جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

قرن های هفت ،هشت ونه هجری قمری در تاریخ خوشنویسی ایران از دو منظر جایگاه بسیار ویژه ای دارد .منظر اول ،اوج تکامل اقلام سته در همین قرن هاست و همچنین، شکل گیری خطوط منسوب به ایران( تعلیق ونستعلیق) . منظر دوم، انشا یا تدوین مبانی نظری خوشنویسی . البته نه مبانی شکلی، بلکه مبانی نظری و زیبایی شناسی خوشنویسی نیز درهمین دوره انجام می پذیرد. آن چه فحول عرفان ایرانی- اسلامی در مبانی نظری عرفان، در همین قرون پدید آوردند، در شکل گیری مبانی نظری خوشنویسی و بلکه در دیگر هنر ها موثر بود. رابطه ی عرفان و خوشنویسی از این زمان به صورت ارتباطی با نسبت روح و تن تعریف می شود؛ ظهور نهله های فکری مهمی مانند مکتب ابن عربی ، و پیدایش فرقه های عرفانی مسلک حروفیه ، نقطویه ، بکتاشیه و... ، و هم زمانی آن ها با پیدایی برخی از جریان های مهم هنری دراین دوران ، به عنوان مثال ظهور خط نستعلیق و.... همچنین، تاثیر و تاثر این جریان ها بر یکدیگر، انکارناپذیر بوده، در تحلیل زیبایی شناختی خوشنویسی و جایگاه فرهنگی آن تعیین کننده است .

عامی شروی از عارفان صاحب کرامت و فضیلت در قرن نهم هجری بوده و از او تنها یک اثر به نام «مصباح الارواح» به دست ما رسیده است، اما از کثرت نسخه های این اثر و گستردگی جغرافیایی کتابخانه هایی که حاوی این نسخه هستند، می توان دریافت که کتابش نزد اهل علم و کتابت، شهرت و مقبولیتی داشته است. در کتب تذکره، اطلاعات چندانی درباره او نمی یابیم و خود نیز چندان نشانی از حوادث تاریخی، اماکن یا اعلامی که به شناخت او یاری رساند، باقی نگذاشته است؛ تنها اشاره به واقعه ای که در سال 821 هـ در بغداد و کنار مزار امام موسی کاظم (ع) بر نویسنده عارض گشته، محدوده زمانی و مکانی نویسنده را مکشوف می سازد. با توجه به حوادث و مصائبی که در سال های پایانی قرن هشتم و دهه های آغازی قرن نهم در عهد تیموری، بر فرقه نو ظهور حروفیه هموار شد، همچنین با امعان نظر در دو باب از ابواب 25 گانه مصباح الارواح عامی شروی –که مشحون از اندیشه های حروفیانه است- به روشنی می توان حدس زد که چرا این نویسنده دانشمند و فصیح، در کتمان مشخصات خود، تعمد ورزیده است. معرفی این چهره گمنام و بررسی اثر مغفول مانده او، همچنین می تواند تکمیل کننده برخی حلقه های مفقود شده، در فهم زمینه های پیدایش تفکر شیعی در ایران قرن نهم باشد.

این مقاله کوششی است درباره چگونگی تشکیل و نضج و بالندگی فرقه حروفیه با نگاهی به زمینه های پیدایش و آغاز و انجام آن و تاثیرات آن بر دیگر اندیشه های عرفانی. مسأله اصلی واکاوی زمینه های شکل گیری این فرقه در ایران است و روش پ ژوهش نیز تاریخی و مبتنی بر توصیف و تحلیل خواهد بود. در نهایت نیز نتیجه تحقیق در خصوص فرقه حروفیه اجمالا مطرح می شود که این فرقه در یکی از دوره های گذار در تاریخ ایران پدید آمد. به لحاظ سیاسی گذار از ایران چند دولتیِ پس از ایلخانان، به ایران متحد عصر صفوی، به لحاظ فرهنگی از ایران غالباً سُنّی، به ایران شیعی و به لحاظ اجتماعی نیز گذار از ایران پر آشوب و جنگ دوره تیموری و ترکمانان به ایران نسبتاً با ثبات عصر صفوی.