جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

يکي از تعارضات اخلاقي در وکالت، هنگامي است‌که وکيل به‌طريقي از مجرم بودن يا ذي‌حق نبودن موکل آگاهی یابد؛ بنابراین متحيّر است آيا بايد از موکل دفاع كند يا خير؟ آيا بايد مقامات قضايي را از مجرم بودن يا ذي‌حق نبودن موکل مطلع نمايد يا از نظر اخلاقي چنين وظيفه‌اي ندارد. اين نوشتار در صدد بررسي تعارضات اخلاقي وکيل در فروض مختلف و ارزيابي پاسخ‌هاي مختلفي است كه به آن داده شده است. پاسخ داده شده به وظيفه اخلاقي وكيل در مورد چالش اول، کناره‌گيري از وکالت و پاسخ به وظیفه او در مورد مسئله دوم مطلع ساختن مقامات قضايي است. سعي خواهد شد براي حل مسئله در اين مقاله از روش موازنه متفكرانه استفاده گردد.

نهاد خانواده مهم ترین و بنیادی ترین بستر برای تربیت اخلاقی و درونی سازی فضائل اخلاقی در فرزندان است. هم در آیات کریمه قرآن و هم در احادیث و روایات اهل بیت: سلسله دستورات موثر و راهگشایی در حوزه تربیت فرزندان وجود دارد تا جایی که اسلام یکی از معیارهای انتخاب همسر خوب را میزان کارآمدی وی در اداره و تربیت فرزندان می داند. از سوی دیگر، طیف وسیعی از دستورات اخلاقی نیز ناظر به روابط بین همسران است. یکی از این دستورات اخلاقی در رابطه میان زن و شوهر، تغافل و تجاهل هنگام مواجه شدن با انحراف اخلاقی همسر است. تاثیرات این انحراف اخلاقی در تعامل طرفینی و نیز در تربیت اخلاقی فرزندان موجب می شود شوهر به عنوان یک فاعل اخلاقی، دچار تعارض تواردی (الزام ایجابی یک فعل خاص از یک جهت و الزام سلبی آن از جهت دیگر) شود؛ زیرا از یک سو اخلاقا بایسته است از انحراف اخلاقی همسر خویش اغماض کند و از سوی دیگر مسوولیت اخلاقی او در تربیت فرزندان ایجاب می کند که از این انحراف اخلاقی اغماض نکند. این مقاله بر آن است تا با بررسی این تعارض در موقعیت های مختلف (دست کم 15 وضعیت)، با انتخاب و تعیین بخشیدن موجه به یکی از راه حل های ممکن (تصمیم گیری اخلاقی)، به حل این تعارض بپردازد.

حلّ تعارض اخلاقی، مستلزم تصمیم‌گیری است. از این رو، هرگونه شیوة پیشنهادی برای حلّ تعارض اخلاقی، در حیطه عقلانیت عملی می‌گنجد. عقلانیت عملی بر عقلانیت نظری مبتنی است. عقلانیت عملی و نظری، دو روی­کرد واقع‌‌گرو‌انه و ایده‌آل­گروانه را دارد. روی­کرد‌های ایده‌آل­‌گروانه در عقلانیت نظری، درپی دستورعمل‌های معرفتی، یقین بمعنی الاخص را طلب می‌کنند و در عقلانیت عملی، بهترین انتخاب ممکن را خواهانند. با وجود این روی‌کردهای ایده‌آل­گروانه به چندین گونه مشکل برمی­خورند. با قدم نهادن به روی‌کردهای واقع گروانه به دو حقیقت ره می­یابیم. نخست آن­که هر وضعیت، یک امر منفرد و هر شخص دارای ویژگی‌های خاص معرفتی است و لذا امکان ارائه شیوه‌های حلّ تعارض کلی و تعمیم­پذیر حتی در حیطه خاص وجود ندارد؛ دوم آن­که پذیرش دسته‌ای از گزاره‌ها، امری ارادی است (اراده­گروی غیر مستقیم) و لذا محیط ادراکی و باورهای قبلی فرد در پذیرش باور و تعمیم­سازی‌های مبتنی بر آن نقش دارند. با توجه به تأکید فراوان دین بر آموزه‌های اخلاقی، آموزش‌های دینی از طریق الگو‌های عملی (اخلاق فضیلت محور) تاثیر بسیار مثبتی در حلّ تعارض‌‌های اخلاقی می‌تواند داشته باشد.

در این پژوهش به کمک صورت بندی تعارض بین عقل و دین، محل تعارض تنقیح می شود. سپس با تبیین رویکردهای حسن و قبح عقلی و شرعی (نظریه امر الهی)، نسبت آنها در فرمان ذبح اسماعیل بررسی می شود. بنابر نظریه امر الهی، معرفت اخلاقی وابستگی حداکثری به دین دارد. وقتی این مبنا را بر ماجرای قربانی کردن اسماعیل(ع) تطبیق دهیم، دچار تزاحمات اخلاقی می شویم که ناشی از تحکم و قرائت حداکثری از نظریه امر الهی است. پس به ناچار یا باید اخلاق را تعطیل کنیم یا از نظریه امر الهی، قرائت معتدل تری ارائه دهیم تا با اخلاق سازگار شود. هر کدام از این روش ها توفیق اندکی در حل تعارض بین دین و اخلاق پیدا می کنند؛ اما روش پایانی از همه موفق تر به نظر می رسد.

مطلق گرایی اخلاقی در برابر نسبیت گرایی اخلاقی، دیدگاهی در فلسفه اخلاق است که بر واقع گرایی و عینیت گرایی ابتنا دارد. متفکران مسلمان عمدتاً به این دیدگاه باور داشته اند. این مقاله درصدد نشان دادن این است که قاضی عبدالجبار معتزلی، در زمینه اخلاق مطلق گرا بوده و هیچ یک از انحای مختلف نسبیت گرایی را نپذیرفته و تنها معتقد به گونه ای ضعیف شده از نسبیت گرایی فرهنگی بوده است. همچنین راهکار وی برای حل تعارض قوانین مطلق اخلاقی بررسی شده است.