جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

شکل‌گیری مکتب ابن‌عربی در قرن هفتم تحوّل عظیمی در مبانی عرفان نظری ایجاد کرد. جهان­بینی هستی­شناسانة ابن عربی بر دو پایة: «خداوند» و «انسان» استوار است. شارحان نظریه­های ابن عربی نقش مهمّی در گسترش اندیشه­های وی داشته­اند. بزرگانی چون «شیخ محمود شبستری» به موازات عرفان عملی، در گسترش نظریه‌های ابن عربی همت گماشته­اند. جستار حاضر بازتابِ جهان­بینیِ هستی­شناسانة ابن عربی را در مثنوی گلشن راز با رویکرد تحلیلی ـ توصیفی، حول سه محور اساسی: «خداشناسی»، «انسان­شناسی»، و «وحدت شخصی وجود»، مطالعه کرده­است. حاصل پژوهش نشان می­دهد که در اندیشة شبستری تجلّی نقش مهمّی در انبساط و تفصیل وجود بر عهده دارد. رابطة خدا و هستی، رابطة ظاهر و مظهر است. «انسان کامل» در میان مظاهر کونین، آیینة تمام معانی اسماء و صفات حقّ، نسخة کامل کائنات و «کلمة فاصلة جامعه» است. شیخ محمود مانند ابن عربی حقیقت محمّدی را اوّلین حقیقت ظاهر، مبدأ ظهور عالم و صورت اعظم و جامع الة، نقطة پایان ولایت و مظهر انسان کامل می­داند که با ظهور او جمیع اسرار و حقایق الة آشکار می­شود. به اعتقاد وی شناخت انسان کامل، نیل به مراتب دیگر از معرفت را تسةل­می­کند، و معرفت هستی با تکیه بر اندیشة وحدت­ وجود، و با استمداد از نیروی کشف و شهود، نیل به معرفت خداوند را امکان پذیر­­می­سازد؛ اما تقدّم و تأخّر ذاتی بین ذات خداوند و تجلّیّات و تفرّدات او، و مطلقیّتِ خداوند و محدودیّتِ تفرّدات، مانع از شناخت ذات احدیّت است.

انسان کامل، ستون فقرات عرفان اسلامی و یکی از بنیادهای استوار در ادب عرفانی است که در گذر زمان به دلایل مختلف و با نام های گوناگون ، مورد توجّه و تمجید همه ی ادیان و آیین ها بوده است. انسان کامل از نگاه عارف بزرگ، شیخ محمود شبستری انسانی است که از تعلقات مادی و جسمانی رهیده و دیو منیّت و ریا را زندانی کرده است. انسان کامل برای رسیدن به این نام نیکو باید به عنایت الهی و مجاهده بشری در سلوک طریقت گام نهاده و با جذبه الهی و ریاضت سلوک به منزل مقصود نائل آید. ریشه گرایش انسان به کمال او را به پیروی انسان کامل وا می دارد و برای اصلاح و بهبود ضعف‌های درونی به پیروی پیری راه شناس فرا می خواند. این پایان نامه با عنوان «سیمای انسان کامل در گلشن راز شیخ محمود شبستری» بر آن است تا سیمای انسان کامل را از نگاه شیخ محمود شبستری معرفی کند و به ضرورت پیروی سالک طریقت از انسان کامل بپردازد. بر این پایه در شش فصل تنظیم شده که فصل اول: در بیان مسأله، فرضیات، تاریخچه ی تحقیق، هدف و پیشینه ی آن، فصل دوم: سابقه ی انسان کامل در آیین ها و ادیان پیش از اسلام، فصل سوم: انسان کامل در عرفان اسلامی و بیان دیدگاه های برخی عرفای اسلامی درباره ی او، فصل چهارم: سالک و سلوک طریقت، ولایت از نگاه اسلام، ولی و نبی، فرق ولی و نبی و تفضیل نبی بر ولی، فصل پنجم: وجوه برجسته فکری و عرفانی شیخ محمود شبستری و فصل ششم: انسان کامل از نگاه شیخ محمود شبستری، ضرورت پیروی سالک از انسان کامل و راههای کمال گرایی را بررسی کرده است.

