته‌تر است. در زبان ادبی، جمله علاوه ‌بر این کارکرد، وظیفۀ انتقال شایسته‌تر معنا و احساس را برعهده دارد. بدون شک، نحو و چگونگی ساختار جملات، نقش مهم و تعیین‌کننده‌ای در میزان عاطفه و احساس و تأثیرگذاری کلام دارد. علم معانی یکی از علوم ادبی است که توجه و اهتمام ویژه‌ای بر این نقش زبان و دلالت‌های نحوی دارد.در این پژوهش به بررسی این موضوع در اشعار سه شاعر برجسته معاصر، قیصر امین‌پور، محمدرضا عبدالملکیان و حسن حسینی پرداخته شده است. درواقع در این نوشتار سعی می‌شود دلالت‌های نحوی هنرمندانه در اشعار این سه شاعر با رویکرد علم معانی بررسی شود. بدیهی است به منظور بازبینی، نقد و تبیین مباحث علم معانی، انجام چنین پژوهش‌هایی مهم و ضروری است. اساس روش این پژوهش بر تحلیل اشعار سه شاعر فوق بر اساس مباحث دستوری و دلالت‌های نحوی و نیز علم معانی است؛ بدین‌گونه که تمامی اجزای جملات در این اشعار از حیث اینکه چه نقشی در بیان احساس و عاطفۀ شاعر داشته‌اند، مطالعه و بررسی شده‌اند.واژگان کلیدی: علم معانی، دلالت نحوی هنرمندانه، قیصر امین‌پور، محمدرضا عبدالملکیان، سیدحسن حسینی.