جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

محسنات بدیعی یا آرایه های بلاغی ابزار هایی اند که ادبا با به کارگیری آن ها به آرایش زبان خود می پردازند. این آرایه ها همزاد زبان نیستند ولی زادۀ زمان و محیطی اند که زبان در آن رشد و نمو می کند و به بالندگی می رسد. با توجه به قرابت های موجود میان زبان فارسی و عربی و با استناد به شواهد موجود می توان گفت اکثر قریب به اتفاق آرایه های عربی در زبان فارسی هم به کار رفته اند. کاربرد این آرایه ها در زبان فارسی به گونه های زیر است:الف) کاربرد آرایه با همان اسم و بدون هیچ تغییر در نحوۀ به کارگیری؛ ب) کاربرد آرایه با اسمی که در عربی کم تر به آن شهرت دارد؛ پ) کاربرد آرایه با اسمی که در زبان عربی به آن مشهور نیست؛ ت) کاربرد آرایه با اسمی جدید یا اسمی که ترجمه شدۀ نام عربی آن است؛ ث) کاربرد آرایه با تفاوت اندک در نحوۀ به کارگیری؛ ج) کاربرد آرایه با شیوه ای کاملاً متفاوت. همچنین در این بررسی مشخص شد که برخی از آرایه های عربی در زبان فارسی کاربرد ندارند.در زبان فارسی به آرایه هایی اشاره شده است که فارسی زبانان آن را از زبان های دیگر گرفته اند و در کتاب های قدیم عربی که در این علم نوشته شده اند نیامده است. مؤلفان جدید نیز کم تر به بدیع و نوآوری های این علم پرداخته اند.در بررسی نمونه ها به تداخل موضوعی علم معانی و بیان با این علم پی می بریم؛ به نحوی که در هر دو زبان مسائل علوم مذکور گاه وارد آرایه های بدیعی شده اند.این مقاله در نهایت اثبات می کند که بدیع اولین بار به صورت علمی مستقل در زبان عربی بررسی شد و فارسی زبانان از نمونه های عربی الگو گرفتند.

لطفا برای مشاهده متن چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

از میان سده سوم ق، زبان فارسی رو به شکوفایی و پویایی نهاد و نوعی رسمیت یافت. اما این زبان، در مسیر تکامل خود بر سنگلاخی ناهنجار که در هر گوشه آن لغزشگاهی نهان بود گذر می کرد و پیوسته با موانع سیاسی و اجتماعی و دینی سهمگینی در ستیز بود. به گمان ما سهمگین ترین خطر برای فارسی، از جانب دانشمندانی- تقریبا همیشه ایرانی- پدید آمده بود که به زبان عربی عشق می ورزیدند و میل داشتند آنرا در سراسر ایران، فراگیر سازند؛ هر چه فارسی پویاتر می شد، دل نگرانی این دانشمندان نیز فزونی می یافت. مبارزه این گروه با زبان فارسی در زمینه های گوناگون جلوه گر شده است. ما در این گفتار به یکی از مهمترین این زمینه ها که همانا حوزه احادیث و روایات است پرداخته ایم: فارسی ستیزان، تعدادی حدیث و روایت نقل کرده اند که در آنها فارسی خوار و ذلیل و شایسته دوزخیان پنداشته شده است، در مقابل، فارسی دوستان، احادیث و روایاتی متضاد نقل کرده اند که در آنها فارسی، زبانی خجسته و بلکه بهشتی تلقی شده است. مقاله ما مجموعه این روایات را در بردارد.