نگاه عمیق به متون عرفانی مسبب حرکت فکری انسان است. شناخت عرفانی عارف، کل هستی از جمله فیزیک عالم و ماورای فیزیک آن را دربر می گیرد. لذا تفکر اندیشمندانه در آن ضروری می نماید. بررسی این حوزه از جنبه های مختلف مخصوصا جنبه علمی و هم سویی آن با یافته های علمی بشری آن چنان که باید مورد توجه اندیشمندان و دانشمندان ادیان مختلف قرار نگرفته است. مساله این است که اگر حوزه معرفتی عرفان مشتمل بر شناخت بالاتری از هستی است، حتما زمینه شناخت علمی نیز در آن موجود است. لذا این مساله را باید از مسائل مهم در عرصه پیشرفت علمی بشر محسوب کرد و ورود عرفان را به حوزه علم جایز دانست. عده ای با ابراز رابطه خصمانه بین «علم» و «عرفان» سعی بر آن داشته اند تا این دو را ناسازگار جلوه دهند و عده ای به سازگاری علم بشری با گفتار عرفانی عارفان باور داشته اند. مقاله حاضر، ابیاتی از گلشن راز شیخ محمود شبستری را با توجه به داده های علمی منطبق با کشفیات علمی عصر جدید، مورد بررسی قرار داده است.

چکیده :نوشته حاضر براساس روش تحلیلی و مقایسه ای در صدد تبیینی از نگرش عرفا و ادبا در بابمفهوم حقیقت محمّدیّه در هندسه دین ، عرفان و ادب است. آنچه در این راستا می خوانیم عبارت است از : پیشینه ی این اندیشه و ریشه یابی ظهور و گسترش آن ، نگرش ها و تحلیل های برخی از ادیاندرمورد حقیقت محمّدیّه ، تعابیر و عناوین مختلف این اندیشهو در نهایت بررسی نگرش دو عارف بزرگ و نامدار ایران شیخ عطّار نیشابوری(وفات 618ه . ق) و شیخ محمود شبستری( وفات 720ه . ق) در دو اثر اسرارنامه و گلشن راز . حقیقت محمّدیّهازجمله مباحث پایه ای واز مفاهیم مهم جهان بینی عرفانی است . حقیقت محمّدیّه ، « نور» ربانی است این نور ازلی و قدیم به طور متوالی در انبیاء ، جلوه کردهتا آنکه به آخرین تجلّی تاریخی خود یعنی حضرت محمّد (ص) رسیده است .حقیقت محمّدی اوّلین حقیقت ظاهر ، موجود نخستین ، مبدء ظهورعالم، کاملترین فرد نوع انسانی و بلکه اکمل مظاهر حق است. همه ی انسان ها بسته به میزان ایمان و معرفت خود از این نور ربانی بهره مند می شوند ، درست مانند یک هرمی که در رأس آن نورالانوار قرار دارد و پس از آن کاملترین مظهر خداوند ،پیامبراسلام (ص) ، وپس از ایشان انبیا ،امامان ، اولیا ء و... قرار می گیرند ، هرکسی که به رأس هرم نزدیکتر است بیشتر از دیگران از این نور بهره می برد . آیات و روایات بیانگرمقام و منزلت پیامبر اسلام (ص) به عنوان کاملترین مظهر خداوند است.عارفان و شاعران بسیاری چون شبستری و عطّار در این زمینه داد سخن داده اند و هرکدام به اقتضای زمان و موقعیّت خود نامی برآن نهاده اند .بررسی ها و تحلیل های انجام شده دالّ بر این است کهآنها پیامبر اسلام را مصداق کامل حقیقت محمّدی می دانند .

چکیده:عرفا و صوفیان برای تبیین اندیشه ها و تجربه های عرفانی خود اقدام به تألیف کتابهای عرفانی فراوانی نموده اند که یکی از این کتابها در این زمینه فتوحات مکیه ابن عربی است که در آن اصطلاحات عرفانی عرفا و صوفیان با آراء و اندیشه‌ی وحدت وجودی او شرح و تأویل شده است.این کتاب مانند دایره المعارفی از اصطلاحات عرفانی و فلسفی است که تأثیر فراوانی بر اندیشمندان و عارفان گذاشته است. از جمله این عرفا، شیخ محمود شبستری است که با تأثیرپذیری از این کتاب اقدام به شرح و توضیح این اصطلاحات در گلشن راز نموده است به همین علّت در این پژوهش ما قصد داریم میزان تأثیرپذیری او از کتاب فتوحات مکیّه و همچنین از اصطلاحات فلسفی و عرفانی و مبانی خداشناسی، انسان شناسی، کیهان شناسی به کار رفته در هر دو کتاب و مراحل و منازل سیر و سلوکی در گذر از مقام وحدت شهودی و رسیدن به وحدت وجودی بپردازیم.