جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در پژوهش هایی که اندیشمندان حوزه علوم اجتماعی صورت می دهند، توجه به رویکردهای تاریخی جامعه شناسی شهر، نقطه اشتراک مطالعات جامعه شناسی با علوم دیگری نظیر تاریخ، جغرافیا، انسان شناسی و باستان شناسی است. از این منظر مطالعه سیر تحول تاریخی شهر در بستر زمان و بررسی تغییرات اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی جامعه شهری، زمینه مناسبی برای انجام تحقیقات علوم میان رشته ای چون مطالعات اجتماعی و باستان شناسی محسوب می شود. عموما انسان شناسی و به طور اخص باستان شناسی از جمله علومی هستند که به بازسازی تحولات اجتماعی و شناسایی رفتارهای پیچیده انسانی بر اساس بقایای مادی و ملموس گذشته می پردازند.پهن دشت گرگان به عنوان یکی از مراکز مهم تمدن در شمال ایران، از دوران پارینه سنگی جدید تا به امروز همواره زیستگاه انسان بوده است. شهر قدیم گرگان واقع در بخش مرکزی دشت گرگان، مهم ترین بخش این پهن دشت فرهنگی به شمار می آید. این شهر در عصر ساسانی به صورت قلعه ای نظامی با برج و باروهای بلند آرایش یافته بود و از قرون اولیه اسلامی تا دوره ایلخانی به طور مداوم در قالب "شهر" از مراکز مهم سلسله های اسلامی زیاریان، علویان، سامانیان و سلجوقیان به شمار می آمده است.مقاله حاضر برآن است تا با استفاده از یافته های باستان شناسی و روش تحلیل تاریخی، بازتاب تحولات اجتماعی را در فضاهای شهری گرگان دوران اسلامی مطالعه کند و از ترکیب جمعیتی محلات و طبقه بندی آن ها برحسب موقعیت اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی سخن بگوید.

ده کلین حز دهستان حسن آباد بحش فشاپویه شهرستان ری می باشد که که در 51درجه و14دقیقه طول جغرافیای ی و در ارتفاع 965متر از سطح دریا واقع شده است. منطقه حسن آباد دارای محوطه های باستانی فراوانی بویژه محوطه مهم اسلامی با نام محوطه تاریخی کلین می باشد. این محوطه با شمارهثبت ....... در تاریخ ..... در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است. از آثار مهم این محوطه تپه شیخ در حدود 50متری شرق بقعه شیخ کلینبا وسعت تپه(3x45x45) متر است که متعلق به دوره اسلامی و مربوط به قرن 5هجری می باشد و دارای سفال های قابل توجهی از قیبل سفالهای آبی، آبی فیروزه ای و سفال با نقش استامپی است. همچنین تپه شوره یا تپه مچیر تپه در حدود سه کیلومتری جنوب شرقی بقعه شیخ کلین قرار داشته که متاسفانه محل دقیق ان امروزه مشخص نیست. به غیر از این دو تپه مهم دوره اسلامی این منطقه دارای چندین بنای تاریخی مربوط به دوره اسلامی با نام های مقبره شیخ کلینی با کتیبه ای که مربوط به دوره فتحعلیشاهاست . سبک معماری این بنا گویای اختلافزمانی فاحشی بین زمانزندگی شیخ کلین و بنای ساخته شده برای او دارد که این مسئله نیز باید مورد بررسی قرار گیرد. با توجه به قدمت این منطقه کهبه قرن سوم و چهارم هـ ق قابل انتساب است و به احتمال فراوان شیخ کلینی در این منطقه زندگی می کرده است، انجام مظالعات باستان شناسی ضروریاست.یخچال طبیعیکلین ـ امامزاده حسین(ع) از دیگر بناهایی است که در این تحقیق می گنجد.لذا با توجه به عکسهای ماهواره ای، متون نوشتاری، داده های باستان‌شناسی و بناهای تاریخی سعی خواهد شد تا اهمیت آن و نیز جای نام شناسی کلین در جغرافیای اداری منطقه مورد مطالعه قرار گیرد.

