جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

هدف از نگارش این مقاله بررسی اشتقاق دو واژه ایرانی میانه، یکی از زبان فارسی میانه و دیگری از زبان سغدی می باشد. برای واژه فارسی میانه madrm تاکنون اشتقاقی ارایه نشده و اشتقاق پیشتر ارایه شده برای واژه سغدی mazn نیز مورد تردید نگارنده این مقاله می باشد. با بررسی متن های حاوی این دو واژه و در نظر گرفتن فرایند های واجی در دو زبان فارسی میانه و سغدی برای هر یک از این دو واژه اشتقاقی پیشنهاد شده است. دلیل اینکه چرا از میان واژه های بسیار این زبان ها این دو واژه انتخاب شده اند اولین جزء آنها است که به نظر نگارنده حرف اضافه اوستاییma  می باشد. این دو مورد تنها شاهد های وجود این واژه ایرانی باستانی در زبان های ایرانی میانه می باشند.

تبیین حوزه معنایی واژگان تک کاربرد، در قرآن کریم امری است که در گرو شناخت معنای دقیق واژه است. در معناشناسی واژگان تک کاربرد، نخست، ریشه شناسی واژه مورد نظر و سپس، تبیین روابط مفهومی این واژه با دیگر واژگان مرتبط و در نهایت تبیین جایگاه واژه مورد نظر در مفاهیم مرتبط با آن، ارزیابی می گردد.در این نوشتار، به ریشه شناسی، تطور معنایی، روابط مفهومی و در نهایت به معناشناسی واژه «امشاج» در قرآن کریم پرداخته شده است.

در این مقاله بیست واژه ترکی که در متن مقالات شمس به کار رفته اند، معرفی و ریشه شناسی شده است و گامی است کوچک در بخش فقه اللغة ادبیات تطبیقی؛ و نیز نشانه و دلیلی است بر تأثیرگذاری زبان و ادب ترکی بر زبان و ادبیات فارسی. گمان می رود مطالعه کنندگان آثار عرفانی را نیز مفید باشد.

وجود واژه های ترکی در متون زبان و ادب فارسی نشانگر پیوند دیرینه این دو زبان با یکدیگرست و از آنجا که دیوان حافظ نیز- که غزل فارسی در آن به اوج شکوفایی و کمال خود رسیده از این تاثیرپذیری بر کنار نبوده است، در این مقاله سی و پنج واژه ترکی آن معرفی و کاویده و با استناد به منابع، ریشه شناسی شده است. امیدست که این مقاله بتواند با تحلیلی درست برای حافظ دوستان و حافظ پژوهان باشد.

لری بویراحمدی از گویش های جنوب غربی ایران است که در منطقه بویراحمد استان کهگیلویه و بویراحمد رواج دارد. این گویش در کنار دیگر گویش های لری (مانند بختیاری و لری لرستانی) و فارسی، بازمانده فارسی میانه است که خود بازمانده فارسی باستان است. در این مقاله چند واژه از این گویش ریشه شناسی شده است. در مورد هر واژه نخست بر پایه شواهد موجود در خود گویش، ساخت اشتقاقی و دگرگونی های آوایی آن توضیح داده شده و سپس بر پایه برابر یا هم ریشه واژه در دیگر گویش ها و زبان های ایرانی، و نیز زبان های هندواروپایی، به ریشه شناسی واژه و بازسازی صورت ایرانی باستان آن پرداخته شده است.

نگارنده این رساله قصد دارد با تکیه بر مبانی نظری زبانشناسی قومی و با بهره گیری از روش های ریشه شناسی و گونه شناسی ساخت، مولفه های معنایی قسط و عدل را استخراج کند. سپس با ورود به آیات قرآن کریم، مبتنی بر رویکرد معناشناسی ساختاری، همنشین های قسط و عدل استخراج و مقایسه می شوند تا روابط معنایی میان آن دو و حوزه های کاربرد هر یک مشخص گردد. نتیجه این پژوهش، دست یابی به مولفه های متقابل قسط و عدل در قرآن کریم است. بدین ترتیب، «قسط» دارای مولفه های معنایی «حق» و «قانون» بوده و ناظر به یک عدالت قضایی و اجتماعی است. در مقابل «عدل» دارای مولفه های معنایی «برابری»، «بی طرفی» و «تناسب» است و به نوعی، به عدالت عرفی و اخلاقی اشاره دارد.

معناشناسی واژه های قرآن یکی از اساسی ترین پایه های فهم و تفسیر دقیق قرآن است. دست یابی به معنای یک واژه در قرآن از ریشه شناسی آغاز می شود و پس از بررسی سیر تطور آن، مفهوم واژه در حوزه معنایی خاصی که در آن قرار گرفته، روشن می شود.اما صرف بررسی لغت برای تعیین مقصود قرآن کافی نیست چرا که معنای دقیق واژه در بافت خود قابل توصیف خواهد بود. لذا توجه به بافت زبانی و موقعیتی در تبیین معنای آیات از اهمیت خاصی برخوردار است. طبرسی به عنوان یکی از برجسته ترین مفسران شیعه در تفسیر جزء 27 مجمع البیان، برای ریشه شناسی الفاظ قرآن از راهکارهایی چون ریشه یابی واژه ها، مبدأ اشتقاق و صرف شناسی، کاربرد الفاظ نزد عرب و کاربرد الفاظ در شعر عرب استفاده کرده و در مواردی سیر تطور آن را مورد توجه قرار داده است. گر چه مفسر به رویکرد ریشه شناسی توجه داشته، اما از تأثیر مهم بافت نیز غافل نبوده و در تفسیربا توجه به بافت زبانی و موقعیتی در صدد تبیین معنای آیات برآمدهو از توجه به قرائن حالی و مقالی غافل نمانده است.