امروزه مردم ساکن تهران بسیاری از واژه ها را در گفت و گوی رسمی، متفاوت از یکدیگر تلفظ می کنند. از سوی دیگر، مجریان برنامه های صدا و سیما برخی واژه ها را متفاوت از مردم تلفظ می کنند و این شبهه را پدید می آورد که تلفظ اغلب یا همه مردم نادرست یا عامیانه است. در موارد متعدد، فرهنگ های لغت نیز تلفظ مردم را ضبط نکرده اند؛ بلکه تلفظ قدیمی واژه یا تلفظ اصلی آن در زبان مبدا را ثبت کرده اند. پژوهش حاضر، با هدف تدوین چگونگی یکی از انواع اختلاف تلفظ در فارسی امروز و مشخص کردن علل پیدایش آن صورت پذیرفته است. در این پژوهش 52 واژه که گمان می رفته چند گونه تلفظ دارند (مصوت هجای اولشان گاهی a بوده است و گاهی e)، انتخاب و در یک متن گنجانده شده است. سپس از 1460 ساکن تهران، تلفظ متن و واژه های موردنظر به دست آمده است. مقاله حاضر با استفاده از تحقیق میدانی، واژه های دارای اختلاف تلفظ را در پنج گروه تقسیم بندی می کند و به تحلیل هر یک از آن ها می پردازد. همچنین دلایل ضعف روش فرهنگ های لغت فارسی در ثبت تلفظ واژه ها بررسی می شود و علل اختلاف تلفظ در آن ها مورد بحث ذکر می گردد.

بر اساس مطالعات واژه شناسان فرانسوی، حدود چهل واژه دخیل فارسی در زبان فرانسه به کار می رود. این واژه ها که به طور عمده از طریق زبان های عربی و ترکی به فرانسه راه یافته اند، شامل نام اشیاء طبیعی و مصنوعات و نیز مصطلاحاتی است که در فرهنگ اجتماعی قرار می گیرند. ماهیت و شمار هر دسته از این واژه ها و زمان ورود آن ها به زبان فرانسه نشان دهنده چگونگی تماس و نگرش فرانسوی به فرهنگ شرق است. این مقاله، تحول این واژه ها در متون گذشته فرانسوی تا تثبیت املایی آنها در زبان فرانسه امروز را در جدول هایی نشان می دهد.

استعاره نقش محوری در اندیشه دینی دارد بدین معنا که برای بیان حقایق مجرد از واژه‌های ملموس و مادی بهره می‌گیرد. مهمترین کارکرد شناختی استعاره نیزفراهم ساختن درک یک مفهوم انتزاعی از طریق مفهومی ملموس‌تر است. با این نگاه پایان‌نامه حاضر به بررسی استعاره‌های به‌کار رفته در توصیف «بهشت و جهنم» در قرآن، انجیل و تورات می‌پردازد تا ضمن معرفی این استعاره‌ها، انواع استعاره‌های مفهومی به‌کار رفته در آنها (ساختاری، هستی‌شناختی، جهتی) معین شود و مشخص شود در توصیف هر کدام از بهشت و جهنم چه نوع استعاره‌ای کاربرد بیشتری دارد و نیز بسامد به‌کارگیری این استعاره‌ها در قرآن، انجیل و تورات به چه شکل است. تمام آیاتی که در توصیف بهشت و جهنم ساختار استعاری داشتند به‌عنوان نمونه آماری درنظر گرفته شدند، برخی آیات نماینده چند «نگاشت استعاری» بودند. به این شکل 852 مورد عبارت استعاری از آیات قرآن و 140 مورد عبارت استعاری از آیات انجیل مورد بررسی قرار گرفتند. و در مورد تورات تنها به معرفی استعاره‌ها پرداخته شد. روش تحلیل داده‌ها به صورت توصیفی در قالب شناختی بر اساس رویکرد لیکاف و جانسون (1980) به استعاره و نیز به صورت کمی و در قالب نمودار بوده است. نمودارها برحسب تعداد استعاره‌های ساختاری، هستی‌شناختی و جهتی که در توصیف بهشت و جهنم در قرآن و انجیل به‌کار رفته‌اند، ترسیم شد. بررسی نتایج نشان داد در کاربرد هر سه نوع این استعاره‌ها، قرآن بسامد بالاتری دارد. هم قرآن و هم انجیل در ترسیم فضای بهشت بیشتر از استعاره ساختاری بهره برده‌اند. ولی در استفاده از استعاره هستی‌شناختی و استعاره جهتی شاهد این اتفاق نیستیم. در قرآن استعاره‌های هستی‌شناختی بیشتر در ترسیم فضای دوزخ مورد استفاده قرار گرفته‌اند تا در ترسیم فضای بهشت، در حالی که در انجیل استفاده از استعاره هستی‌شناختی در ترسیم فضای دوزخ ملاحظه نشد. در قرآن استعاره جهتی به طور یکسان هم درمورد بهشت و هم درمورد جهنم به‌کار رفته‌است، در حالی که در انجیل تنها در ترسیم فضای دوزخ، کاربرد این استعاره مشاهده شد. در مورد برخی عبارات استعاری، هم در قرآن و هم در انجیل برای توضیح مطلب از نظریه «آمیختگی مفهومی» بهره برده شده است.