یکی از محوطه های بزرگ دوران اسلامی شهرستان فراهان استان مرکزی، محوطه ی ذلف آباد بوده که در فاصله ی یک و نیم کیلومتری شهر جدید فرمهین، در منطقه ای نیمه بیابانی قرار گرفته است. با توجه به مواردی چون نام محوطه و اشارات متون تاریخی، به احتمال زیاد این محوطه همان ذلف آباد یا دلف آباد قدیم بوده که در برخی متون تاریخی و جغرافیای تاریخی، به ویژه متون قرن7-8 ه.ق، بدان اشاره شده است. این محوطه در سال 1387 مورد بررسی باستان‌شناسی، گمانه زنی و کاوش های باستان شناسی قرار گرفت که داده های سفالی حاصل از آن، در این پایان نامه ارائه شده است.سفال های این محوطه بعد از آمارگیری و بررسی دقیق، مورد مطالعه و طبقه بندی های مختلف قرار گرفتند که در نتیجه ی آن مشخص شد که بیش از 10 درصد سفال های محوطه لعاب دار بوده که این امر نشان دهنده ی وجود مرکزیت شهری در آنجا است. هم چنین ویژگیهای فنی و تزیینی آنها که بیشتر مربوط به قرون 7 تا 9 ه.ق. بودند، مورد مطالعه و طبقه بندی قرار گرفتند. سپس با توجه با توجه به نحوه ی پراکنش آنها در سطح محوطه و نیز استفاده از داده های دیگری مانند نوع فضاهای معماری محوطه حاصل از کاوشها، تا حدودی قسمتهای مختلف مسکونی محوطه، که احتمالاً در ارتباط با طبقات اجتماعی مختلف محوطه بوده، مشخص گردید. در نهایت میزان پراکنش گونه های مختلف سفالین در استقرار های چهار منطقه ی ساوه، زرندیه، دشت تهران و شازند - اراک مشخص گردیده و یک گاهنگاری نسبی و تخمینی از استقرارهای اسلامی این مناطق ارائه گردیده است.

بی گمان دستاورد های جالب توجه معماری ایران در دوران اسلامی مرهون خلاقیت های هنرمندان و معماران عصر ساسانی است. در این میان نوآوری های کم نظیری که در زمینه ایجاد طرح ها و شکل های متنوع انجام گرفته قابل تامل است. بسیاری از سازه های معماری از جمله گنبد، ایوان، ستون و غیره ریشه در معماری پیش از اسلام و بویژه عصر ساسانی دارد. استمرار برخی از این عناصر و شکل ها بدون هیچگونه وقفه ای در دوره های بعد مانند شکل چهار طاقی در سازه های نمادینی چون مسجد، مقبره، کاخ و کوشک موجب شد تا به مطالعه و پژوهش سیر تحول این شکل از معماری عصر ساسانی تا قرون متاخر اسلامی بپردازیم. از آنجا که بازتاب باورها و انگاره های موجود در ادیان و مذاهب ایران باستان در جنبه های گوناگون فرهنگ و هنر ایران اسلامی نمود داشته، بخشی از مطالعات کتابخانه ای تحقیق حاضر به بررسی متون مذهبی و عرفانی( قران کریم، احادیث و کتب فقهی) پرداخته تا با واکاوی هرچه بیشتر آنها به دلایل استمرار این شکل پی ببریم. علاوه بر آن در کنار دلایل فوق نمی توان از مقبولیت استفاده عام از فرم رایج چهار طاقی با توجه به مقاومت آن در سازه های احداثی و در دسترس بودن مصالح آن صرفنظر کرد. بنا براین در کنار پژوهشهای اسنادی، تحقیقات میدانی نگارنده در مناطق مختلف ایران و مقایسه تطبیقی مراحل شکل گیری و استمرار این شکل در جغرافیای پهناور و متنوع ایران در دستور کار قرار گرفت. نتایج این پژوهش که در قالب رساله دکتری باستان شناسی دوران اسلامی ارائه می شود، تلفیقی است از مطالعات کتابخانه ای با محوریت باز شناسی و تحقیق پیرامون ریشه های تاریخی، مذهبی و اجتماعی استفاده از شکلچهارطاقیو استمرار آن در سازه های دوران اسلامی در فاصله زمانی عصر ساسانی تا قرن 9 هجری از یک سو و پژوهش های میدانی باستان شناختی و معماری با تمرکز بر شناخت هرچه بیشتر سیر تحول بناها و ویژگی های ساختاری در اجزا، عناصر و تزئینات از سوی دیگراست. امید است که با انجام یک پژوهش جامع بتوان به سوالات تحقیق حاضر پاسخی قانع کننده داد.