نوشتار حاضر در پاسخ به این سوال تلاش می کند که اجتهاد چه نوع فرایند ذهنی و فعالیت فکری است و تحت تاثیر چه عواملی قرار گرفته چگونه شکل می پذیرد؟ به تعبیر دیگر درصدد شناختن فقه و اجتهاد به عنوان یک فعالیت ذهنی و یک معرفت دینی است. بدین منظور با استفاده هر آنچه مربوط به این پاسخ است اعم از کتب و مقالات، نظریات . دیدگاههای صاحب نظران در جهت روشن ساختن سه محور اصلی علوم مرتبط با اجتهاد، فرآیند اجتهاد و اختلاف در اجتهاد پس از ذکر کلیاتی در متدولوژی اجتهاد گامهایی برداشته است. در این راستا تبیین رابطه فقه و اجتهاد جایگاه اجتهاد را مشخص کرده در ادامه از متدولوژی اجتهاد و ضرورت و فرایند بحث سخن گفته می شود. سپس از آنجا که اجتهاد یک سلسه عملیات علمی است دانشهای مرتبط با آن و تا حدی چگونگی این ارتباط بررسی می شود تا نوبت به بحث از کیفیت و فرایند اجتهاد برسد و یا تنقیح مبادی، منابع و روشهایی که در اجتهاد به کار گرفته می شوند این مهم تبیین گردد. مرحله آخر بحث از اختلاف در اجتهاد است که ریشه شناسی اختلاف و راههای پیشگیری حل آن را در بردارد.

یکی از مباحث نظری شایان توجه در واژه پژوهی، التفات و اعتنا به مقوله «اشتراک لفظی» است. جستاری در میراث زبانی مسلمانان نشان می دهد بسیاری از لغت شناسان، به این مسأله توجه داشته و مباحث نظری آن را پیش برده اند. با این وجود گاه در مقام عمل، اشتراک لفظی نادیده انگاشته شده و برخی لغویان در تحلیلِ چندمعناییِ دو واژه بدون تبار مشترک، به سمت برقراری ارتباط میان تمامی معانی آن کلمات رفته اند و یا، آن واژگان را در شمار «اضداد» جای داده اند؛ رویکردی که لغزش های بسیاری در پی داشته، و به تکلف های فراوانی انجامیده است. نمونه ای از این دست، ریشه پرکاربرد «قسط» است که به دو صورت باب افعال «أقسط» و مصدر «القسط»، و نیز صورت اسمی «القاسط»، با دو معنای متفاوت در قرآن بازتاب یافته است. گاه واژه «قِسطاس» نیز از همین ریشه انگاشته می شود و مجموعِ بسامد هر سه در قرآن کریم، 29 مرتبه است. بسیاری از لغت شناسان با این پندار که واژگان فوق از بناء واحدی ساخت یافته اند، نوعی از ارتباط میانشان جسته اند. این نوشتار می کوشد با بهره گیری از روش «ریشه شناسی» و «معناشناسی دَرزمانی» در علم زبان شناسی تاریخی، ابتدا وام واژگی «قسطاس» و «القسط» که مبتنی بر یک الگوی تعریب شناخته شده است را نمایان سازد؛ آنگاه با مطالعه تطبیقی واژه «القاسط» و نظایر آن در دیگر زبان های سامی، معنای دقیق تری برای این واژه فرا روی نهد. در پایان، به این نتیجه دست یافتیم که واژگان فوق، سه تبار مختلف دارند و تلاقی این سه، نوعی اشتراک لفظی است.

با تکیه بر باور امروزی در علوم مختلف انسانی در خصوص رابطه میان زبان و فکر، گسترش روابط بینازبانی در تماس میان رشته های مختلف علمی، ابزاری برای بسط اندیشه و افق های نگاه است که علوم در اختیار یکدیگر قرار می دهند. بدین ترتیب، حساسیت زبان در ارتباط علوم دریافت می شود و از سوی دیگر، نگرانی ها درباره صدماتی افزایش می یابد که ممکن است در اثر اختلال در روابط بینازبانی به وجود آید. توجه به برخی ویژگی های زبان علمی، مانند تفاوت نهادن میان جنبه های تعیینی و تاریخی، در تنظیم این روابط بسیار حساس و تعیین کننده است و تعیینی انگاشتن مفاهیم تاریخی، یا عکس آن، ممکن است نتایج مخربی را در روابط میان رشته ای داشته باشد. برخی مطالعات زیربنایی، مانند دست یافتن به نوعی تبارشناسی زبانی از زبان های علمی می تواند سلامت و ثمربخشی بیشتر برای مطالعات میان رشته ای را تضمین کند.