از آن جایی که قرآن معجزه ای الهی و جاوید در سطح جهانی می باشد ، برای درک و فهم و ابلاغ آن لازم است این کلام به گونه ای کاملا صحیح و دقیق مورد ترجمه و تفهیم همگان قرار بگیرد و از آن جایی که ترجمه برخی از عبارت ها به صورت تحت اللفظ امکانپذیر نیست ، افزوده هایی توسط مترجمان که مستند بر بحث های کلامی و اصولی و تفاسیر معتبر و کتابهای اسباب نزول است بر ترجمه وارد می شود، و این مهم باعث گردیده که در سال های اخیر قرآن پژوهان بسیار زیادی اقدام به ترجمه قرآن به همراه شرح و ارائه افزودهبر آن کرده اند ، و به همین دلیل احساس نیاز بیشتری به تطبیق و بررسی جملات و کلمه های افزوده در این ترجمه ها و مقایسه آنها با تفاسیر معتبر و نظرات مفسران مشهور و مورد قبول، می شود.

علم سبک شناسی،در سالیان اخیر بسیار مورد توجه قرار گرفته است و شاعران دورۀ بازگشت، نخستینسبک شناسان ایران هستند یا نخستین کسانی اند که بدون آن که خود بدانند به مطالعات سبکشناسی اشتغال ورزیدند و به تتبع در آثار قدما پرداختند. زیرا برای تقلید درست، مجبور بودند که به همۀ جنبه های زبانی، فکری و ادبی آثار قدما دقیق شده و آنها را بیاموزند. هر چند که این شاعران دارای سبک شخصی نیستند و تنها سبک شاعران کهن را تقلید کرده اند، یعنی روش آنان را آموخته بودند، ولی گاه با همان شیوه آثار بدیعی آفریدند و تامل در چگونگی اقتفاهای آنان از شاعران پیشین می تواند نتایجی را برای ما به ارمغان آورد. شاعران دورۀ بازگشت که وصال شیرازی یکی از مشهورترین آن ها است، از آنجا که توانست زبان فارسی را از سستی و کاستی برهاند، خدمت بزرگی به حفظ زبان و ادبیات کهن ایران انجام داده اند. در پایان نامۀ حاضر با عنوان«بررسی ویژگی های سبکی غزلیّات وصال شیرازی» اشعار او در سه سطح زبانی، فکری، ادبی تحلیل سبکی شده است.در این نگارش از کتب سبک شناسی، عروض و قافیه، دستور زبان و کتاب های بلاغت استفاده شده، ولی تکیه اصلی بر روی کتاب های بلاغی دکتر شمیسا است. فهرست منابع مورد استفاده، در بخش کتابنامه آورده شده است.فرضیه ها و پرسش ها:- غزلیّات وصال شیرازی در سطوح زبانی، فکری و ادبی تنها بر تقلیدی صرف استوار است یا ابداع ونوآوری هم در آن ها دیده می شود.- اشعار وصال شیرازی رنگی عرفانی دارد و عرفان او، اسلامی- ایرانی است.- آیا اشعار وصال شیرازی در سطح فکری بازتاب وقایع زمان خود نیز هست.در این نگا رش ابتدا دیوان غزلیّات وصال شیرازی مورد مطالعه قرار گرفت و سپس پنجاه غزل از آن ها انتخاب گردید. در گزینش غزل ها، سعی بر آن بو که از غزل های اقتفا شده از سعدی، حافظ و غزل های خود شاعر به طور یکسان انتخاب گردد. سپس مطالب مورد نظر به روش فیش برداری استخراج و در فصول مجزا تدوین گردید و در هر فصل توضیحات و نتایج به دست آمده ارائه و در نهایت بسامد آن بر روی نمودار نشان داده شده است.