جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بیشتر فیلسوفان به چگونگی عمل انسان از جهت ارزشی توجه کرده اند؛ اما فلاسفه ای که نظام فلسفی عقلانی و منسجمی دارند، علاوه بر پرداختن به حکمت عملی خود را موظف می دانند نظریات اخلاقی و فلسفه اخلاقی خود را با مجموعه نظام فکری شان در حکمت نظری ارتباط دهند. اسپینوزا، فیلسوف هلندی قرن هفدهم میلادی، از جهت عرضه نظام فکری بسیار منسجم در حکمت نظری، در میان فلاسفه عقلی مذهب ممتاز است. در این نوشته سعی بر این است که مبانی نظری اسپینوزا در حکمت عملی را، در حدود ظرفیت یک مقاله، تحقیق و ارزیابی کنیم. ارزیابی کامل تر این مبانی، در ارتباط با اخلاق، بیان فضایل جزیی از دیدگاه اسپینوزا و گفت و گوهای فرعی مربوط به هر یک را- که در خاتمه مقاله متذکر شده ایم، به فرصت دیگری واگذار می کنیم.

قیامت مواقفی داردکه آدمی در حرکت به سوی جایگاه اصلی‌اش در هر یک از آن‌ها متوقف می شود . توقف در هر موقفی هراس‌ها، نگرانی‌ها و رنج‌های ویژه خود را دارد و این همه، پیش از ورود به دوزخ یا بهشت است. مواقفی همچون میزان، نامه‌ی اعمال، حساب و صراط و... از جمله آنهاست. ورود از عالم برزخ به سرای قیامت با سختی‌های بسیار همراه است، آشکار شدن نهان‌ها، به تکلم درآمدن اعضاء و... چنان آدمی را مضطرب می کند که وصف ناپذیر است. مجموعه حاضر تحت عنوان- بررسی حالات انسان در مواقف قیامت - به بعضی از این مواقف و حالات انسانهای سعادتمند و شقاوتمند اشاره کرده است. چرا که شناخت این موضوع خود یکی از عواملی مهم بازدارنده از انحرافات و گناهان و ساختن انسان در مسیر راه هدایت می باشد. نگارنده پس از تحلیل و بررسی آیات و روایاتمتذکر شده است که این موضوع اثر بسزایی در اعمال انسان و تربیت او خواهد داشت و انسان را به دقت هرچه بیشتر در انتخاب راههای سعادتمندانه و جداسازی حق از باطل و تحصیل قلب سلیم از شوائب گناه سوق می دهد. همچنین توجه به این موضوع نقش مهمی در پاکسازی و بهسازی انسان دارد. شایان ذکر است که محبت ولایت اهل بیت (علیهم السلام ) مانند برگه‌یعبوری است که گویا با وجود آن نیاز به توقف در هیچ موقفی نبوده و بی رنج، از آن می‌توان عبور کرد. نیز نماز شب و روزه و انفاق و انجام واجبات و... رهایی بخش آدمی از نگرانی‌ها و ترس‌های قیامت است .

تبیین مقامات و منازل سلوکی از مهم ترین رسالت های علم عرفان عملی است. عارفان تاکنون نتوانسته اند به طور مشخص، تعداد این منازل و مقامات را تا رسیدن به هدف مطلوب مشخص کنند. در این زمنیه، اختلافات فاحشی میان آنان وجود دارد. مدعای این مقاله آن است که این اختلافات را هرگز نمی توان نشانة سلیقه ای یا ذوقی بودن این بحث دانست، بلکه به دلایل گوناگون، می توان گفت: ماهیت علم عرفان عملی چنین اقتضایی دارد. علل فراوانی برای توجیه چنین اختلافاتی می توان ذکر کرد. اختلاف در ذکر اجمالی یا تفصیلی، اختلاف در اصلی یا استطرادی بودن طرح مقامات، اختلاف در مبدأ و منتهای سلوک، توجه به وضعیت سؤال کننده، اختلاف در معیار و بنیان ترتیب بندی، تنوع و تعدد تجربیات سلوکی عارفان، اصالت دادن یا اصالت ندادن به اعداد خاص مثل هفت و چهل و صد و هزار، و خلط میان مقامات و حالات را می توان از اهم دلایل اختلاف در تعداد و ترتیب ذکر مقامات و منازل سلوکی دانست.