مبنای کار وصال شیرازی بر تقلید صرف استوار است و اندک ابداع و نوآوری در آن دیده نمی شود. هم از نظر لفظ و شیوۀ بیان و هم از نظر محتوا و مضمون و توصیف ها تنها سعی دارد تا به سرمشق های خود نزدیک گردد که البته در این راه موفق بوده است. وصال شیرازی، شاعری عارف است ولی عرفان مطرح شده در غزلیّات او نیز عرفانی تقلیدی و تکراری است.در سبک شناسی غزلیّات وصال شیرازی نتایج زیر به دست آمد. در سطح زبانی، بخش آوایی اشعار او از نظر موسیقی بیرونی، کناری و درونی مورد بررسی قرار گرفت. در دیوان وی از اوزان سنگین و مهجور خبری نیست و اوزان به کار رفته همگی از اوزان کثیر الاستعمال است.وصال اکثراً از اوزان متوسط و خفیف استفاده کرده است و اوزان او همان اوزان غزل های سعدی و حافظ است. وصال در جناس ها، سجع ها و موازنه های خود از واژه های ساده استفاده کرده است و با استفاده از مصادیق تکرار بر موسیقی کلام خویش افزوده است. در سطح واژگانی، در واژه های بسیط، مرکب، ترکیبات اضافی و وصفی از واژه های دشوار و دور از ذهن استفاده نشده و به طورکلّی وصال، شاعر واژه ساز و ترکیب پردازی نیست ودر سطح مفردات و ترکیبات هیچ گونه ابتکار و نوآوری از او دیده نمی شود واژگان شعری او همان واژگان شعری سعدی و حافظ است. نزدیک به سیزده درصد واژگان غزل ها، عربی است که البته اکثراً از واژه های معمول و متداول در زبان فارسی است. ترکیبات، جمله ها و اشعار عربی درشعراوچندان به کار نرفته است. در سطح نحوی، کاربرد ویژگی های دستوری فارسی کهن، موجب کهنگی زبان او شده است. در شعر وصال جمله بندی منظم فراوان است و در بیشتر غزل های او ارکان جمله مطابق منطق نثری درکنار هم قرار گرفته اند و شعر او دستورمند است. در سطح فکری سعی در بیان افکار دوران حافظ وسعدی است. در دیوان وصال، مسائل اجتماعی و سیاسی زمان شاعر، بیان تجارب شخصی و اندیشه های نو و تازه و ابتکار در مضمون پردازی وجود ندارد و هنر شاعری او تنها در انعکاس ماهرانۀ مضامین واندیشه های گذشتگان است. در سطح ادبی تشبیهات، استعاره ومجاز تازه در اشعار وی دیده نمی شود و اکثراً از تشبیه و استعاره های تکراری و مبتذل استفاده شده است. تشبیه حسی به حسی بیشترین کاربرد را دارد. تلمیحات به کار گرفته شده همان تلمیحات معروف قدما هستند. انبوهی تصاویر شعری به گونه ای که مفاهیم کلام او را دیریاب کند، در شعر او دیده نمی شود و از صنایع بدیع لفظی و معنوی بسیار معتدل استفاده کرده و صنایع متکلّف در شعر او وجود ندارد. تناسب، تضاد و پارادوکس در شعر او بیش از هر صنعت بدیعی دیگر به کار نرفته است.